د سکندر د تیرېدلولار

د ختیزو هېوادونو د تاریخ له سترو پیو څخه بوه، چي به عين وخت کې د ختيخ او لويديخ د اړیکیو پد تـاريخ کې ډېر ارزښت لري په اسيايي هېوادونو کې د سکندر مقدوني فتوحات دي. په دي لیکته کی د ختبخو هپوادونو د نکندر له فتوحاتو او د هخامنشي د امپراتوری په مقابل کي يی موقعیتونو سره کارته لرو، بوازي پر يسوي موضوع غېو، چي هغه په افغانستان کي د سکندر مقدوني د تپرپدلو لاره ده سکندر د ۳۳۰امخزبږدي په پسرلي کي د هري رود اروداریوس) سيمې ته راورسېد دلته پر دغه وخت يو ښار موجود و، چې يوناني منابعو هغه د ارته کواتا) په نوم ياد کړی دی. سره لـه دې، چې د دې ښار دقيق موقعبت تراوسه تاكل شوی شه دی، خو د هري رود په سیمه کي بي د شنه والي هيخ شک نه شته سکندر په دغه خای کي د پوبل بار جورول پیل کرل، چید سکندریه اری، په نوم شهرت لري او دا په افقانستان کي د سکندر لومری ایاه کری بار دی سكندر أو يوناتي لښکرد هری رود له سیمي نه جنروب پلرته روان شول په موجوده لاره تر فراه اويا لي څه په منخني ډول د سیستان هامون ته ورسبدل، خکه چي يونانی مورخین په دغه سمت کی د شرنجیانو یا اژرنجيانو او پا ووایود زرنگ د خلکر پادونه گري او سکندر ه دي سیمې په یوه برخه کې د يوې بلی سکندرې په جوړولو پیل کوي، چې هغه په وسکندریه پرو فتازي، شهرت لري او هغه معولاه فراه سکندريه) ترجمه کوي، چې باید د هغې د موقعیت لتون يا د اوسني فراه په شاوخوا کي او یا د زرنگذ ترخنگ په کندوالو کي وشي، خو له احتماله لري نه ده، چی دا سکندریه دي د اوسني اپشاوران) نه ساحي نه لري وي په هر حال د دې سکندريې موقعیت په يقيني توګه ټاكل شوی نه دی، خود سیستان هامون ته نژدې و. سکندر له دې خایه وروسته د جنوب ختیخ په خوا روانسېږي او د فرانسوي ختيځ پېژندونکي موسیوفوشه د نظريي له مخي د (قلعه بست) د کند والو پر از د هلمند له رود نه تبریری او د ارغنداو د سیمی خوانه راخي. دلته دریمه سکناد ر به چې (سکندریه اراكوزي) ورته وايي بنا كوي. موسیوفوشه باور لري، چې د دې سکندريې موقعیت بايد د ارغنداو د غارو نیي پلونه ويلتل وشی. دا جی اوس کندهار ه زون بار شمالي پلو ته د اشوكاكتبه، چی زمانه پي دري پیری دمخه تر ميلاد تاكل شوي، هغه هم د هري رود په سیمه کې بناء کړې وه، دا چې په هر ځای کې وه، وہ به خوپه دې کي شكنه شنسته، چې د. سکندر د تېرېدلو لار، همدغه موجوده لار ده چې د کندهار د زاړه ښار ترمخ تنېره شوې ده د سکندربی وجود په هرات، فراه، زرشگه او کندهار کي رانيي، چي سکندر د هرې رود له سيمې تر ارغنداوه پورې د افغـاني سیستان په شاوخوا کي لویه دوره وهلي او بالاخره د ارغند او سيمې تبه، چې د کندهار کې ، زاره بار ته نژدي ده رسبدلی دی خلورمه سکندریه، چی زمور په خاوره گي بي جوړه گري په وفقاز کندرپه) مشهوره ده، چی به اختلاف سره د جوربدلو خای پی یروان، یا اوستی اجبل السراج راپسی. دا چی سکندر له کندهاره پروان ته له کومو ځایونو تپر او پر کومه لازر راغلی پوشمبر وابي، چي د ارغنداو د سيعي لاز يې نيوليې او ځان يي رجاغوري) ته رسولی، يو شمېر نسور باوري دي، چې په چي به فمدغه موجوده لار غزنی ته راغلی دی، همد غه شان له غزنی نه بي يې پروان ته راتلل هم چندان روښاته نه دي هغه خه، چی پر روبانه دي دا دی، چی سکندر کابل ته نه دي را غلي أو له دی بار نه تهر شوی هم نه دى، نو د ده په باره کی ویلی شو، چې له کابل نه شمال پلوته د ۳۰ کيلو مترو په وانن د ارغند او پر ار د پغمان د غرونر په پای کی د کاپیسا سيمي ته ور داخل شوی او دا هم خرگنده ده، چی پروان ته تر رسیدلو دمخه بي په هغه خای کی توقف کری، چې د پنجشر، شتل، سالنګ او غوربند رودونه یوخای شوي، چې اوس د (برج عبدالله په نوم شهرت لري. دلته يي د يوې مستحکمې کلاتر جونولو وروسته په پروان کې په یو نوي ډول د لوى ښار جوړول رد هندوکش په پای کې سکندريه) پیل کړه. تازه کشف شوه، آیا کولی شو، چی د دي سکندربی موقعیت أو با لي تسر لمه د هغه وخت مهم شار داراگوزي په همد عه خای کی وگنو؟ په هر حال دربمه سکندریه، چی سکندر د افغانستان په خاوره کی أو

کند. دوه خله به تلو رائلوله هندوکش نه نیرشوي، د لومري خله تجریدو په وخت هغـه ځاى، چي د هندو کش په شمال کې نوموړی ورته سنون شوی د راباسکی ده، چی اندراب یسی بولسو ټول پوهیرو، چي له پروان خخه اندراب ته له خو لاژو، خو درو او گوتلوشو ورتللی شو، چيد حاواك لاره هم يوه له همغو لارو څخه ده او همداراز درکوشان) او رسالن) درو لارې هم ورغلي دي. معمولاوايـي، چې سکندر باختر ته د خاواك پر لاره تللی دی او زه په دي باره کي داسي وایم، چی سکندر په واپسی کيد کوشان دري د غوربند خواجه زید) پر لاره شمال ته تلی دی. په هر حال په شمال کی وروسسته تر جنگونو کندر په باختر کید هندوکش له جنوبي سکندريې نه پروان ته داخل شو او له دې خايه يـې د پنجشيره دري سیلد د ختيخ پلو ته ونیوه او د ریزه کهسستان، نجراو او تگاود غرونوبه لمشو ورتير المياكا با لغمن ته ورسید. ختیخ پلوته د سکندر په اوېجه کي لغمان يوه مهمه نقطه ده. موسپوفوشه باوري دی، چي دله بس بو شارة یکیا، با رمیله په نوم جور کر او هغه بي د یونانیانو د فتحي او سري شار به نوم وباله فرانسوي ختیخ پېژندونكي د دې بنر موقعيت د (مندراور) او د لغمان د چارباغ ترمنخ قرغیو، نه نژدې سيمه راښيي او وايي، چې دلته سکندر د پونانیانو د بري په مناسبت رب الشوع شه ډپري قریاتی وراندي کړي او خپل عسکر يې په دوه ډلو وېشـل، چې وړوکې ډله يې خپله واخيسته او د کونړ د درې په لاره يې د سوات مخه ونيـوه او بله ډله يي، چې په هغې کې د عسکرو شمېره ډېره وه د دوه تنو جنرالاثو پرویگاس أو هفستپون په مشری د کال ه سیند الار ونيوله او جنوب پلوته لارل، چي بيا دواره دلی د اندوس بیا درسند رود) په غاره يو خای شوي سکندر د کونړپه دره کې له اوسني چغه سرای نه تېر په بدهن یاپیچ دره گی د نوروستانيانو له پخوانیو نیگونو سره مخامخ شو، چي وروسته بیاد اسمار له سیمي نه تبر سوات او بونېر ته تر رسېدلو وروسته د سند سيند ته ورسېد، چېې هلته د هغه د جنرالاثو له خـوا پريېړيو جوړ کړى شوي پول باندې له نوموړي سیند نه تېر شو. نور د هغه تعقيـب د دي مقالي له هدف څخه دباندې دى.

افغانستان كي دسكندر دتلولار هغه پوهان او د لویدیخي نری گرځبدونگی، چي له افغانستان سره د الرغوني تاریخ او جغرافيي له نظره ډېره مپنه لري، پوه په زره پوري مستله د سکندر مقدوني د تلـو د لارې ټاكل دي. د دې يادونې اړتیانه شته، چې د مقدوني سردار فتوحاتو د ختيخ او الويديخ ترمنخ د دوستی او راشه درشه ور پرانیست دا حقبفت لكه خنگه، چید گنو اسیایی سیمو په اره ریتوشی دی همد غه شان زموي غرتي هبواد په اره هم ډپر رپښتونی دی، خکه چي د اریاتالرغوني هبواد او اوسنی افغانستان ېري لري پرتي سيمي وي، چي د سکندر مقدوتيد فتوحاتو په اثر او دلته د یونانیانو تر رسبدلو وروسته د لومري ځل لپاره د روم بهر له نردی هبوادونو او تورو لويديخو سیمو سره یی پراخوالی وموند. سکندر لكه د برینا په خبر په وپري تجزی مره د ایران دهخامنشي دریم داریوش مقاومت مات کړ او ۳۳۰ مخزېږدي پر پسرلي د موجوده افغانستان لويد يخ سرحدي ولایت اري، اریایا هرات نه ورسید. د دي ولايت مهالي حکمران، چي يوازي يي له سکندر سره مقاومت نه شو کولامی، هغه ته بی به راغلاست ووایه مقدونی سردار هغه د پخوا په شان دهغه ولایت حکمران وتاکه او خپله باخترته متوجه شو، ترخو ژر شر زره د هقه ولابت حکمران، چی دپاچاهی اعلان پی کری و له منخه يوسي په دي کي شک نه شته.