د سنسکریت نوم Sanskrit

تاسي دمخه هم ولوستل چه سنسکریت د تهذیب شوی، بشپړ شوی، او سمه شوې معنا لري، او په لنډ ډول مو د دغي ژبي تاريخي وده او نشونما هم دمخه زده کړه، اوس ئې لغوي تحليل وگوري: 

اصلاً دا نوم مركب دي، لومړي جزو ئې (سم يا سن) دي دا لغت په دوه ډوله قدیم آريائي لفظ دي. په پښتو كي اوس هم (سم) د (راست مستقیم، درست) په معنا سته، مثلاً سم لرگی، سمه لكړه، سمه لار، سم کار اونور... دې کلمې پخوا نور مشتقات هم در لودل، چه اوس لږ مستعمل دي مثلاً سمي samay د اصطلاح او  بهبود او ښيگړي په معنا لكه شيخ متي چه وائې:

په غرو کي ستا د عشق شپیلکۍ دي 

د دې نړي په عشق سمي دي

 يا سما sama د تنظیم او انصاف او عدل معنا، لكه اسعد سوري چه وائي:

له سما وي ودان آهنگران و

په ټیکنه و به درست جهان او ځار

دغسي هم اوس سمون او سمول او سمونگ او نور مواد له دغي ريښې څخه په پښتو کي مستعمل دي په سنسکریت کي هم سم sam او سن san دواړه لکه د لاتین con د پریفکس (يعني سوابقو) په ډول راځي، معنا ئی ده يو له بله سره، موافقت، نژديوالي لكه سم بند sambandh يعني  connection سره  نښتل، اتصال. له دغي ریښی څخه ډیري کلمې را وتلي دي، لکه سما sama د موافقت او برابری وضعیت، سمتوب، په معنا، او سماپت  samaptتکمیل، تمامول، سمول، ترتيب او تهذیب کول. د سنسكريت لومړي جزو هم دغه سم يا سن دي، چه ريښه ئي قديمه آريائي ده او ښائي چه له اصلي آريائي ژبي څخه په پښتو کي تر اوسه پاته وي، او سنسکریت ته هم تللې وي، د ميم او نون سره اوښتل په پښتو کي اوس هم ډير دي، مثلاً مښتل، نښتل، مښلي، نښلي، يا لكه لانده، لامده، لنده، لمده.

دوهم جزو ئې سه يا زه دي چه کټ مټ د پښتو ښه اوس موجود دي، په سنسكريت کي وائي سوډول sadaul يعني ښه ډول او ښه څیره چه عیناً اوسنۍ پښتو ده تاسي دمخه ولوستل چه (س، ش، ښ) د يوه مخرج او سره نژدې حروف دي ابدال ئې هر وخت روا دي (واو) او (هـ) هم دواړه صوتي او د علت حروف دي په اوښتو کي كم قيمت نلري، ځکه چه د سنسکریت (س) هر وخت د اوستا په (هـ) اوړي، نو په اوستا کي دا کلمه (هو) ده.

د دي نامه درهم جزو (كريت) دي، چه معنا ئې (کرده شده) دي او دا هم د پښتو کړ ته ډير نزدې دي، په سنسكريت کي کرن karan کټ مټ د پښتو کړن یا کړل یعني کول (وکردن) دي. نو د سنسکریت کلمه له (سم زه كرته) يعني (اصلاح کرده شده) څخه محرفه ده او دا کټ مټ د پښتو سم ښه کړي "يعني ښه سم کړې" عبارت دي چه د ژبي د تانیث له جهته باید "ښه سمه کړې" وويله سي يعني به ښه ډول او ښکلي توب سمه کړې ژبه چه کټ مټ په دغو معناو "ښه سمه کړې، ښه آراسته کړې، ښه ترتیب او تنظیم کړي، ښه بشپړه کړي" د ژبو پوهانو هم ضبط کړیده.

او د کلمې له تحلیل څخه پخپله د سنسکریت په نامه کي د پښتو ژبي اغيزه ښه ښکاري.