سیر افکار از راه کلتور و زبان و ادیان و دانش
ﺍﺑﻦ ﻧﺪﱘ ﺩﺭ ﺑﺎﺭﮤ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﲰﻨﻴﻪ )ﺑﻮﺩﺍﻳﺎﻥ( ﻭ ﻧﺒﻰ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﻮﺫﺍﺳﻒ ﺍﺯ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻧﻘﻞ ﻣﻰ ﳕﺎﻳﺪ، ﻛﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﻳﻜﱳ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮﺩ ۴۶ ﻭ ﺍﺯﻳﻦ ﻫﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰ ﺁﻳﺪ، ﻛﻪ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻴﺎﻥ ﻭﺳﻴﻠﮥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻫﻨﺪﻯ ﺑﻌﺮﺏ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ۴۷ ﻭ ﻫﻜﺬﺍ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺩﻳﻦ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﺍﺯ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﺧﱳ ﻭ ﭼﲔ ﻏﺮﺑﻰ ﻭ ﻣﺎﻭﺭﺍﺀﺍﻟﻨﻬﺮ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺑﺎﻣﻴﺎﻥ ﻭ ﻧﻮﺑﻬﺎﺭ ﺑﻠﺦ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ، ﭼﻨﺎنچه ﺳﻠﻴﻤﺎﻥ ﺗﺎﺟﺮ ﺩﺭﺳﻨﮥ ) ۲۳۷ ﻕ ۸۳۷ ﻡ( ﻣﻴﻨﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ: "ﺍﺻﻞ ﺩﻳﺎﻧﺖ ﭼﻴﻨﻰ ﺍﺯ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻧﺴﺖ ﻭ ﺑﺘﻬﺎﻯ ﺑﺪﻫـ ﺭﺍ ﻫﻨﺪﻳﺎﻥ ﺑﺮﺍﻯ ﭼﻴﻨﻴﺎﻥ ﻣﻴﺴﺎﺧﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻛﺸﻮﺭ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺦ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭﱃ ﺩﺭ ﺟﺰﻭﻳﺎﺕ ﳐﺘﻠﻔﻨﺪ".
۴۸ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﺍﺯ ﻗﻮﻝ ﻳﻜﻨﻔﺮ ﻣﺆﻟﻒ ﭼﻴﻨﻰ ﭘﺎﻥ_ﻳﻨﮓ Pon_Yong ) ۱۲٥ ﻡ( ﺛﺎﺑﺖ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺭﺍﻩ ﭼﻴﻨﻴﺎﻥ ﺑﻬﻨﺪ ﺻﺮﻑ ﻛﺎﺑﻞ Kao-Fon ﺑﻮﺩ، ﻛﻪ ﺑﻄﺮﻑ ﻣﺸﺮﻕ ﺁﻥ ﺭﺍﻫﻰ ﺑﻪ ﻛﺸﻮﺭ Chan-Yu ﻳﻌﻨﻰ ﻫﻨﺪ ﻣﲑﺳﻴﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻧﻮﻗﺖ ﲢﺖ ﺍﻗﺘﺪﺍﺭ ﻳﻮ_ﭼﻰ Yue_Tche ﺑﻮﺩ.
۴۹ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﻧﻈﺎﻳﺮ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻭ ﻓﻜﺮﻯ ﺩﺭﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺍﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺩﺭﺳﻨﮥ ۲۷۰ ﻕ ۶۹۳ ﻡ ﺭﺍﺟﻪ ﻣﻬﺮﻭﮒ ﺷﺎﻩ ﺑﺰﺭﮒ ﻛﺸﻤﲑ ﻭ ﭘﻨﺠﺎﺏ ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻨﺼﻮﺭﮤ ﺳﻨﺪ ﺍﻣﲑ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻰ ﺭﺍ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺰﺑﺎﻥ ﻫﻨﺪﻯ ﺍﺣﻜﺎﻡ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺭﺍ ﲟﺎ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﺘﻮﺍﻧﺪ.
ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺍﻳﻦ ﺧﻮﺍﻫﺶ ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻏﺮﺏ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻛﻪ ﻣﺮﺩ ﻫﻮﺷﻴﺎﺭ ﻭ ﺷﺎﻋﺮﻯ ﺑﻮﺩ ﻭ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺯﺑﺎﻥ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺍﻧﺴﺘﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﻩ ﺷﺪ.
ﻭﻯ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﻳﻰ ﺑﺰﺑﺎﻥ ﺭﺍﺟﻪ ﺑﺎﻭ ﻫﻨﺪﻯ ﺗﺮﲨﻪ ﻛﺮﺩ، ﻛﻪ ﺭﺍﺟﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﺭﻭﺯﺍﻧﻪ ﻣﻰ ﺷﻨﻴﺪ.
ﺗﻘﺪﱘ ﺩﺍﺷﺖ، ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻰ ﭘﺴﻨﺪ ﺍﻓﺘﺎﺩ.
ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺩ ﺳﻪ ﺳﺎﻝ ﺑﺪﺭﺑﺎﺭ ﺭﺍﺟﻪ ﲟﺎﻧﺪ ﻭ ﲞﻮﺍﻫﺶ ﻭﻯ ﻗﺮﺁﻥ ﻋﻈﻴﻢ ﺭﺍ ﺑﺰﺑﺎﻥ ۵۰ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻭ ﻓﻜﺮﻯ ﺩﺭﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺍﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﻰ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﺴﺮﺯﻣﲔ ﻫﻨﺪ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﻭ ﻋﻠﻤﺎﻯ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺩﺭ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺩﺭﻳﻦ ﺳﺮﺯﻣﲔ ﻧﺸﻮﻭﳕﺎ ﻛﺮﺩﻧﺪ، ﻛﻪ ﺍﺯ ﺍﳒﻤﻠﻪ ﺍﺑﻮﻣﻌﺸﺮ ﳒﻴﺢ ﺳﻨﺪﻫﻰ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﺩﻭﻡ ﻫﺠﺮﻯ ﺩﺭ ﻋﻠﻮﻡ ﺣﺪﻳﺚ ﻭ ﺳﲑﺕ ﺍﻣﺎﻡ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺍﺑﻮﻋﻄﺎﺀ ﺳﻨﺪﻫﻰ ﺑﺰﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﻰ ﺷﻌﺮ ﻣﻴﮕﻔﺖ ﻭ ﺍﻟﺒﺸﺎﺭﻯ ﻣﻘﺪﺳﻰ ﺩﺭ ﻣﻨﺼﻮﺭﻩ، ﻗﺎﺿﻰ ﺍﺑﻮ ﳏﻤﺪ ﻣﻨﺼﻮﺭﻯ ﻋﺎﱂ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺼﺎﻧﻴﻒ ﻭ ﺍﻣﺎﻡ ﻣﺬﻫﺐ ﺩﺍﺅﺩ ﻇﺎﻫﺮﻯ ﺭﺍ ﺑﺎﺑﺴﻰ ﺍﺯ ﻓﻘﻬﺎﻯ ﺣﻨﻔﻰ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻮﺩ.
