حديث صلابت دین مسلمانی بركاخان

درشهورسنه سبع وخمسین و ستمائه،سیدی شریفی عزیزی ازشهرسمرقند بتجارت حضرت جلال دهلی آمد، واز درماه پادشاه اسلام (وسلطان هفت اقليم خلدالله ملکه وسلطانه) تربیت و نواخت يا فت،وباعزازو تمام خسروانه سلطان مخصوص گشت واکابران حضرت جلال که هريك بر سپهر مملکت اسلام کوکبی رخشنده اند، وچرخ دین را ستارة نورپا شده، هريك درباب آن سید بزگواراصناف خدمت واجب داشتند(۲) وآن دید بزرگ سید اشرف الدين پسرسید جلال الدین صوفی بود،که درشهرسمرقند، خانقاه نورالدين اعمی علیه الرحمه بدوتعلق دارد(۳) عصمه الله، ازاین دید بزرگوار، دوحديث سماع افتاد،درصلا بت دین و مسلمانی برکا (۴) خان سلمه الله (عزوجل) وزاد فيه خيرا

حديث اول

چنین گفت آن دید بزرگوار(۵) که یکی از ترسايان سمرقند بدولت اسلام رسید واورامسلمانان سمرقند که دردین اسلام صلابتی (۶) دارند اعزاز کاردند، و نعمت بسیاردادند. ناگاه یکی از گردن کشان مغل و کنار چین (که) دولت و مکنت داشت،ومیل آن ملعون بدين ترسائی بود بسمرقند رسيد، ترسایان به سرقند نزديك آن (مغل) رفتند ومظلمه کردند که مسلمانان فرزند آن مارا زدین ترسائی ومتابعت [حضرت] عیسی عليه السلام بدین اسلام می برند، ومتابعت دین مصطفی صلی الله عليه وسلم می فرمایند، و اگراین باب مفتوح گردد، جمله اتباع ما ازدين توسائی برگردند، تدبیرکارما بقهر و قوت بجا آر! آن مغل فرمان داد، تا آن جوان را که مسلمان شده بود،حاضر کردند، و با اوازطریق لطف ومدارا،ومال و نعمت در آمدند، که از دین اسلام برگردد (۷) چندانکه

(۱) مط ومب: بلکاخان (۲) اين كلما دراصل خوب خوانده نمی شود.(۳) مط و مب: بخدمت او تعلق دارد، دراصل، عوض اعمي اعجمی است و لی راورتی هم اعمی یعنی کرر نوشته. (۴) مط ومب: بكا (۵) مط ومب: چنین آوردند که آن سید بزرگوار گفت (۶) اصل: صلاحيت دارند(۷) اصل برگرد.

(۲۱۶)                                                       طبقه ۲۳                                                 خروج مغل 

با آن (۱) صدیق نومسلمان بگفتند (۲) ازدین اسلام برنگشت و(آن) لباس با طراوت دین محمدی (را) از دل و جان جد نکرد.

آن مغل سیاست بیدریغ گفتن گرفت سهم و سیاست که در تصرف قهرواستیلای اوآمد،آن جوان را وعید کرد (۳) و بهیچ وجه ازغایت حمیت دین اسلام ترک نگرفت، وشربت ایمان باضربت طغیان (۴) کافران از دست نینداخت(۵) چون جوان بردین حق ثبات نمود،وبوعده ووعید آنجماعت گمراه التفات نکرد، آن ملعون فرمان داد، تا آن جوان را سیاست کردند، و بادولت ایمان از دنیا نقل کرد رحمه الله.

جماعت مسلمانان سمرقند را بدین [وهن] انکساری حاصل شد، اشرف الدین چنین روایت کرد، که محضری پرداخته شد،و به شهادت ثقافت(۶) محضری بلشکرگاه برکاخان رفتیم(۷) وحال جرات وعداوت (۸) ترسایان سمرقندعرضه درمزاج آن پادشاه (با) نیکواعتقاد ظاهرشد وغضب (۱۰) حق برطبیعت اواستیلا یافت.

