مقام ها منبع و منشآتهات های موسیقی نیم قارۀ هند، هستند

بعد از ورود اسلام در هند ، و مخصوصآ پس  از هجوم چنگیزی ها به خراسان ، قسمت عمدۀ از دانشمندان واهل تفکر به ممالک و مناطق همجوار پراگنده گردیدند ،که داشته های علمی ، ادبی و فرهنگی سرزمین اصلی خود را با خویش حمل نمودند . تقریبآ تمامی آثار ابن سینا و صفی الدین ، بطور مستند بین لاهور و دهلی نشر میشده . ( ۱) ؛ برعلاوه آثار ارزشمندی بزبان پارسی دری  در تحلیل عنعنات هندی ها ودر وفق دادن این رسوم با گنجینه های علم وهنر اسلامی تحریر نموده اند، که میتوان از نوشته های چون تحفته الهند ، اعجاز خسروی ، آئین اکبری ،شاه جهاننامه، مراقع دهلی و کتاب بزرگ یحیی کابلی درموردموسیقی ؛ همه ازین واقعیت صحبت دارند؛ آنچه را ما امروز بنام موسیقی نیم قاره هند میشناسیم ، در حقیقت با متن اصلی یا آنچه در شروع بوده تفاوت ماهوی دارد؛ زیرا تحولات تاریخی در تغیر و تکمیل موسیقی این منطقه نقش بزرگی داشته .                                                                      

موسِیقی این سرزمین سروده های مذهبی بوده ، که آریائی ها با خود آورده بودند ،   بعدآ به وضعیت مقدس بوسیلۀ روحانیون در معابد حفظ میگردید ، که  با گذشت زمان از دسترس عامه و صحنۀ عمل بدور مانده ، وبیک نوع ادبیات یا اصطلاحات ادبی مذهبی در زبان سانسیگریت تبدیل شده بود ؛ لهجات سکندر شاهی ، نوشتۀ یحیی کابلی ، تقریبآ ترجمۀ تحت الفظی روایات موسیقی قدیم هند از سانسیگریت بزبان دری است ؛ از ملاحظه و مطالعۀ این کتاب چنین نتیجه حاصل میگردد ، که تمام اصول وقوانین مطرح شده در آن ، افسانوی و ذهنی بوده واز حدود هر نوع عمل موسیقیائی بدور است ؛ حتی یک عددی که بیک نغمۀ موسیقی  عینآ ربط داشته باشداز سر تا آخر این کتاب سراغ نمیتوان کرد. (۲)                                                          

اخیرآ در حدود سالهای    ۱۹۶۰ م موسیقی شناس فرانسوی « الن دانیلو » سالهای متمادی را در آموزش آثار و نوشته های زبان سانسیگرت و موسیقی درهند سپری کرده ، که وی درین مورد چندین کتاب نوشته است .؛ کتاب موسیقی هند شمالی الن دانیلو ، کاملآ مربوط به موضوع ما میگردد. اودر مورد تاریخ موسیقی هند چنین میگوید « تاریخ موسیقی هند از قرن پنجم ق.م تا آخر قرن پانزدهم میلادی عبارتست از تئوری و تئوریسین ها ، نام موسیقی دانها زیادتر از مجسمه سازان ومهندسین معابد در متون قرون اوسطی بچشم نمیخورد؛ اما بعد از تسلط مسلمانها این تئوری ها در درجۀ دوم قرار میگیرد ، وتاریخ نام بزرگترین موسیقی دانها و موسسین سلسله ها و مکاتب موسیقی را بما نشان میدهد ، که رسوم شان تا امروز در موسیقی جاری است . »(۳)                                                                                                    

بعد از مطالعۀ اظهارات دانیلو دیگر جای تردید باقی نمیماند ، که موسیقی امروز نیم قاره ، یک ترکیب از تحولات تاریخی این منطقه است ؛ نه مربوط به یک مذهب یا کتلۀ بخصوص ؛ زیرا چنانچه در عمق مطالعه شود این واضح میگردد، که  نشان موسیقی مقامی در آن تا تهداب وجود دارد  ، که همین نشانه را در موسیقی دیگر کشورهائیکه                                                                                                        

مذهب هندو دارند ؛چون نیپال، سریلانکا بوتان و کامبوج بچشم نمیخورد.