۵۱ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ۳۴۰ ﻕ ۹۵۱ ﻡ ﺩﺭ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎﻯ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﻭ ﺳﻨﺪﻫﻰ ﻳﻜﺠﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﺪ ۵۲ ﻭ ﺑﻘﻮﻝ ﺍﺑﻦ ﺣﻮﻗﻞ ﻣﺮﺩﻡ ﺁﳒﺎ ﻋﻴﻨﺎﹰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻨﺪﻭﺍﻥ ﻟﺒﺎﺱ ﻣﻰ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻭ ﺑﻌﺮﺑﻰ ﻭ ﺳﻨﺪﻫﻰ ﺣﺮﻑ ﻣﻴﺰﺩﻧﺪ ۵۳ ﻭ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺍﻛﺜﺮ ﻋﺮﺏ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻛﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﻫﻢ ﻣﻴﺪﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ۵۴ ﻭ ﺩﺭ ﻋﻬﺪ ﺣﻜﻤﺮﺍﻧﻰ ﻋﻤﺮﺍﻥ ﺑﺮﻣﻜﻰ ،ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺍﻋﺮﺍﺏ ﳝﻨﻰ )ﻗﺤﻄﺎﻧﻰ( ﻭ ﺣﺠﺎﺯﻯ )ﻧﺰﺍﺭﻯ( ﺩﺭ ﺳﻨﺪﻫـ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺳﻨﺪﻫﻰ ﺑﻮﺩﻩ ٥٦ ۵۵ ﻭ ﺑﻘﻮﻝ ﻣﺴﻌﻮﺩﻯ ﺯﺑﺎﻥ ﻣﺮﺩﻡ ﺩﻳﺒﹸﻞ ﻧﻴﺰ ﻋﺮﺑﻰ ﻭ ﻭ ﺣﺘﻰ ﺍﻳﻦ ﺳﻠﻄﮥ ﺩﻳﻨﻰ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺩﺭﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺗﺎ ﻗﻨﻮﺝ ﺷﻬﺮ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻫﻨﺪ ﻫﻢ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﭼﻮﻥ ﺩﺭ ﺳﻨﮥ ۳۰۳ ﻕ ۹۱۵ ﻡ ﻣﺴﻌﻮﺩﻯ ﻣﺆﺭﺥ ﻋﺮﺏ ﺁﳒﺎ ﺭﺍ ﺩﻳﺪ، ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﻣﻠﺤﻖ ﺑﻮﺩ ۵۷ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻭ ﻋﻠﻤﺎﻯ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﺩﺭﺍﻥ ﺷﻬﺮ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺑﻮﺩﻧﺪ.
ﻭ ۵۸ ﺍﻣﺎ ﺍﺯ ﻫﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﺣﺘﻰ ﻓﻠﺴﻔﮥ ﺣﻠﻮﻝ ﻭ ﻧﺮﻭﺍﻧﺎ ﻭ ﺟﺎﺩﻭ ﻭ ﻣﻨﱰ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺱ ﻭ ﻋﺮﺏ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻳﺎﻓﺖ، ﭼﻨﺎﻪ ﺣﺴﲔ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮﺭ ﺣﻼﺝ )ﻣﻘﺘﻮﻝ ۳۰۹ ﻕ ۹۲۲ ﻡ( ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﻣﺸﺎﻫﲑ ﺻﻮﻓﻴﮥ ﻣﻔﺮﻁ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻭ ﺍﺯ ﺳﻜﻨﮥ ﺑﻴﻀﺎﺀ ﭘﺎﺭﺱ ﺍﺳﺖ، ﻓﻜﺮ ﻭﺣﺪﺓ ﺍﻟﻮﺟﻮﺩ ﺍﻓﺮﺍﻃﻰ ﺣﻠﻮﱃ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻣﻔﻜﻮﺭﻩ ﻫﺎﻯ ﻫﻨﺪﻯ ﻫﻢ ﺭﻳﺸﻪ ﺩﺍﺷﺖ، ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻰ ﺍﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﻏﺮﻳﺒﮥ ﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﲑ ﳒﺎﺕ ﻭ ﺟﺎﺩﻭ ﻭ ﻣﻨﱰ ﻭ ﺭﻳﺴﻤﺎﻥ ﺑﺎﺯﻭﻯ ﺁﻣﻮﺧﺖ ﻭ ﺑﺮﺍﻯ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺁﻥ ﺍﺯ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻭ ﻣﺮﻭ ۵۹ ﺑﻬﻨﺪ ﺳﻔﺮﻯ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺳﻔﺮﻭﻯ ﺭﺍ ﻟﻮﻳﻰ ﻣﺴﻴﻨﻴﻮﻥ Massignan Louis ﲝﻮﺍﻟﮥ ﺍﺑﻦ ﺑﺎﻛﻮﻳﻪ ﺻﻮﻓﻰ ﺷﲑﺍﺯﻯ ﻧﻘﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ، ۶۰ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻭﻥ ﻧﻴﺰ ﲝﻮﺍﻟﮥ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﻌﻴﻮﻥ ﺍﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ ﺍﺯ ﺳﻔﺮﻭﻯ ﺑﻬﻨﺪ ﺫﻛﺮﻯ ﺩﺍﺭﺩ ۶۱ ﻭ ﻃﻮﺭﻳﻜﻪ ﳏﻘﻘﲔ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺭﺍﻯ ﺩﺍﺭﻧﺪ، ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺣﻼﺝ ﺩﺭ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﻄﻮﺍﺳﲔ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻭ ﺁﺛﺎﺭﺵ، ﺑﺎ ﻭﺣﺪﺓ ﺍﻟﻮﺟﻮﺩ ﻳﻜﻪ ﺻﻮﻓﻴﮥ ﻣﻌﺘﱪ ﻭ ﳏﺘﺎﻁ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻗﺎﻳﻞ ﺍﻧﺪ، ﻓﺮﻗﻰ ﺩﺍﺭﺩ ﻭﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺣﻠﻮﻝ ﻭ ﻓﻠﺴﻔﮥ ﺍﻭﺗﺎﺭ ﻫﻨﺪﻯ ﻧﺰﺩﻳﻜﻰ ﻣﲑﺳﺎﻧﺪ.