بعد ازاین سید ازاعزاز فرمود، وجماعت ترکان و مغلان (۱۱) بزرگ مسلما(نا)ن [را] نامزد کرد، وفرمان داد تا جماعت ترسایانی (۱۲) راکه آن جنایت (۱۳) و تعدی کرده بود[ند] بقتل رسانند و بدوزخ فرستند، چون آن مثال حاصل شد، باعزاز تمام بسمرقند آمد شد، وبی آنچه جماعت ترسایان خبرشدی،ازحال فرصت نگاهداشته امد(۱۴) تا آن طایفه بدبخت در کلیسا جمع شدند، به مغافصه ایشان را بیکجا فرود گرفتند،وهمه را بدوزخ فرستاد، وازخشت آن کلیسا را خشت

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(۱) مط و مب:چندانچه بآن(۲)مط: نگفتند(۳) مط ومب: آن مغل فرمان داد وورق مزاج بگردانید وسخن سیاست تیزگفتن گرفت بهرسیاست که درتصرف قهرواستیلای او آمد،جوان را کرد به هیچ وجه .... (۴) اصل: طعنان (۵) اصل: بینداخت (۶) مط و مب: و با ان، (۷) اصل: رفتم (۸) مط ومب: حال خبرت وعده (۹) اصل: داشتم (۱۰) مط و مب: و عظمت (۱۱) مط و مب: ومفسدان (۱۲) اصل: ترکانی را (۱۳) آن بی سعادت تعدی، دراصل بصورت خوب خوانده نمی شود (۱۴)مط ومب: حاصل شد نگاهداشته آمد تا آن طایفه..

 (۲۱۶)                                                   طبقه۲۳                                                      خروج مغل

بازکردند،واین انتقام به برکت صلا بت آن پادشاه بود،دردین محمدی وملت احمدی (۱)

حدیث دوم

همین سید شمس الدین روایت کرد،چون باتوخان) درگذشت ازوی پسری ماند، سرتاق (۲) نام، درغایت [ظلم و تعدی و تعصب (۳) با مسلمانان، سرتاق ازولایت خفچاق (۴) و سقمين (۵) عزيمت خدمت منکوخان کرد، تا باجازت (۶) منکوخان بجای پدرخود باتوبنشیند چون ببلاد طفغاج و اردوی خان برسید اورا عزاز کردند، و بازگردانیدند، چون بنزديك بركا (۷) خان رسید، انحراف کرد وراه بگردانید و به نزديك عم خود نیامد. برکا (۷) خان کسان به نزديك سرتاق فرستاد، که من ترا بجای پدرباشم چرا (۸) بیگانه وار میگذری، وبه نزديك من نمی آئی؟

چون فستادگان [به] نزد يك سرتاق آمدند،وپیغام برکاخان تبليغ کردند، درتاق ملعون جواب داد، که تو مسلمانی و من دين ترسائی دارم روی مسلمانان ديدن شوم (باشد لعنه الله [لعنا كثيرا.چون آن (۹) حدیث ناصواب بدان پادشاه مسلمان بر کاخان رسید[ بردل عزیزش حمل تمام آمد، بغایت متاهل گشت، و کوفته شد، فرمانداد، تابجهت او خرگاه زعصب کردند درمیان لشکرگاه بموضعی که درحوالی آن هیچ آفریده نیاشد،چون آن خرگاه نصب شد، برکاخان تنها در[ان خرگاه رفت و زنجیر(۱۰) درگردن خود کرد و [يكسر] زنجیر در[سر] خرماه محکم گردانيد،و برپای ایستاد، و بتضرع (۱۱) هرچه کامل تروابتهال

(۱) مط ومب:۰۰۰ جمع شدند، ایشان را یکجا فروگرفتند، وهمه را بدوزخ فرستادند آن کلیسا د اخشت بانه کردند، واین انتقام ببرکت آن بادشاه بود در دین محمد وملت حنفی تقبل الله منه، درنسخه اصل بالای کلمة احمد یحنفی را بخط نو نوشته اند، (۲) مط ومب: سرناف اصل و راورتی، سرتا ق، که درنسخ راورتی سرتاف و سرناوهم آمده که درمط و مبتا آخر سرناف است،ولی صحیح آن درجامع التواریخ سرتاق است (۱، ۵۱۴) (۳) اصل و بغضب (۴) مط ومب: قبچاق (۵) مط ومب: سفین (۶) مط، ومت: بذریعه (۷)،ط ، بلكاخان (۸) اصل: ازمن بیگانه وار(۹) مط ومباین (۱۰) مط و مب: ورد سن درگردن (۱۱) مط ومب: و پای ایستاده و بتفرغ

خروج مغل                                                   طبقه۲۳                                                     (۲۱۸)

تمام تر(می) گریست و میزارید، ومی گفت: خداوندا! اگر دین محمدی و شریعت اسلام بحق است، انصاف من ازسرتاق بستان، سه شبانه روزهم براین منوال، بعد ازاداء فرائض(۱) میزارید و می ناليد، و تضرع میکرد، تا روزچهارم سرتاق ملعون [را] بدان منزل که (۲) رسیده بود اجل دررسید و حق تعالی درد شکم را بروی موکل کرد،و بدوزخ رفت.

