په پخوانی افغانستان ديوناني لید دود رواج

سکندرمقدونی د ( ۳۳۱- ۳۳۶) مخزبردپو کلونو په اوږ دوگي افغانستان له لويديخه تراختیخه اوله شماله تر جنویه دخپلو عسکرو په واسطه کچ کړ وروسته تر دي چي دي وطن داوسیدونگیوله خوا له سختو مقاومتوئو سره مخامخ او په دیرو فتوحاتویریالی شو سکندر مقدونی ددي بریو په جریان کی که هغه دسيمي دخلكو دمقاومت په وجه و او که دنظامي أرتیاوو او غوښتنر په اشرو اوکه د عسكرو دستریا یاناروغتیاپه وجه خو بو شمير مستحکمي کلاگاني يي دسکندریه په نامه دهري رود په حوزه، فراه رود، ارغنداو، دکابل رود ، بلخ آب او نورو ځايونوکې جوړې کړي چې دتاريخ په پانو کې دسكندريه هري، سکندریه پروفتازي، سکندريه الراكوزي، سکندربه قفقاز او دسکندریه اورنيس په نامه ثبت شوي دپورتیو کلاگانوله جملي ته يواخي دوو كلاگاتو خاي او مونعیت دکندهار په زاره نار او پروان کې تثبيت شوي دي: یونانیان په نسبت ډيړ شمېر په دې سکندريوکې پاتې او مبشت شول چې دیونان باختري حکومت له ۳۳۰ نه تر ۱۳۰ مخزيږدې پورې په دوه سوه کلنه دوره کي بي فرهنگد، معارف اویونانی هتر داموقع وموندله چي دیوناني باخشري حکومت تراغيز لاندي دازادي په رناكي پرمختيا وكري په دې دوه سوه کلنه دوره کې ديوناني ژبې دليکني له پاره خامخا ديوناني الفياء توری کاریدل او پرته دده له وهل شویوسکو څخه دمشهور راشوكا، وير ليك چې دکندهار په چهل زینه کې کشف شوی په ښکاره څرگندوي چې ددريمې مخزپږدي پیسری په لومريو کي بوناني لبل دود زموني په هیواد کې خرنگه رواج موندلی و به افغانستان کی د یوناني باختري پاچاهانو دواگمنۍ په دورو كي يوشائي ليك دود خپور شو او وروسته له هغې په نسورو پيړيو کې دلویو کوشانيانو او وړو کوشاتیاتو په دورو کي پاتي شو لگه خنگه چې بي لیک ساده او اسان و توخکه يي لیک داقغانستان په محلي زیو کي داستعمال ون وگرخید

اصلا پونانی الفباپخپله په خپل ذات کی ۲۴ حرفه وه خو دلویو گوشانپانو پر وخت دداسې يوې سیمه ايزې ژبې په صفت چې نوې بـاختري شوې وه دصوتي ارتباله مخي بي د ش، حرف دمخرج داداكولو له پاره په الغبا كي ورزیات کر چي پردی اساس نوموږي القبا د ۲۵ حروفر لرونگی شوه لکه خنگه چي بناغلى لوستونکی او اوریدونگي خبر دي چې په دي وروستپو ۸ کلونو کې دسره کوتل په کيندلوکې يو شمېر دپام وړ ډبرليكونه له يودپوال څخه الاس ه راغلي چي له تیو او خبتو جور وو. يو له دي ډبرلیکونونه په یوه ستره تبږه کې حك شوی دی چې ۴۵ کربي ورکي شاملي دي چې دادالوي دبرلیک په نامه شهور شوی، يوه بله مجموعه چي له ۵۳ بریتو پرچو خخه مرکبه ده له پوه کوهی نه په لاس راغلې چې په پخوانۍ دوره کې د عادي تېږو په حيث ترې دکوهي په دیوال کي کار آخستل شوی و. دس کال په گیندلو کي خو بیلابیل ډبرلیکونه چي په ديولوشو کی خای په خای نصب وو لاس ته راغلی او پرته له دغو خخه دسره کوتل دکشفولو پر وخت به جلا ډول څو دخيستو ثوري توتي هم لاس ته راغلي دي دي تولو ډېر لیکونو غربي پوهان دخه مودي لباره په خان مشغول گړي وو خو په پاي کی فرانسوي پوه موسيو ونيست په دي بریالی شوچي ددغو تولو ډبرلیکونو خخه په اندي دول څلور ډير اليكونه وخيري لومړی: هغه ستر ډبر ليك چې په يوه کاڼي ليکل شوى. دویم : دهغه ۳۲ کاڼومجموغه ده چې له کوهي څخه ایستل شوى او يو ډول ور ليلك تشكيلوي هنو نورو ۲۱ کانو مجموعه ده چي هغه هم له کوهي خخه ويتل شوي او یویل خانگری دبرليك تشكيلوي خلورم: هغه خبتي چې په دیوال کې لگیدلي دهغو خبتو سره چي دگیندلو پر وخت په پراکنده وول پرتی وي خلورم دبر لبك تشکیلوی داډېرليکونه چې دکوشاتیاتو په وخت پوري اړه لري تولي دیونانیانو په القباء او ليك دود ليكل شوي دي چي له همدي خخه اندازه لگیی چي يوثاني القباء اورسم الخط څومرودود و او په خانګړې توګه دلویوکوشانیانو پر وخت دډيرې استفادې وړ و، دچينايي گرخنده رهیوانتشنګ په شهادت د اوومې زېږدې پیری تر لومړی نیمايي پوري بي هم رواج درلود.