۶۲ ﺩﺭ ﭼﻨﲔ ﺍﺣﻮﺍﻟﻴﻜﻪ ﺳﲑ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻣﻮﺍﺩ ﻛﻠﺘﻮﺭﻯ ﺍﺯ ﺷﺮﻕ ﺑﻐﺮﺏ ﺁﺳﻴﺎ ﻭ ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻭ ﺷﻌﺮﺍﺀ ﻭ ﺩ ﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﺭﻓﺖ ﻭ ﺁﻣﺪ ﻣﻴﻜﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﴰﺸﲑ ﻓﺎﺗﺘﺤﺎﻥ ﻋﺮﺏ ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺯﻣﻴﻨﻬﺎﻯ ﺟﺪﻳﺪﻯ ﺭﺍ ﻣﻴﻜﺸﻮﺩ، ﺗﻮﺳﻴﻊ ﺗﺄﺛﲑﻫﺎﻯ ﺍﺩﺑﻰ ﻭ ﺯﺑﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ ﺩﺭﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻰ ﺁﻳﺪ، مثلاً ﻋﺮﺑﻰ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﺑﺎ ﻓﺎﲢﺎﻥ ﻭ ﻋﻠﻤﺎ ﻭ ﲡﺎﺭ ﻋﺮﺑﻰ ﻭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﺍﺛﺮ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎﻯ ﻫﻨﺪﻯ ﻭ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ﻭ ﺳﻨﺪﻫﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺍﻟﺴﻨﮥ ﻋﺮﺑﻰ ﻭ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﺍﻓﺘﺎﺩ، ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻈﺎﻳﺮ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺩﺭ ﺍﺩﺏ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺍﺭﺩ، ﻭﱃ ﻣﺎ ﺑﻄﻮﺭ ﳕﻮﻧﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎﻝ ﻣﻰ ﺁﻭﺭﱘ ﺭﻭﺷﻦ ﻣﻰ ﺳﺎﺯﱘ، ﻛﻪ ﳎﺮﺍﻯ ﺍﻳﻦ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻛﻠﺘﻮﺭﻯ ﻫﻢ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻮﺩ: ﺩﺭ ﺍﻭﺍﻳﻞ ﺩﻭﺭﮤ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺭﻓﺖ ﻭ ﺁﻣﺪ ﺍﻗﻮﺍﻡ ﺟﺖ ﺍﺯ ﻭﺍﺩﻯ ﺳﻨﺪ ﺑﻪ ﳑﺎﻟﻚ ﻏﺮﺏ ﺁﺳﻴﺎ ﺟﺎﺭﻯ ﺑﻮﺩ، ﻛﻪ ﺍﺯ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻭ ﺍﺭﺍﺿﻰ ﺟﻨﻮﺏ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﺑﻠﻮﭺ، ﻗﺎﻓﻠﻪ ﻫﺎﻯ ﺑﺰﺭﮒ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﺑﻐﺮﺏ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻴﻜﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺗﺎ ﻧﺎﻡ ﺭﺍ ﻣﻌﺮﺏ ﺳﺎﺧﺘﻪ، ﺯﻁ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ۶۳ ﭼﻨﺎنچه ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﻧﺒﻮﻯ، ﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﻣﺪﻳﻨﻪ،ﻃﺒﻴﺐ ﺯﻁ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﻭﺩﻣﺎﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥ ﻣﲑﺳﻴﺪﻧﺪ.
