مشابهت های فکری مردم قدیم و آثار آن در طبقات اجتماعی آریایی

هنگامیکه هیون تسنگ زایر چینی در حدود ۹ هـ از قسمت های شرقی شمالی فلات ایران دیدن کرد درین سر زمین ( مجاری رود سند) مردم را مانند هند بر چهار طبقه منقسم دید : 

۱- برهمن : نگهبانان دین و کسانیکه دساتیر دینی را نيک مراعات کنند و با پا کی وخلوص دینی میزیند.

۲- کشتریه : شاهان و طبقه حاکمه و لشکریان که با رحم و عطوفت زندگی کنند .

۳- ویسیه : بازرگانان و سوداگران، که به مبادلات تجارتی پردازند.

۴- سو دره: زارعان و کشاورزان که به امور کاشت و برز و شخم زمین پردازند .

این طبقات چهار گانه تا اوایل دوره اسلامی در زمینهای شرقی فلات ایران ، که در دین و عنعنات آریایی قدیم با مردم هند اشتراک داشتند موجود بودند ( باستثنای طبقه چهارم که وظایف اجتماعی ایشان به طبقه سوم تعلق گرفته بود . )

اما اساسی این طبقه بندی اجتماعی ریشه های قدیمی در تاریخ دارد، که مبنی  آن کتاب قدیم آریاییان شرقی و یداست ، و نیز در اوستا و عنعنات باستانی قبایل دیگر آریایی، که به طرف غرب خراسان بوده اند سراغهای قدیم این فکر دیده میشود.

اما در شرق هنگامیکه قبایل آریایی از دامنه های هندوکش و بخدی (با) ختر به طرف شرق حرکت کرده و در سر زمین فسیح هند متفرق شدند  (در حدو دچار هزار سال ق. م ) در آنجا مردم قدیم هند در او پدین را یافتند که ایشان را دسیو یعنی دشمن و ناملموس پنداشتند، وبقول ويدا :

ماروت رب النوع باد بردسیو تاخت و ایشانرا به صیحه رعد تباه ساخت، مراتع و کشتزارهای ایشانرا بدوستان سپید فام خود بخشید"

این مردم سیه فام که مقهور ارباب انواع آریایی گردیدند در کتاب ویدا به صفات نجس و پلید و سیه چرده و بینی پچق گوسپند بینی یاد شده اند ، ولی محققان برین اند ، که فرق طبقات و کاست که در سنسکریت ورنه (VARNA) یعنی رنگ (Colour) گویند و در انگلیسی برای آن (CASTE) را از ریشه پرتگالی کاستا به معنی نژاد و نسل گرفته اند در بین آریاییان قدیم در سرزمین بخدی نبود بلکه بعد از هجرت بطرف شرق و برعظیم هند بوجود آمد. زیرا ما این فرق و امتیاز طبقاتی را در ویدهای نخستین نمی بینیم ، بلکه اولین بار ذکران در بهید دهم و بخش نود که پورو شه (PURUSHA) نامیده میشود، چنین به نظر می آید: چون هیکل پوروشه ( نفس جهانی) بخش گردید ، بر همن ازدهن ، (وراجينا ) 

(کشتریه)  از بازو ، وویسه از ران و سودراز پای او پدید آمد . " قرار یکه از مضامین ویدهای بعدی ظاهر است، آریائیان هندی عقیده داشتند که چون دهن بر اعضا دیگر شرف دارد ، بنابراین برهمن طبقه شریف و کار او تعلیم ورهنمایست اما طبقه کشتری که از بازو پدید آمده ، و ظیفه حفاظت و پیکار واداره را دارند و چون ویس از ران پوروشه پیدا شده ، استحکا نظا تمدن و کشاورزی وزمینداری بایشان موکولست اما طبقه سودر که از پای بر آمده، همواره خدمتگار و چاکر باشند . 