و بعضی چنان روایت کردند: که منکوخان چون سرتاق را[ بدیدو] آثارفتنه درجبین او مبرهن کرد(۳) معتمدان مخفي فرستاد، تاسرتاق ملعون را زهر دادند، و بدوزخ رفت [ الحمدلله على ذالك، و ثقات چنین روایت کردند، چون سرتاق بدوزخ رفت] برکاخان [مسلمان] زن با تورا درنکاح (۴) خود آورد،وپانزده پسر،و پسر پسر بود[ند] از پشت توشی خان (۵) جمله بدوزخ رفتند،وممالك جلمه در تصرف برکاخان آمد، و به برکات مسلمانی، تمام مملکت خنچاق وستين و بلاروس قلاب (۶) دروس (۷) تا شرقی شمال روم و جند وخوارزم درتصرف اوآمد.

و درتاریخ سنه وثمان وخیسمن وستمایه، که اتمام این تاریخ [و] طبقات است،جماعت آیندگان ازبلاد خراسان [چنان) نقل کردند، که چون منكو[خان] بدوزخ رفت، درجمله شهرهاء شرق وغرب و بلاد عجم وماوراءالنهروخراسان خطبه بنام برکاخان (۸) خواندند،وخطاب اوسلطان جلال الدين ابراهيم کردند،والله اعلم بالحقيقه (۹) و همدرین سال یکی ازاكابر عرب، که اورا امام شمس الدين مغربی می گویند، ازنزديك خود، بوجه رسالت بخدمت [درگاه] جهان پناه سلطان سلاطین اسلام ناصرالدنيا والدين خلدالله سلطانه فرستاده است وخدماتی که لایق این درگاه باشد، در تحریرآورده،وخود را درسلك اخلاص (۱۰) این جناب همايون جهان پناه منخط گردانيد[ه] و این سعادت او را ازهمه دولتها شگرف تراست - حق تعالی دولت پادشاه روی زمین را تا نهایت حدوامکان متضاعف (۱۱)

(۱) مط و مب، فرض (۲) مط ومب: منزلگه رسید او را اجل در رسید حق تعالی (۳) مط و مب مریی کرد (۴) مط و مب، درحباله (۵) اصل: توشیخان، مط ومب: ترخان (۶) مط ومب: صقلاب (۷) مط و مب: و ورش ؟ (۸) مط و مب   بلکاخان (۹) درپنجا نسخه مب ختم می شود، و سطور آینده ندارد - (۱۰) مط: سلك خدا م این . (۱۱) اصل، به تضاعف

(۲۱۹)                                                                  طبقه۲۳                                        خروج مغل

ومترادف داراد،[ بالنبی و آله الأمجاد واين] طبقات را دربارگاه اعلی محل قبول بخشاد، این رباعی درلباس دعا برای ختم گويد:]

رباعی

شه را خضر ازجام بقا ساقی باد                                   ایوان درش چوچرخ نه طاقی باد

نام طبقات درجهان، تا باقی است                                محمود شه(۱) آن ناصردین باقی باد

این (۲) قدر(که) دروسع ودایره سماع و نقل این داعی بود، در قدم آورد(۳) و بتحررپیوست، اگرنظرپادشاه اهل ایمان خلد الله سلطانه، باخاقان معظم الغ خان (۴) خدمت دولته، با ملوك واکابر وصدورواماثل وارکان دولت و اعیان ملت (را) درحال (۵) حیات و[يا] بعد از وفات مؤلف [این] طبقات، برسهوی و یا غلطی و یا نقصانی و یا زیادتی اطلاع، فتد، بذيل عفوولطف مستورگردانند، که از(۶) غایت اکرام و نهایت آنها می باشد، انه الکافي (۷) لكل معافي، سبحانك اللهم برحمتك يا ارحم الراحمين ارحمنا، وصلی الله علی سیدنا سیدالانبياء، وافضل اهل الارض و السماء وعلى جميع الأنبياء (۸) والمرسلين،وآلهم (۹) وسائرالصالحين (۱۰)

(تتمه این کتاب)

چنین گوید: منهاج سراج جوزجانی (۱۱) که مؤلف این طبقات است (۱۲) که چون بخدمت سلطان ناصرالدنيا والدين خلدالله سلطانه این طبقات عرض افتاد،حضرت (۱۳) پادشاهی فرمود، تا شقه ممتزج (۱۴) با سنجاب خاص که برکرسی (۱۵) مبارك او بود، بداعی[ دولت باهره]