ﺍﻳﻦ ﺍﻗﻮﺍﻡ ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻨﺎﻡ ﺟﺖ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺪﻭﺷﻰ ﻣﻮﺟﻮﺩﻧﺪ، ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺍﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﱪ)ﺹ( ﺩﺭ ﻋﻼﺝ ﻣﺮﺽ ﺣﻀﺮﺕ ﻋﺎﻳﺸﻪ )ﺭﺽ( ﻣﻰ ﻳﺎﺑﻴﻢ ۶۴ ﻭ ﻣﺆﺭﺥ ﻣﺴﻌﻮﺩﻯ ﻧﻴﺰ ﺍﺯﻳﻦ ﻣﺮﺩﻡ ﺫﻛﺮﻫﺎ ﺩﺍﺭﺩ.
۶۵ ﺑﺰﺭﮒ ﺑﻦ ﺷﻬﺮﻳﺎﺭ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ۳۰۰ ﻕ ۹۱۲ ﻡ ﺑﲔ ﺳﻮﺍﺣﻞ ﭘﺎﺭﺱ ﻭ ﻫﻨﺪ ﻧﺎﺧﺪﺍﻳﻰ ﻣﻴﻜﺮﺩ، ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺑﺮﺍﻯ ﺳﻮﺩﺍﮔﺮﺍﻥ ﻛﻠﻤﮥ ﺑﻨﻴﺎﻧﻴﻪ ﺭﺍ ﻣﻰ ﺁﻭﺭﺩ ۶۶ ﻛﻪ ﺍصلاً ﻋﺮﺑﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺑﻨﻴﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻛﻪ ﺍصلاً ﻫﻨﺪﻳﺴﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ ﻫﻢ ﻣﺮﻭﺝ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﺯﻳﻦ ﺭﺍﻩ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻰ ﺭﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺩﺭ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎﺕ ﻋﻠﻤﻰ ﻓﻠﻜﻰ ﻛﻠﻤﮥ ﺍﻭﺝ ﻧﻘﻄﮥ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺑﻠﻨﺪﻯ climax ﺭﺍ ﮔﻮﻳﻨﺪ، ﻛﻪ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﺁﻥ ﺍﻭﮒ ﺍﺳﺖ ۶۷ .
ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﮥ ﺍﺯ )ﺍﻭﭺ( ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ﺁﻣﺪ ۶۸ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺩﺏ ﻓﺎﺭﺳﻰ "ﺍﻭﺝ ﻛﻤﺎﻝ" ﻣﺮﻭﺟﺴﺖ، ﻭﱃ ﺭﺍﺑﻄﮥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺁﻥ ﺩﺭ پشتو ﺍﻭﭼﺖ ﲟﻌﻨﻰ ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺍﺳﺖ.
ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺭﻯ ﻭ ﭘﺸﺘﻮﻯ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﺘﻪ = بټه ﺑﺮﱋ ﻧﺮﻡ پخته ﺍﻳﺴﺖ، ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎﹰ ﺑﺮﺍﻯ ﺑﻴﻤﺎﺭﺍﻥ ﻭ ﺍﻃﻔﺎﻝ ﭘﺰﻧﺪ.
ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺩﺭ ﺳﻨﺪﻫﻰ ﺑﻬﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ، ﻛﻪ ﺩﺭ ﻋﺮﺑﻰ ﺑﻬﻄﻪ ﮔﺮﺩﻳﺪ.
