جبل السراجردهندوکش ور

دلومري پنخه کلن پلان دویم کال په تيمايي کې چي دهیرواد دابادی له پاره ترسره کیده، دیوسشر کارداجراه خبر په ورخپانو کي خپور شو چې هفه دسالنگ په دره کې دموتر و سرك او هندوگشی په زړه گي دهغه توتل کبل دي چي جبل السراج او خنجان به سره وصل کري یعنی چی دهندوکش دوہ برخی شمالي او جنوبي برخي به سره وصل شي، او له نیکه مرغه چی نن دا گربي لیکم دپروگرام مطابق دکار په اړه دشمال او جنوب دلوري دپاملرني ور پرمختګ شوی دی او دهغه وراتدلید له مخی چي دکارپوهانو له خوا جور شوی ددویم پنخه کلن پلان په نیمائی کی به داستر کار پأی ته ورسجري دکاپیسا (کودامن او کوهستان دلویي جلګې دنیمه شمال او شمال غرب په نيمه دايره کي يوه مهمه او حساسه نقطه لروچي له نيمې پیړی راپديخوا يي دجبل السراج په نامه شهرت پیداکړی دی او تر دې دمخه په ټولوپخوانيو دورو کې دپروان په شاعه یادیده جبل السراج یاپخوانی پروان دجغرافيایي موقعيت له مخي په لرغوتووختوتو کې هم خاص ارزښت لاره او اوس يې هم لري . چې داستوګنې دمنځني ځای په توګه دمنځني هندوکش دلويو څلورو لارو په حيث قرار لري، پدې معنا چي جنوب الويديخ لوري نه یی و ۵ کیلو مترو په فاصله دغور بند دره پرته ده اوشمال ختيخ لوري ته يي په همدغه فاصله په ګلبهار کې د پنجشير ددرې پیل دی چې بيا پدې دواړو درو گې دوه دتيريدني نوري لاري دي چې یوه دشتل دره اوبله دسالنگ دره دشتل دره تنگه محدوده او دتيريدني له پاره ډيره له ستونزو ډکه ده، مګر دسالنگد دره نسبتا له دي دري څخه پراخه اودیانه له پاره مساعده ده که چیرته دشتل دره حذف کرو دري دری نوری به پاتی شي لكه پنجشیر، سالنگ او غورہند چي دادري واره په لرغونو زمانوكي د عبور او مرور له پاره مساعدي وي او غوربند چی دهند وکش جتوب لوري ته دشیبر تر کوتل پوري أمنداد لری به اکشرو لرغونو وسطی او نویو لارو کی شامل و او له خه مودی را پديخوا دموتر و لاره ګرځيدلې ده.