(۱) مط،محمود شهاب ناصردین،ولی صورت متن و اصل اولی است،زیرا شهاب مخالف وزن بیت و بیجاست.(۲) مط:آن (۳) مط، در قلم آمد، (۴) اصل الوخان (۵) مط: حا لت: (۶) اصل: که آنغایت (۷) مط، باشد،الكا في (۸) مط: النبیین (۹) اصل،وآل كل وسائر(۱۰) مط: وآنهم اجمعین.(۱۱) راورتی جورجانی ؟ (۱۲) مط: ضعیف ترین بندگان ربافي،منهاج سراج جوزجا نی که مؤلف طبقات است، عصمه الله تعالی چنین گوید،که چون،(۱۳) مط و خلعت پادشاهی (۱۴) مط فرمود ووثيقة ممزوج با .... (۱۵) مط: برکتف

خروج مغل                                                      طبقه۲۳                                                 (۲۲۰)

داد،ومشروحی [فرمود](و) هرسال (۱) ده هزارجیتل ویکباره دیه انعام فرمود،وچون نسخه تاریخ بخدمت الغ خان (۲) معظم رسانیده شد،خان اعظم (۳) خلدت دولته، بیست هزارجیتل نقد (۴) وماهي صباحی (۵) ویک دسته سنجاب، ويك دسته روباه فرستاد.واین قطعه به شکرآن نعمت او کفته شد و برظهرنسخت خانی نوشته آمد [ و قطعه این است].

قطعه

                           شهریارجهان الغ خان آنك (۸)

                                                                  خان البريست (۹) وشاه يمك (۱۰) 

                      هرکه ازحضرتش قبولی یافت

                                   وبیش (۱۱) هرگزنگشت روبه فلک

                         پیش او کیست حما تم طائی

                        نزد او چیست یحی برمك

 (۱) مط:سالی (۲) اصل:الوخان(۳) مط: خان مظم الغ خان(۴) مط: چیتل معدود. چیتل مسکوکی بود که (۲۵) آن به دام می شده،وچهل دام يك روپیه بود. (فرهنگ ستنگاس) (۵) درمط و راورتي چنين است، دراصل: مائی صاجی است، نورسند:عاجرصورت صحیح ابن عبارت را نیافت،راورتی گفته: نشان وعلامت اعزازی که شهزادگان واشخاص بزرگی استعمال می کردند، شکل ماهی بران نقش بودی که آنرا « ماهي مراتب » نیزگفتندی.(۶) مط: نامه درشکرآن انعام گفتا، (۷) اصل: دالی، (۸) دراصل خوب خوانده نمیشود،وچنین باشد: شهربارجهان، الوخان آنك (۹) مط: البري زيست، ولی البری چنانچه گذشت قبیله بود ازترك.که الغ خان ازان طاينه بود، دراصل وراورتی (البری) است بنابران البرزی مط قابل اعتمادی نیست(۱۰) درمط سمه آمده که در پنجا معنی ندارد، درراورتی و اصل یمك است، واین صحیح تربنظرمی آید،وی گوید: که بقراربیان یکی ازجغرافيون قدیم، به نام شهری و ناحیشی بود، که به زیبایی زنان شهرت داشت،و پادشاه اونورراهم با این نام خواندندی - برهان قاطع وغیاث اللغه گوید:که يمك بفتحتين فام شهراست حسن خیزو نام پادشاهي بود.(۱۱) مط، پیش، اصل وراورتی: بیش، راورتی MORE ترجمه کرده.

(۲۲۱)                                                 طبقه۲۳                                                         خروج مغل

کرد ازلوح خاطرمنهاج

غصه دهر را با حسان حك

بشنود (۱) این سخن زمن همه خلق

از طريق يقين ،نه ازره شك

نو دونه وراست قسم کرم (۲)

دیگرانرا همه از آن صد يك

هر دعائی که گویمش از جان

کند (۳) آمین آن بصدق ملك

 كتب المنهاج (السراج) في الخامس من شهر ربيع الأول، سنه ثمان و خمسین وعدد مافيه . .

تمت

 (۱) اصل: بشنوید ، (۲) درماچنین است: نود ونه مرا است قسم کرم، راورتی همچنین ترجمه کرده که: ازصد حصه گرم او (۹۹) مخضوص من است.

(۳) دربرخی ازمقالات عوض کند، گوید هم نوشته اند، ولی نمی دانم که با ستنا د کدام نسخه ؟ چه درمط هم اکند) است.