 یکی از تفاوت های عمدۀ که بین موسیقی افسانوی هند و موسیقی امروز وجود دارد ،این است که، موسیقی افسانوی به چهار دیو یا رب النوع مذهب هندو تعلق  داشت ، . که تمام ترکیبات موسیقی عبارتست از شاخ وبرگ وادامۀ خانوادگی همین چهار دیو است . در موسیقی موجوده که متاثر از دید موسیقی مقامی است ،ازین ارباب الانواع ومشتقات شان دیگر خبری نیست ؛ بلکه مرجع ومنبع موسیقی را ده تهات میدانند ، این ده تهات در شکل موجوده جنبهٔ موسیقیائی اش بشدت محدود و ناپیداست ؛ اما در اصل این تقسیمبندی بوسیلهٔ شخصی بنام محمد رضا خان پتنه در سال ۱۸۱۳م ، در کتابش بنام نغمات آصفیه صورت گرفت ، که وی خواست با اقتباس از دوازده مقام دوازده تهات را بوجود آورد . بدبختانه پیشنهاد او وقتی رسید که زوال موسیقی هند آغاز شده بود؛ تا اینکه در شروع قرن بیستم وقتی که آرمونیم از سوی انگلسیهابحیث معیار موسیقی  در شمال هند تثبیت گردید ؛ یک هندوئی بنان بهات کندی ، مامور شد تا موسیقی هند جدید را در محور همین باجه خانه سر و سامان بدهد ؛ این شخص که پیشه اصلی اش وکالت دعوا بود ؛  دسته بندی های پتنه را گرفته ، گوش ، بینی و حتی دست و پایشانرا بریده و همین ده تهات معیوب موجوده را سرهم بندی کرد ؛و همه را اختراع و اثر خود قلمدادکرد (۴)  من درمورد تهاتها ،در جلد دوم این رساله تشریحات ارائه خواهم کرد  . سوالیکه همیشه از استادان و بزرگان مطرح میکردیم ؛ این بود که                                                               

 این تهات ها از کجا  آمده اند و چگونه ترکیب شده اند ؟ متاسفانه جوابها همیشه تقریبی و نا مکمل بود .؛ زیرا از اواسط قرن نزدهم به بعد ، توانائی مسلمانهای هند در برخورد با نیرو های استعماری  درهم شکسته شد ، رشتۀ عقلی و محاسبه شدۀ موسیقی ، آهسته ، آهسته بدست  فراموشی سپرده میشود. نیرو های استعماری هیچ توجه به فرهنگ و داشته های تاریخی ملل زیر سلطۀ خود ندارند ، و دستیاران داخلی شان هم باین فرهنگ دشمنی حقارتی و مذهبی داشتند .                 

آنگاهئیکه ما به ارزیابی مجدد نظرات دانشمندان بزرک اسلامی در مورد موسیقی پرداختیم؛ این موضوع هویدا گردید ، که این مصدر ها یا تهات ها در موسیقی نیم قاره چیزی دیگری نیستند ، بجز از اتصال تقسیم های ربع و خمس ؛ چنانیکه بوسیلۀ دانشمندان اسلامی شرح شده اند ؛درحالیکه چنین تشریحات و مناسبات عددی اصلاً در  موسیقی معابد و دیوتا ها قطعاً وجود هم ندارد ؛ اما تهات ها ، که خود شکل تحریف شدهٔ از موسیقی بابری های هند است ؛ چیزی دیگری نیستند  بجُز از یکی از طبقات مقامها ، آوازاوت ویا شعبات موسیقی مکتبی ابن سینا و فارابی ؛ لهذا متفکرینی که به هند رسیدند ، این کلبدهای خالی هندو را گرفته، در آنها این ارقام و نسبت هارا تدخیل کردند ،  که متأسفانه ده تهات شکل مسخ شدهٔ همین شناسائی و دانش است ؛ باین شرح  .

۱ ـ  کهماچ تهات : این در حقیقت طبقۀ دوم عشاق است ، که از تقسیم اول ربع و اول خمس بوجود آمده است .پس کهماچ تهات عبارتست از طبقۀ دوم حلقۀ اول                             

 ۲ـ آساوری تهات : این در حقیقت طبقۀ دوم مقام نواست ، که از تقسیم دوم ربع ودوم                                        خمس بوجودآمده است . پس این طبقۀ دوم حلقۀ چهاردهم است .                                           

۳ ـ بیرو تهات : این در حقیقت طبقۀ دوم شعبۀ نو بهار است ،که از تقسیم سوم ربع و اول خمس بوجود آمده است ؛ پس این طبقۀ دوم حلقۀ بیست و پنجم است .

۴ ـ بیروی تهات : این در حقیقت طبقۀ دوم شعبۀ وصال است ، که از تقسیم دوم ربع و سوم خمس بوجود آمده است ؛ پس این طبقۀ دوم حلقۀ بیست و ششم است .                              