در بلخ: در تاریخ افسانوی کیانیان که مربوط به سرزمین مربو بخدی (بلخ) و شرق فلات ایرانست، داستان سه پسر فریدون و بخش کردن فریدون جهانرا برین سه فرزند، معروف و مشهور است ، که در روایات اسرائیلی و تورات نظیر آن سه پسر نوح: سام صام یافت اند. و روایت سه فرزند فریدون در خدای نامه ها و شهنامه های قدیم وارد بود و فردوسی هم آنرا به نظم در آورد. که مختصر آن اینست : 

بسوی فریدون نهاد ندروی                   جوانان بینا دل و را هجوی

چودیدند پرمایگان روی شاه                 پیاده دوان بر گرفتند راه 

برفتند و برخاک دادند بوس                 فرومانده از شور پیلان و کوس

وازن پس سه فرزند خود را بخواند         بتخت گرانمایگی بر نشاند

پس از این فریدون هر سه فرزند خود را چنین نام گذاری می نماید :

تویی مهتر و سلم نام تو باد                     

بگیتی بر ، آگنده کام تو باد...

میانه کز آغاز تیزی نمود                     

ز آتش مرا و را دلیری فزود    .

و راتور خوانیم شیر دلیر                     

کجاژنده پیلش نیارد بزیر...   

دگر کهتر آن مرد باهنگ و جنگ         

که هم باشتا بست و هم بادرنگ

اکنون فریدون جهانرا بین این سه برادر چنین بخش میکند : که نخستین را خاور خدای ، و دویمین را توران شه و سویمین را ایران خدای میخوانند :

نهفته چو بیرون کشید از نهان             

بسه بخش کرد آفریدون جهان...

یکی روم و خاور ، دگر تركوچين         

سوم دشت گردان ایران زمین

و نخستین به سلم اندرون بنگرید             

همه روم و خاور ، مراو را گزید

به تخت کیان اندر آورد پای                 

همی خواندند یش خاور خدای

دگر تو ر را داد توران زمن             

وراکرد سالار ترکان و چین

بزرگان بدوگوهر افشاندند                 

جهان پاک توران شهش خواندند

وزان پس چونوبت به ایرج رسید       

مر او را پدر شهر ایران گزید

سران را که بدهوش و فرهنگ و رای     

مرا و راچه خواندند ؟ ایران خدای 

بموجب این داستان در متون پهلوی از سه پسر فریدون تور بزرگتر بود و توران شاه شد و پسر دو مسلم خاور خدای ، جد طوایف سرمست و فرمانده کشور روم بود. و سوم ایرج، ایران خدای و دارای ایرانشهر شد و دریشتها يک حصه كتاب اوستا کلمه توره در مقابل ایرانی استعمال شده ، ولی این منافات را نباید اصلی شمرد زيرا بطور وضوح يک منافات تمدنیست میان يک نژاد شهر نشین که با پرورش حیوانات و زراعت مشغول بوده و میان توریه های بادیه نشین که در صحراها مسکن داشتند . 

باری داستان سه برادر فرزندان در دوره داستانی قبایل آریای موجود بوده و دلالت دارد که این فکر قدیمست، و علاوه بر مردم آریایی نژاد، در قبایل سامی نیز در سه فرزند نوح علایم آن دیده میشود . ولی این تقسیم بصورت کاست نبود.

ژرژ دومزیل استا دکلژ دو فرانس از محققان شرق شناس درین مورد شرحی مفید میدهد که مربوط به عصر زردشتی و تلخیص آن چنین است :

" اجتماع قدیم آریایی از سه پیکر روحانیون - جنگجویان و مولدین

 ثروت تشکیل می یافت ، و کاستهای اساسی هند قدیم هم برهمنان نخبای جنگاور و کشاورزان دام پرور بودند. در فلات وسیع ایران که از مجاری دریای سند تا سواحل دجله افتاده بود ، نیز سه طبقه اجتماعی وجود داشت، که هر یکی بیکی از فرزندان سه گانه زردشت منسو بست فرزند ارشد ،روحانی و پسر دوم جنگجو وسوم شبان بوده است ولی در دوران رشد اجتماعی طبقه دیگری بر طبقات سه گانه افزوده شد ، که طبقه صنعتگران و بازرگان باشد. 

و بموجب اسناد دیگر در اسناد دیگر در عصر ساسانی نزديک ظهور اسلام ، برخی از طبقات حذف و بجای آن طبقات دیگری آمده اند مثلا بقول ثعالبی در زمان اسلامی ، زارعین از طبقه سوم حذف و جای آنرا عمال دولت گرفته و جنگجویان به طبقه اول ارتقا یافته و روحانیون و پزشکان به طبق دوم رفته اند.