۶۹ ﺩﺭ ﺻﻨﻌﺖ ﮔﻨﺪﻫﺎﺭﺍ ﺑﺮﺍﻯ ﺑﻮﺩﺍ )ﺑﺪﻫـ( ﻣﺆﺳﺲ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﻦ، ﳎﺴﻤﻪ ﻫﺎﻯ ﺯﻳﺒﺎﻳﻰ ﺩﺭ ﻫﲊ ﮔﺮﻳﻜﻮ_ﺑﻮﺩﻳﻚ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﻗﺒﻞ ﺍﻻﺳﻼﻡ ﻣﻴﺴﺎﺧﺘﻨﺪ.
ﭼﻮﻥ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺑﺎﻳﻦ ﺳﺮﺯﻣﲔ ﭘﺎﮔﺬﺍﺷﺘﻨﺪ، ﺍﻳﻨﭽﻨﲔ ﳎﺴﻤﻪ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺘﻌﺪﺍﺩ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺩﻳﺪﻧﺪ، ﻛﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎﻯ ﳏﻠﻰ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﲢﺮﻳﻒ ﺍﺯ ﺑﺪﻫـ )ﺑﺖ( ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﺩﺭﻯ ﻭ پشتو ﻫﺮ ﭼﻬﺮﮤ ﺯﻳﺒﺎ ﻭ ﳏﺒﻮﺏ ﺑﺖ ﺑﻮﺩ، ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﺎﻣﻰ ﮔﻔﺖ: ﺁﻥ ﺑﺖ ﳕﻮﺩ ﻋﻜﺲ ﺭﺥ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻳﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ ﮔﺸﺘﻢ ﻭ ﺍﻭ ﺧﻮﺩ ﭘﺮﺳﺖ ﺷﺪ ﺩﺭ ﻛﺘﺎﺏ ﺷﺎﭘﻮﺭ ﮔﺎﻥ ﻣﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﭘﻬﻠﻮﻯ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻫﻢ ﺑﺪ ﺑﻬﻤﲔ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ۷۰ )ﲨﻊ ﺑﺪﹶﺩﻩ( ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ ۷۱ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺍﺑﻮﺍﻟﻌﻼﺀ ﻣﻌﺮﻯ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﻛﻪ ﺍﻋﺮﺍﺏ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﻬﻤﲔ ﺷﻜﻞ ﺑﺪ ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺩﺭ ﺍﺩﺏ ﻗﺪﱘ پشتو ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ) ۶۰۰ ﻕ ۱۲۰۳ ﻡ( ﺩﺭ ﻛﻠﻤﮥ ﺑﻮﺩ ﺗﻮﻥ ﲟﻌﻨﻰ ﺑﺘﺨﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﺳﺖ ۷۲ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺩﺏ ﻗﺪﱘ ﺩﺭﻯ ﻫﻢ ﺑﺖ ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ، ﻫﻤﺎﻥ )ﺑﺪﻫـ ﮔﻨﺪﻫﺎﺭﺍ( ﺍﺳﺖ، ﻛﻪ ﲟﻨﺎﺳﺒﺖ ﺯﻳﺒﺎﻳﻰ ﺁﻥ، ﺷﻜﻞ ﺍﺩﺑﻰ ﲞﻮﺩ ﮔﺮﻓﺖ.