اله دې لندي شرح ورکولو وروسته که چیرته ښه پاملرنه وشي جبل السراج له خپلی بکلاسره سره د مگلبهار او مناك ترمنخ اوباد پنجشير اوغوریند ترمنخ او باخو هم دسال او لنگک یا سالشگد به خوله کي قرار لري اوکولى شو چي هغي ته دهندو کش جنوبی دروازه ووايو. وايي چې تاريخ تکراريږي. ایا دابه بهتره نه وي چې ووايوثابت جغرافيايي موقف أو موفعبت په تاریخ کي خپل نقش تكراروي لکه خنگه چي اوس جبل السراج دیر ارزشت حاصل گری په راتلونكي کي به تر دي دیر ازرنت تر لاسه کري په لرغونو وخنونو کي يی هم ير اهمیت لاره و داتول ارزیتونه دهغي سيمې په جغرافيايي موقعیت پورې تړلی و چې دهندوکش په درو اومهمو كوتلونو لاري تيري شوي دي او له هغي ورخي چي په دغه درو کې دشیبر پسه لگيدلي ده جبل السراج خپل ارزښت ترلاسه کړی دی معمولا مور خین دلته دیوشار خرگندونه کوي چي په ۳۲۹ ق م کال گي پخپله د سکندر مقدوني په لاس چور گرای شوی، داهمغه دهند وکش دپای سکنذریه با پارو پامیزاه دی، لکه خرنگه چي اسکندر په هغر خایونو کی سکنتدريه جوړوله چې هلنه به تردي دمخه ابادي موجوده وه، شو كله چی مقدوني سردار دهار بناكوله هلته حتمابه مستحكمه كلا موجوده وه چی اوس بی اشارنه خرگندیږي او شه دتاريخ په خاطره کې ځای لرلی. مګر موقف او اقليمي موقعیت يې په يقيني توګه حكم كوي چي وراندي د سکندر دعسکرو تر رسیدلو پدي خای کيی ابادي وه لکه په هري رود کي وراندي د سکندر تر رسیدلوه ارفاكانا كلا موجوده وه همدارنگه حتما دهیرمند په سیمه او ارغنداو کی وراندی د سکندر تررسیدالو موشارونه او مستحكمې کلاگانې درلودلې. جبل السراج با پروان دهندوکش جنویي دروازه وه او په اپنده کی به هم وي، لكه څنګه چې دهوامرغان ددوبي او ژمي پر مهال دمهاجرت په وخت کي دسالن دلارو خه کته اخلی اتسانان هم له همغو او ترڅنگ لاري دپنجشير له دري څخه استفاده کولی. - کندر مقدونی ۲۳ پیری دمخه هلته سکندربه پل کره اود سگندربی دجوړولو پر مهال يي روزانه دسيمې له خلکو څخه دهندو کش دلارو گودرو په هکله معلومات ترلاسه كول مخصوصا دهغو خایونو په اره چې له اوستي جبل السراج سره پیوسث پرانه ذي . ددي ۲۳ پیړیو په اور دو کي بی جغرافیایي جورشت او دلارو وضع دلي ديس توپیر سره بوشان وه او اوس دادی تازه پدي کلونو کي چي موي په کي ژوند گوو دسالنگت وضع شرایط اوعبور وفرور هلته په كلي دول بدل شوى

يو له هغومسایلو خخه چی دافغانستان په دی برخه کی دسکندر دخطو سیر په هکله تر اوسه په يقيني توګه معلومه نده همغه دسکندر په هندوکش باخترته ورتلل اوبیرته پروان ته رآتلل دي. پدې کې يدي کي شاک نشته چي داندراب اوسید ونكي چي له هري نقطي څخه بي وي دخاواك په کوشل شبه ترمنخ بعني به دوه ورخو کی خان گل بهار ته رسوي أو په همدغه دوه ورځو کې يو تن کولی شي چې له اندراب څخه دخنجان په لاره دسالن به كوتل خان جبل الراج ته ورسوي به پهاد شاه نامه، کتاب کي چي دمغلي پاچا شاه جهان دپیر پيني يكي لیکل شوي دي په قول ویلی شو چي هغه وخت چي علي مردان خان له کابل نه دبدخشان دنسخبر په قصد حرکت گاوه، هغه نه وویل شول چی دهندوكش له درو څخه وير عسکرنه شی تیریدای، شوخکه هغه له لس زره پرو سره دپروان، آهنگران سالنگ، اودوشاخ دلاري ورتیر خنجان ته ورسیدل اتدراب ه په رسیدلو له سراب او دطول وخاوالك آله کوتل نه ورتیر اشین ته أو له هغه خایه ارخه دينجشير حاكم نشيني سيمې ته راغی او له هغه خایه ګلبهار ته ستون شو. اگر چی دعلیمردان خان تلل او راتلل په ۱۱ هجري شمسي پيړۍ کې (۱۷ مسيحي پیړۍ) کې ترسره شوی دی مګر موږ ته ښه معلومات راکوي اوکولی شو ترنشیجی اخستلو وروسته وواپوچی به دیر باور سکندر مقدوني هم ۲۳ پیری دمخه له همدغو دو، لارو او دوه کوتلوتو سالنگد أو پنجشیرنه گنه اخبتی بعنی دسالنگ پرلار تللی او دخاواك او پنجشبر پر ارگلبهار او له هقه خایه دپروان سكندريي ته يي مراجعت کړی دی. دامفکوره راته هغه مهال پیداشوه چې تیره اوني می پروان، گلبهار او پنجشير ته سفر وكر پدي سفر کي مائته ثابته شوه چي سكندر لدي دوه لارو استفاده کري ده جبل السراج او د پروان سکندربه لکه خنكه چی ۲۳ پیری دمخه دجلوبی هندوکش دروازه وه ببا دنوی سرک به خلاصيدلر ، سالنگ لوی تاریخی موقعیت بيا له سره نوی کی.