در ناحیه وسیع اروپا، که همین عناصر آریایی سکونت داشتند ، در

بین مردم سکاویستها و سرمتها نیز آثار طبقات سه گانه نمایانست که بدین معنی هیرودوت پدر تاریخ در ابتدای کتاب چهارم خود از عقاید سکاها درباره پیدایش ایشان چنین گوید :

" اولین مرد که در آن سرزمین که تا آن موقع غیر مسکون بود پیدا شد

تا رزیتائوس (Targitaos) بن زئوس است، که مادرش دختر رود بوریستن (Borysthene) باشد ، و او سه پسر داشت : استعمال ، به این نسخه، ،نفیس زیانهای فراوان رسانید و اکنون در حالت پریشانی و فرسودگی افتاد است که باید با کمال احتیاط از آن کار گرفت زیرا کاغذ آن شکستنی و ریختنی است و باید باوسایل فنی نگهداری و وقایه گردد.

١- ليپو خائيس                                                        (Lipoxais)

-۲ ارپوخائیس                                                         (Arpoxais)

۳- کولا خائیس                                                        (Kolaxais)

گویند که روزی از اسمان گاو آهنی با یوغ طلا و تبر طلا با جام طلا بزمین فرود آمد پسر ارشد پیش دوید، تا ابزارها را تصاحب کند. ولی همینکه به آن رسید، طلا دست او را سوزانید، چون پسر دوم نیز بهمین سرنوشت گرفتار شد هر دو از این اشیای زرین صرف نظر کردند. اما پسر كوچک به گرفتن آن موفق گشت و برادران بزرگ او را به شاهی خویش پذیرفتند ."

 در این کنایه شیرین از سه عامل سخن رفته است : گاو آهن و یوغ نمودار کشاورزی ، و تبر نشانه سلاح جنگی سکایی ، جام علامت تشریفات دینی و سکر مشروبات و سمبولی از دنیای اسرار و روحانیت است که روایت تا کنون هم در اخلاف سکاهای قفقاز باقیماند ، و سه خانواده بزرگی که قهرمانان حماسی آنها بدان منسوباند: یکی دارای گله های بیشمار دو دیگر جنگجو و رشید وسه دیگر هوش و ذکاوت فراوان داشته است . اینست افسانه سکاها و سه فرزند ،نخستین که سرزمین سکستان (سیستان) بنام ایشانست و نظیر آن در اوستا به زردشت و سه فرزندش نسبت داده اند ، که کوتاه چنین است:

۱- فرزند بزرگ ایست و استره                             (Isat-Vastra) 

نخستین آتهره وان                                               (Athravan)

یعنی آتوربان فردوسی که موبدان و رئیس رو حانیون بود بمعنی آتش

بان و نگهبان آتش.                                          (Urvatat-nara)

۲-  اوروده تت نره                                               (Vastrya)

نخستین و استریه 

یعنی بسودی فردوسی که رئیس و رهبر برزیگران و کشاوورزان بود.                                           

۳- هوره چیتره                                             (Hvare-Chithra)  

بمعنى خورشید چهره ، نخستین  رته اشتره (Ratha-estra) یعنی نیساریان فردوسی که محرف کلمه رشتاریان خواهد بود و او رئیس رزمیان و جهان پهلوان بود.

بموجب این روایت کتب سنتی زردشت، سه فرزند وی در راسسه طبقه روحانیون - کشاورزان جنگیان واقع بودند ، که از آن يک طبقه دیگر اهل حرفه و پیشه وران هویتش (Huitsh) هم بر آن اضافه شده ، که اهتو خوشی فردوسی باشد. و در پهلوی هو تخش (Hutoxsh) بود. و بالاخره باصطلاح عهد ساسانیان این طبقات چهار گانه تا نشر اسلام چنین موجود بودند :

۱- آذروان : علمای دینی و روحانیان.

۲- آرتیشتاران : سپاهیان و جنگجویان.

۳- دبهیران : دبیران و عمال حکومت و نویسندگانو.

