خط و کتاب در عصر اسلامی

سنت کتاب نویسی و تاسیس کتابخانه، از ادوار قبل اسلام به عصر بعد از فتوح اسلامی نیز انتقال ،کرد و از وجود کتابخانه های بزرگ ازین وقت خبرهایی داریم. مثلا ابن طیفور احمد بن طاهر که از سلالۀ ملوک خراسان بود 204-208 هـ 819 – 893م ) و یکی از مولفان قدیم خراسان بشمار میرود، که ابن ندیم 4٨ تالیف او را ذکر کرده است (1) وی در تاریخ بغداد روایت میکند : که عتابی شاعر معروف دوره عباسی ( متوفا 208 هـ  ۸۲۳م ) گفت : که برای نقل گرفتن کتب عجم درخزانه کتب مرو بودم و این خزانه از عصر یزد گرد تاکنون قایم است و در کتب عجم معانی موجود است . لغت از ما و معانی از یشانست (2)

عتابي سه بار به بلاد عجم سفر کرد و کتب خزانه مرو و نشا پور را بخواند و در تالیفات خود از آن کتب سود برد، وبه در بار عبدالله ین طاهر پوشنگی پرورده شده(3) و این خبر بخوبی میرساند که کتابخانه های بلاد خراسان بوجود کتب فراوان قدیم غنی تر بوده اند.

در آغاز ورود اسلام ( قرن هفتم میلادی) مردم ولایات شمالی و شرقی افغانستان بشمول بامیان کا پیسا۔ کابل لغمان - ننگرهار کندها را تا تکسیلادین بودایی داشته و کتب دو مذهب كبير و صغیر بودایی رواج داشت و هنگامیکه هیون - تسنگ در سال 603م این ولایات را می دید، وی از شش سلسله کتب دینی ذکر میکند، که اگر کسی همین شش دوره کتب را میخواند آنوقت به مرتبۀ بلند تر علمی میرسید که برای سواری خود فیلی با بدرقه یی (4) همراه داشت و محفلی را برای مبا حثه تشکیل داده میتوانست ۰(5)

پس مطابق بهمین روایات عربی وچینی میگوییم : که سنت کتاب نویسی و کتابخانه در افغانستان غربی و شرقی از ازمنۀ قبل الاسلام بعصر اسلامی انتقال کرده بود و از کتب قدیمی که در خراسان تالیف شد. یکی اخبار ماوراء الشهر است که مؤلف آن خراسانی بود و هم ابن ندیم کتاب اخبار خراسان قدیم را بخط مرد خراسانی دیده بود. و وی از کتاب دیگری که در شرح ملل واديان هند تاليف شده و نسخه آنرا در محرم ٢٤٩ هـ نوشته بودند خبر میدهد و گوید : که یحیی بن خالد برمکی بلخی شخصی را برای آوردن عقاقیر به هند فرستاد و ضمناً امرداد : که درباره ادیان هند هم اطلاعاتی فراهم آورد و این مرد همین کتاب را نوشت . (6) 

چنانچه گفتیم در آغاز قرن هفتم در افغانستان رسم الخط های یونانی - شره دانا گری براهمی و پهلوی مروج بود، ولی با آغاز فتوح اسلامی (نصف اخیر قرن هفتم ) 

رسم الخط عربی که قرآن به آن نوشته میشد، از طرف غرب به خراسان رسید و به مرور سه قرن تمام رسم الخط های سابقه و ادیان قدیم، جای خود را بدین اسلام و خط عر بی گذاشتند.