ﺩﺭ ﻋﺮﺑﻰ ﺷﻬﺮﻳﺞ ﻭ ﲨﻊ ﺁﻥ ﺷﻬﺎﺭﻳﺞ ﺑﻮﺩ، ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺁﻥ ﺷﻬﺮﻯ ﻭﻛﺴﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺍﻫﺎﱃ ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺷﺪ urban ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺩﻩ ﻧﺸﲔ، ﺩﺭ ﺍﻻﻏﺎﻧﻰ )ﺝ ۱۲ ﺹ ۱۷۶ ( ﺷﻌﺮﻯ ﺍﺯ ﺍﺑﻮﺍﻻﺳﺪ ﺍﳊﻤﺎﻧﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻬﺪﻯ ﻋﺒﺎﺳﻰ ﺁﻣﺪﻩ: ﺣﺘﻰ ﺍﺫﺍ ﺍﻳﺴﺮﻭﺍ ﻗﺎﻟﻮ ﺍﻭﻗﺪﻛﺬﺑﻮﺍ ﳓﻦ ﺍﻟﺸﻬﺎﺭﻳﺞ ﺍﻭﻻﺩ ﺍﻟﺪﻫﺎﻗﲔ ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﺰﺩ ﻣﻮﺭﺧﺎﻥ ﻋﺮﺏ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻭ ﻣﺘﺪﺍﻭﻝ ﺑﻮﺩ ۷۳ ﺭﻳﺸﮥ ﻛﻠﻤﮥ ﻣﻌﺮﺏ ﺷﻬﺮ=ﺷﮕﻬﺮ=ﺷﮕﺎﺭ پشتوﺳﺖ، ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﺁﻥ )ﳛﮓ( ﻧﺴﺒﺘﻰ ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ، ﺷﻬﺮﳛﮓ=ﺷﻬﺮﻳﺞ ﲟﻌﻨﻰ ﺷﻬﺮﻧﺸﲔ ﻭ ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﻭ ﺍﻳﻦ )ﳛﮓ ( ﺍﺩﺍﺕ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ ﺩﺭ پشتو ﺑﺎﻗﻴﺴﺖ.
ﺍﻛﻨﻮﻥ ﻛﻪ ﺳﲑ ﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﻫﻨﺪﻯ ﻭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻌﺮﺑﻰ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺭﱘ، ﺑﺮﺍﻯ ﳕﻮﻧﻪ ﻋﻜﺲ ﺍﻳﻦ ﻣﺴ ٔﻠﻪ ﺭﺍ ﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻫﻨﺪﻯ ﺭﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﭼﻨﺪ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻴﺪﺍﺩﱘ: ﺩﺭ ﺍﻭﺍﺧﺮ ﻗﺮﻥ ﺳﻮﻡ ﻫﺠﺮﻯ ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﺑﺰﺭﮒ ﺑﻦ ﺷﻬﺮﻳﺎﺭ ﻧﺎﺧﺪﺍﻯ ﭘﺎﺭﺳﻰ ﺍﺯ ﻫﻨﺪ ﺩﻳﺪﻥ ﻣﻴﻜﺮﺩ، ﺩﺭ ﺷﻬﺮ ﭼﻴﻤﻮﺭ )ﺻﻴﻤﻮﺭ ﻣﻌﺮﺏ( ﻛﺮﺍﻧﮥ ﲝﲑﮤ ﻋﺮﺏ_ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﳒﺎ ﺑﺴﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺑﺎ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﻳﻦ ﻧﺎﻡ ﺑﺎ پشتوی ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺩﺍﺭﺩ، ﻛﻪ )ﻣﻦ( ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﺍﺯ ﺍﺩﺍﺕ ﹴ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻭ ﻓﺎﻋﻠﻴﺖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﻮﺩﻧﺪ_ﺭﺍﺟﮥ ﺍﻳﻦ ﺳﺮﺯﻣﲔ، ﺑﺮﺍﻯ ﺍﺩﺍﺭﮤ ﺍﻣﻮﺭ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ، ﻋﺒﺎﺱ ﺑﻦ ﻣﺎﻫﺎﻥ ﺭﺍ ﲝﻴﺚ "ﻫﲊﻣﻦ" ﻣﻘﺮﺭ ﻛﺮﺩ.
ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺍﺯﺍﻥ ﻣﺼﺪﺭﻯ ﺑﺸﻜﻞ ﻫﺮﻣﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺍﻧﺪ ۷۵ ، ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﺳﻮﻡ ﻫﺠﺮﻯ ﭼﻨﲔ ﻟﻘﺐ ﻭ ﺻﻔﺘﻰ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺟﻨﻮﺑﻰ ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺷﻜﻞ ﺩﺭﻯ ﺁﻥ "ﻫﲊﻣﻨﺪ" ﻫﻢ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷﺖ.
ﻛﻠﻤﮥ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﻛﻪ ﻫﻤﺪﺭﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﺮﻭﺝ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻣﺴﻌﻮﺩﻯ ﻣﺆﺭﺥ ﻭ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮﺩ ﻋﺮﺏ ﺁﻧﺮﺍ ﺩﺭﺳﻨﻪ ) ۳۰۴ ﻕ ۹۱۶ ﻡ( ﺩﺭ ﺻﻴﻤﻮﺭ ﺷﻨﻴﺪ )ﺑﻴﺎﺳﺮﻩ( ﺍﺳﺖ.