۴- و استریو شان : کشاورزان و برزیگران و هو تخشان بازرگانان.

پیشه وران و رنجبران و خدمتگزاران. آنچه از نامه تنسر حدود ۵۷۰ م بر می آید ، نیز بر همین و تیره است که ذکر شد. باری بافرق کوچکی که بین طبقه بندی و یدا و اوستا و روایات سکاهات سکاها موجو داست. مردمان فلات ایران در حین پیدایش اسلام بر همین چهار طبقه اجتماعی منقسم بودند ، که طبقه چهارم در رژیم ملوک الطوايف، همواره تولید کننده بود ، و بنابر این بار اکثر مالیات و پرداختنی های اجتماع ، بدوش کشاورزان و پیشه وران می افتاد.

اکنون به طبقه بندی اجتماعی در بین مردم حواشی شرقی خراسان و کوهساران افغان نظر می اندازیم که در بین قبایل عظیم افغان که عدد ایشان به پانزده میلیون متجاوز است ، نیز عنعنه مانند سه فرزند زردشت یاسه پسر تارژیتا ئوس سکاها قديم موجود است.

و این مردم در عنعنات خود بيک پدر که نام اوکیس بود قایلند و گویند که این پدر هم سه فرزند داشت :

۱- غر غښت                                                     (Ghar-Ghasht) 

۲- بټمنی                                                               (Betanai) 

۳- سره بن                                                             (Saraban) 

این پدر و پسران با خانواده پشتون بر کسی غر (کوه سلیمان) سکونت داشتند و پدر همواره به مناجات و طلب خير و سعادت پسران خویش می پرداخت و دست بدعا بر می افراشت. تا اینکه نسیم مردانگی وزیدن گرفت، و بر زبان فرزند اول غر غشت بر خورد بنابرین وی صاحب ربان و بیان و علم و تلقین و روحانیت گردید که تاکنون هم اكثر علماء و روحانیان افغان از این طایفه اند و قبایل بزرگ کاکر وادی ژوب و پشین (اطراف کویته) از اخلاف این تیره اند و دانشمندان وصاحبدلان با ذوق و حال داشته اند درباره فرزند دیگر یعنی بتمنی رویا تیست که نسیم مردانگی بر بازوی او وزیده بود، وقبایل غلجي وكرلانى وملحقات آن منسوب باویند، که در وادیهای زابلستان بین کندهار وغزنه و هم در وادیهای کوه سلیمان و سپین غر کوه سپید در جنوب پشاور سکونت دارند و منصب سپاهی گری و جنگجویی را حفظ کردهاند و از بین ایشان سپه سالاران و جنگاوران دلیر بر آمده اند مانند حاجی میر ویس خان غلجی و پسرش شاه محمود و سپه سالار سیدال خان ناصر وخوشالخان مرد شمشير وقلم افغان .

اما دربارۀ فرزند سوم یعنی سره بن گویند که نسیم مردانگی بدامن او بر خورده بود، و او صاحب دامن و پرورش و اداره و حکمرانی گردید که قبایل ابدالی (هفتالی قدیم) و درانی قرن دهم ببعد از این تیره سره بن اند ، و از این زمان قدیم قبل الا اسلام و بعد از آن تاکنون فرمانروا وحكمران و پرورنده و دارای دامن عطوفت و مروت اند، که (احمد شاه ابدالی درانی) موسس سلطنت کنونی افغانستان و دود مانهای شاهی افغان از این سلسله اند. این تریدیشن افغانی عینا شبیه است با آنچه در اوستا درباره سه فرزند حضرت زردشت - یا در کتاب هیرو دوت منباب سه طبقه سکاها میخوانیم و البته منبع اقدام آندروید ا موجود است.

در ختم این مبحث تاریخی باید گفت : انسان هر قدر در اعماق افسانهای کهن و روایات اسلاف فرو میرود ، نزدیکی های معنوی ومشابهت های قوی را در سازمانهای فکری وروحی ، بین مردم ، کشورهای آسیایی از مجاری دجله تا گنگانیک میبیند و تاریخ بسا گذشته های مشترکی را سراغ میدهد، که این تابلو نمو دار این مشترکات عنعنوی قدیم خواهد بود