۵ ـ کافی تهات : این در حقیقت طبقۀ دوم شعبۀ معشوق است ، که از تقسیم دوم ربع واول خمس بوجود آمده است؛  پس این طبقۀ دوم حلقۀ سیزدهم است .                                            

۶ ـ بلاول تهات : این در حقیقت طبقۀ چهاردهم ابوسلیک است  ، که از تقسیم سوم ربع و سوم خمس بوجود آمده است؛  پس این طبقۀ چهاردهم حلقۀ بیست و هفتم است .                       

۷ ـ ایمن تهات : ایندر حقیقت طبقۀ هفدهم مقام عشاق است ، که از تقسیم اول ربع و اول خمس بوجود آمده است ؛ پس این طبقۀ هفدهم حلقۀ اول است .                                              

۸ ـ پوربی تهات : این در حقیقت از تقسیم دوم ربع با تقسیم سیزدهم خمس بوجود امده است . به نسبت اینکه در آن چهار بار پرده پشت سرهم تکرار میشود در نا هم اهنگی تام قرار دارد ، لهذا بزرگان اینرا متروک میدانستند.                                                                             

۹ ـ ماروا تهات : ماروا در حقیقت یک ترکیب است، که شش بعد و هفت نغمه تشکیل شده است ؛ همچنانیکه تودی که تهات دهم است ، همین خصوصیت را دارد . طوریکه از تشریح رابطه های عددی این دو ظاهر میگردد ، با مداخلۀ پرده های معتدله در موسیقی نیم قاره ، این دو تهات که در ترکیب شان نسبتهای بزرگتر ویا کوچکتر از نیم پرده دخیل بوده ، کاملآ ازبین رفته اند . لهذا این دو "شد" نیستند ، بلکه "ترکیب "هستند که اینموضوع بالای جدول عددی که تهیه شده است وضاحت  پیدا میکند.

بعد از ارزیابی رابطه های عددی تهات ها ، چنانچه همه را با پرده های طبیعی موسیقی نشان بدهیم . هشت تهات اولی درین جدول ؛( زیرا در ردیف بندی  تهات ها نظم و مرتبۀ بخصوصی  وجود ندارند ). لهذا اتصال هشت تهات یعنی از اول الی هشتم ، انعکاس زیر درجۀ اول نصف هندسی آن نیز هست ، یعنی از هفت بعد وهشت نغمه تشکیل شده‌اند ، که این وضعیت در ماروا و تودی قابل تطبیق  نمیشود ؛ لعذا این دو تنهاترکیب هستند.                          

در مورد قدامت و تاریخ تقریبی که موسیقی نیمقاره  را بشکل کنونی در آورده است ، اصولاً موضوع تهاتها  مطرح نبوده است ، برا ی تائید این گفته  نقل قولی از حضرت امیر خسرو را بشهادت میطلبم ،« امیر خسرو در اعجاز خسروی چنین میگوید. « پیش علم ما که محیراهل طرب است کرا حد آن باشد که بحدت طبع دو عرصه را از یکدیگر جدا تواند کرد یا بتار ابریشم دو پرده را باهم تواند دوخت                                                

ما توانیم کز ابریشم باریک چو موی ــــــــــ ذیل دو پردۀ بیگانه بهم بر دوزیم       

و صحت وعلت مزامیر نیکو دانیم که چون چنگ از سفیدی اندام سر افگنده ماند  و نای که شکمش از نفخ آواز دهد و مسکک که از دمش در نالیدن آید و نوالک که تنگی نفس گلو گیرش کند و کوفتگی دف که از حرارت مدقوق گردد . اصلاح هریک بچه طریق باید کرد و گرفتن نبض تار رباب و زدن رگ تار بربط چنان بر قانون حکمت دریافته ایم که بیمار را طبیب شفا توانیم شد . »                                                                                                       

امیر خسرو در مورد سواد ودانش خودش صحبت میکند ، زیرا بعد از وی هرکسیکه در موسیقی هندوستانی تشبث نمود  ؛ صرف از امیر خسرو اطاعت و پیروی کرده است . لهذا این امیر خسرو است چه بصورت مستقیم ویا غیر مستقیم موازین موسیقی نیم قارۀ هند را پایه گذاشته است ؛ در حالیکه امیر خسرو بجُز از موسیقی مقامی بهیچ موسیقی دیگری ؛ نه شناساسی دارد و نه اشارهٔ کرده است .                                                                                                      

**********************************

به این ترتیب اولین بحث این رساله که در مورد اصول و مبانی نغمۀ موسیقی بود بپایان  رسید.

ادامه دارد