اندر جدول تواریخ خلفا و ملوک اسلام

چون از اخبار عجم بپرداختم، اکنون اندر تواریخ خلفا و ملوک اسلام گوییم، و انساب و احوال ایشان عم برآن جمله که اندر کتب یافته ایم، و ابتدای آن از نسب پیغمبر ما محمد رسول الله صلی علیه وسلم کنیم که اورا بوالقاسم محمد بن عبدالله بن فهرد بن مالک بن نضر بن کنانه بن خزیمه بن مدرکه بن الیاس بن نزار بن معد ابن عدنان (نوشته اند) و تمام نسبت آنحضرت تا آدم علیه السلام اندر شجرۀ انساب بیاودیم، و مادر او آمنه بنت و هب بن عبد مناف بن زهره بن کلاب بن مره بن کعب بن لوی بود.

و جدۀ او که مادر عبدالله بود، فاطمه بنت عمرو بن عائذ بن عمران بن مخزوم بود. وجدۀ او که (مادر) آمنه بود، بره بنت عبدالعزی بن عثمان بن عبدالدار بود. اورا صلی الله علیه وسلم برادر نبود، و خواهر نبود. و من عمان و عمتان و زنان و فرزندان و غزوها و ستوران اورا بجدول آوردم، و جدول این است، که اینجا کشیده شده است.

حواشی جدول

1-هردو:الغیلان؟ ن: الفیدان ابو الفدا و یعقوبی: جحل قبه غیداق.

2-هردو:المعود؟ جمهور: المقوم(عبدالکعبه)

3-هردو:صرار؟ جمهور ضرار.

4-هردو: قسدم بدون نقطه؟ ابو الفداء فثم تاریخ یعقوبی 1 ر 252: فثم.

5-وهی ام زینب و رضیعة(رسول (رص) گزیده 165)

6-وهی بیضا(گزیده و مسعودی و یعقوبی )

7-در هردو: نقطه ندارد. در مصعودی بره به فتحۀ اول و تشدید با فتحۀ دوم.

8-هردو: روری؟ جمهور : اروی. یعقوبی : اورا

9-کذا در هر دو نسخه ولی نقطه ندارد. در (ن) بجای آن حجلا چاپ کرده اند، ولی یکی ازین دو در مآخذ قدیم دیده نشد. یعقوبی (1ر251) هم شش دختر شمرده است.

10-در هر دو نقطه ندارد. صفیه مادر زبیرون بن عوام است که مسلمان شده(گزیده)

11-در هر دو نقطه ندارد.

12-در هر دو نقطه ندارد.

13-اصل:ام حبیب؟ بقول طبری ام حبیب بنت عباس در خطبه آمد ولی بسبب رضاعت نکاح او نشد(2ر418) و صحیح آن ام حبیبه بنت ابوسفیان است(یعقوبی 2ر84)

14-دراصل از ستون جدول بیجا نوشته شده.

15-هردو: ندارد از طبری و مجمل و گزیده گرفته شد. یعقوبی (2ر84) صفیه بنت حیی از بنی نجار.

16-اصل:ام سومک؟ بقول طبری ام شریک همان غزیه بنت جابر است و چون مسن بود طلاق یافت(2ر417) یعقوبی : غزیه بنت دودان از بنی عامر.

17-هردو: حوله؟جمهور؟خوله بنت هذیل

18-در هردو: نقطه ندارد.

19-در هردو نقاط ندارد.

20-در هر دو نیست (ز طبری و گزیده) گرفته شد.

21-کذا در هردو، ولی در مآخذ دیگر این نام در ازواج پیغمبری نیست، شاید با نام عمۀ آنحضر التباس باشد.

22-تمام این نامها از طبری و گزیده گرفته شد. در هر دو نسه نیست.

23-هردو : رمعه؟ جمهور: زمعه.

24-هردو: کلمۀ ابی ندارد: بقول جمهور اضافه شد.

25-درهر دو نقاط ندارد. ن: حجش؟ صحیح آن بقول جمهور حجش است به جیم اول.

26-اصل:حسین؟ بقول جمهور حیی خیبری.

27-کذا:نام پدر ماریه قبطی بقول طبری(2ر418) و گزیده(ص 163)سمعون است.

28-درینجا بجای نم پدر(لا )نوشته شده و پیداست نام پدرام شریک معلوم نبود، بقول طبری بشریک همان غزبه بنت جابر است.

29-پنجا علامت ایضا نوشته اند، که همان (لا) سابق باشد و پیداست که نام پدر خوله معلوم نبود، هذیل نام پدرش از طبری(2/417) است.

30-در هر دو : النعمان؟طبری : زینتب بنت خزیمه یقال لها ام المساکین(2ر417)

31-هردو:حسین؟طبری: بنت الحارث

32-در اصل نیست، متن از طبریست.