ﻭﻯ ﮔﻮﻳﺪ: ﺩﺭﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺩﻩ ﻫﺰﺍﺭ ﻋﺮﺏ ﺳﺎﻛﻨﻨﺪ.
ﭼﻮﻥ ﺩﺭ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ، ﺍﻳﺸﺎﻧﺮﺍ )ﺑﻴﺎﺳﺮﻩ( ﮔﻮﻳﻨﺪ ۷۶ ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺑﺪﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﻧﺪ.
ﺑﺮﺧﻰ ﺍﺯ ﳏﻘﻘﲔ ﻧﺘﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺍﻧﺪ، ﺭﻳﺸﮥ ﺍﺻﻠﻰ ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺭﺍ ﭘﻴﺪﺍ ﻛﻨﻨﺪ، ﻭﱃ ﺍﮔﺮ ﻣﺎ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺗﻠﻔﻆ پشتو ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﻢ، ﺍﺻﻞ ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ )ﺑﻰ+ ﺍﹶﺳﺮ ﹴ ﹶﻩ( ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻭ ﻏﺮﻳﺐ ﺍﻟﻮﻃﻦ ﻭ ﺑﻴﭽﺎﺭﻩ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺭﺍ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﻣﻌﺮﺏ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺍﺯﺍﻥ )ﺑﻴﺎﺳﺮﻩ( ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﺑﻘﻮﻝ ﺍﻟﺒﺸﺎﺭﻯ ﻣﻘﺪﺳﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺳﻨﮥ ) ۳۵۷ ﻕ ۹۸۵ ﻡ( ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺑﹸﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺭﻓﺖ، ﺩﺭ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺗﻰ ﺭﺍ ﺑﺸﻜﻞ ﻭ ﻃﻮﺭ ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺕ ﻓﺎﻃﻤﻴﻮﻥ ﻣﺼﺮ ﻫﻢ ﺩﻳﺪ، ﻭﱃ ﺩﺭ ﺍﳒﺎ ﺯﻳﺎﺩﻩ ﺗﺮ "ﻗﻨﻬﺮﻯ"ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷﺖ، ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻨﻬﺮﻳﺎﺕ ﻏﺰﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺍﺭﻫﻢ ﺳﻨﺪ ﺭﺍ ﻫﻢ "ﻗﻨﻬﺮﻳﺎﺕ" ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ ۷۷ .
ﺍﻳﻠﻴﻮټ ﺩﺭ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻫﻨﺪ ۷۸ ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺭﺍ "ﻗﻨﺪﻫﺎﺭﻳﺎﺕ" ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻭ ﻣﻌﻠﻮﻣﺴﺖ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﺴﻜﻮﻙ ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺑﻮﺩ ﺑﻪ ﮔﻨﺪﻫﺎﺭﻯ ﻗﺪﱘ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ.
ﺯﻳﺮﺍ ﻋﲔ "ﻗﻨﺪﻫﺎﺭﻯ" ﺩﺭ ﻏﺰﻧﻪ ﻫﻢ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﻣﺎ ﺩﺭ ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺕ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎﻝ ﻗﺒﻞ ﻣﺴﻜﻮﻙ ﻧﻘﺮﻩ ﺑﻨﺎﻡ "ﻛﻨﺪﻫﺎﺭﻯ" ﺩﺍﺷﺘﻴﻢ.
ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﻯ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ ﺗﺎ ﻛﻨﻮﻥ ﻫﻢ ﻭﺍﺣﺪ ﭘﻮﱃ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻫﻤﺎﻥ "ﻛﻨﺪﻫﺎﺭﻯ" ﺣﺴﺎﺏ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ ﻭ ﺁﺷﻜﺎﺭﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺍﺯ ﮔﻨﺪﻫﺎﺭﺍﻯ ﺷﺮﻕ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺭﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ.