مصارف و تلفات جنگ

از فروری ۱۸۳۹ تا اکتوبر ۱۸۴۱ ع جمله ۷۵۰۰ نفر افغان شهید شده بودند، و بعد از ان هم تا ختم جنگ و تخلیۀ افغانستان در حدود ۵ هزار نفر دیگر در جنگهای دفاعی کشته شده اند، که تمام عدد شهدای جنگ اول تا (۱۲۵۰۰) نفر میرسد.(۳)

میجر هیوز عدد تلفات حیوانی را (۳۳) هزار و تلفات عمومی را بقیمت (۲۲۹.۰۰۰ )پوند تخمین میکند (۴) و مصارف عمومی حرب را هم تا فتح کابل بین ۱۷ و ۲۰ ملیون پوند سترلنگ گفته اند(۵) که بدین حساب تمام مصارف هند را در جنگ بی نتیجۀ اول

---------------------------------- 

(۱)لشکر اندس ص ۴۲۴ ببعد

(۲) عملیات لشکر انگلیس در سندهـ و افغانستان تالیف گیو بوست مدیر تا یمز بمبئی طبع بمبی ۱۸۴۳ ص ۲۸۵

(۳)بیوگرافی هندی ۵۸.

(۴( لشکر اندس، ص ۸۳ ضمایم

(۵)عملیات لشکر انگلیس در سندهـ و افغانستان ۲۸۶

افغانستان تا (۳۰) ملیون پوند تخمین باید کرد، و این خساره علاوه بر تلفات انسانی است، که از طرفین باید لا اقل (۳۵) هزار نفر کشته و تلف شده باشند.

با دادن این تلفات سنگین و مصارف گزاف هم دولت هند برطانوی نتوانست افغانستان را مستقیما ضمیمه حکومت خویش نماید زیرا حمله و فتح افغانستان بسبب  اختلاف و خانه جنگی داخلی کار آسانی بود، اما اداره و حفظ و استقرارقوا دران کاریست مشکل که شاید  سیاسون انگلیس در ابتداء آنرا نسنجیده بودند، و هنگامیکه برنس اوضاع داخلی را مطالعه کرده و از رو حیات قوی ملت افغان به حکومت خویش خبر داد، آنرا هم نخواندند و در نتیجه دیدند انچه دیدند( رک : تعلیق ۳۱).

محاصره و فتح غزنی

درعملیات لشکر اندس محاصره و فتح غزنی اهمیتی دارد، و موهن لال که خود داخل این معرکه بود شرح آنرا چنین میدهد:

لشکر اندس بتاریخ ۲۱ جولائی ۱۹۳۹ع بحدود غزنی رسید، و درینوقت یکی از آشنایان قدیم من عبدالرشید خان خواهر زاده امیر بن عبدالامین خان توپچی باشی درون قلعه با شهزاده غلام حیدر خان اقامت داشت. من بوسیلۀ یک شخص استالفی خطی فرستادم، و اورا بآمدن و شمول به لشکر ما خواندم. قاصد من بعد از رسانیدن این پیام بدست شهزاده افتادف و عبدالرشید خان برای رسانیدن پیامش طریقۀ عیجیبی اختیار کرد، یعنی یکی از سواران خود را لباس سبز شهادت پوشانید تا یا الله و یا محمد گویان با شمشیر بطرف لشکر ما بتازد، و چنین وا نمود کند که غازی سر باز دلاوریست. اسن شخص باینطور خود را بما رسانید، و پیام زبانی عبدالرشید را آورد. و خود عبدالرشید هم بعد از مدت کمی بما پیوست و اطلاعات گرانبهائی را داد. و به میجر تهامسن انجنیر اعلای لشکر اندس، دربارۀ وضع دفاعی قلعه خبر ها و مشورهای مفیدی داد.(۱)

کار تصفیۀ کلی غزنی تا ۲۳ جولائی دوام کرد، و در همین روز تمام غزنی بکلی فتح گردید، درین جنگ تلفات لشکر انگلیس (۱۷) کشته و ۱۶۵ زخمی بود، که بریگدیر سیل با ۱۷ افسر دیگر در جمله 

---------------------------------------------------- 

(۱)حیات امیر از موهن لال ۲-۲۲۱ ببعد و ج ۱ ص ۱۸۸

مجروحین است. از غازیان افغانی (۶۱۴) نفر شهید و (۱۶۰۰) نفر اسیر شدند. و یکهزار اسپ و ۳۰۰ اشتر و گدام بزرگ اغذیه و دیگر امتعۀ افغانی به غنیمت گرفته شد(۱).

موهن لال مینویسد: هنگامیکه ما به خانه سردار غلام حیدر خان بعد از فتح قلعه داخل شدیم، در انجا خانم سردار مذکور را با سی نفر خانواده او دریافتیم. این خانم دختر سردار محمد عظیم خان مرحوم است که من اورا در سنه ۱۸۲۲ ع بسن چهارده سالگی قبلا دیده بودم، وی درانوقت به درد چشم مبتلا بود نزد دکتر گیراد فقید علاج میکرد.

میجر هیوز دربارۀ شهدای افغانی گوید: که درین جنگ تلفات سنگین به مدافعان غزنه رسید، هشت صد نعش را ما روز دیگر دفن کردیم و تا چند روز دیگر نعش های فراوان کشتگان دیگر از بین خانه کشیده می شد. (۱۵۰) نفر را سر بازان سوار کشته بودند، و در حدود (۳۰۰) نعش بیرون غزنه افتاده بود بنابران عدد شهدا تا (۱۲۰۰) نفر کشته و ۳۰۰ مجروح و ۱۵۰۰ نفر اسیر میرسد (۳).

لاردکین سر قوماندان اردوی اندس در نامه ایکه بتاریخ ۲۴ جولائی ۱۸۳۹ ع از قرار گاه نظامی غزنی به گورنر جنرال هند لارد آکلیند نوشت چنین رجز خوانی میکند : " لشکر تحت قیادت من بفتح شانداری نایل

-------------------------------------------------- 

(۱)جنگ افغان از میجر جنرل ایبت طبع لندن ۱۸۷۸ ع 

(۲)حیات امیر ۲۲۸-۲ (انگلیسی)

(۳)لشکر اندس ص ۱۸۶

آمد، و حصار متین و محکم غزنی را که در کمال استواری و اهمیت است، دیروز در مدت دو ساعت گرفت، این حصار هم از حیث موقعیت و هم از جهت ساختمان خیلی استوار است، و من درمدت ۴۵ سال خدمات لشکری خود درچهار دانگ کرۀ زمین چنین فتحی ندیده ام. شهزاده غلام حیدر ۴۵۰۰ نفر سپاهی در داخل حصار با یک عده توپها و اسلحه با خود داشت، ولی اکنون در قرارگاه من اسیر است تمام کشتگان و زخمیان لشکر ما تا (۲۰۰) رسید، و تا کنون (۵۰۰) نعش کشتگان دشمن را شمرده ایم " (۱).

کاپیتن تهامسن سر انجنیر لشکر اندوس در نامه ۲۵ جولائی ۱۸۳۹ از غزنی می نویسد که : " تنها در شهر غزنی ۵۱۴ نفر افغان کشته و ۱۶۰۰ نفر اسیر گرفتیم، و در شهر غزنه (۹) توپ بدست افغانان بود"(۲)

-------------------------------------- 

(۱)لشکر کشی بر افغانستان از جیمس اتکنسن طبع لندن ۱۸۴۲ ص ۴۰۹ ببعد.

(۲)کتاب مذکور ص ۴۲۴.