33-دراصل:این خانۀ جدول سپید است، طبری و گزیده ام سلمه و اسمها هند بنت ابی امیه بن المغیره بن عبدالله بن عمر بن مخزوم.

34-هردو:مصر؟

35-درهر دو نقاط ندارد، بقول جمهور نقطه گذاری شد.

36-هردو ندارد، متن از طبریست (2ر417)

37-هردو. سام ؟ در(ن) این کلمه را (بنی سالم) طبع کرده اند، درمآخذ قدیم در باره قبیلۀ ام شریک تصریح، اگر بقول طبری همان غزیه بنت جابر باشد، وی کلبی بود.

38-در هر دو نسخه: بشکل رستاره؟ دیده می شود. طبری اورا از بنی مصطفی شمرده گزیده و یعقوبی از بنی مصطفی خزاعیه نوشته است.

39-هردو:ندارد. متن از طبری و گزیده است.

40-در اصل کندر بنظر می آید. ن وب : گندپه.

41-بقول مسعودی (2ر185) این هر سه نام برای عبدالله و یکتن است.

42-هردو: مولحد؟ طبری و گزیده مرتجز.

43-هردو:ارار؟ طبری و گزیده: لزاز.

44-هردو:طرب؟ طبری و گزیده : ظرب.

45-در هر دو نقاط ندارد. در (ن) مندوب؟ اسن . صحیح آن بقرار طبری و گزیده : یعقوب.

46-اصل ون:اللحیف؟ طبری و گزیده : لخیف.

47-این نامها در اصل نیست، از طبری و گزیده گرفته شد. مجمل: فضه را شهباء هم گویند.

48-هردو:فعفو؟ ن : لیفور؟ در طبری و مجمل: یعفور نام خر.

49-اصل؟لصوا؟ در طبری و مجمل قصواء نام شتر جمازه. ب: فصوا بدون نقطه .

-50- اصل:عصبا؟طبری و مجمل: عصباأ نام شتر. ب. ندارد.

51-هردو:حد؟ در مجمل و طبری: جدعاء نام شتر، یعقوبی . جذعاء

52-اصل:ستر؟

53-هردو:ام ممن؟ام ایمن از کنیزان حضرت محمد(ص) بود (گزیده 165) اسمهاء برکه (یعقوبی)

54-طبری: رویفع هوا بورافع. قبطی هدیه مقوقی(یعقوبی)

55-هردو:سفیه؟ طبری: سفینه اسمه مهران و قال رباح و قیل ابا مسراح (2ر419)

56-هردو:لومان؟ یعقوبی و گزیده: ثوبان.

57-سلمان فارسی از رام هرمز یا اصفهان بود، نامش ما به بن ذخشان طبری (2ر419)

58-اصل:سران؟طبری : مهران غلام خصی که مقوقس فرستاده. ب ندارد.

59-هردو: ندارد . طبری و گزیده : شقران من الحبشه اسمه صالح بن عدی .

60-هردو: لسار؟ طبری و گزیده : یسار که نوبی بود.

61-این نامها در هر دو نسخه نیست از طبری و گزیده و یعقوبی  تکمیل شد.

62-در هر دو نقاط ندارد.

63-هردو حدر؟

64-هردو قریطه؟

65-هردو : خیر؟

66-اصل:حل؟ب: جنین؟

67-اصل:بنی النصر؟ ب: ندارد.

68-هردو: داب الرماع بدون نقاط؟

69-هردو: ندارد.

70- اصل: بنی المعالق؟ بدون نقاط ب: بنی المصطالق؟

و نقش انگشترین او «محمد رسول (الله) صلی الله علیه وسلم بود، بسه سطر، و انگشترین او از آهن بود سیم بروی پیچیده، و شمشیر او«ذوالفقار» بود نامش، و زرۀ او «ذات الفضول» نام بود، و حاجب او انس بود مولای بود ووزیر او ابوبکر صدیق و عمر بن الخطاب بود رضی الله تعالی عنهما. و مولود اوصلی الله علیه و آله وسلم، روز دو شنبه بود، و دوازدهم ماه رمضان، بوقت سپید دم، اندر عام قبل، و نه سال گذشته از پادشاهی نوشیروان العادل، و دو سال  از ملک عمر بن هند ملک حیره. و پدرش فرمان یفت ، او دو ماهه بود، و مادرش فرمان یافت او چهار ساله بود، و اورا جدش پرورد عبدالمطلب، و چون بمرد، پیغمبر ما صلی الله علیه و آله و سلم هشت ساله بود، اورا به ایوطالب پسر خویش سپرد، و کعبه بنا کردند بنی قریش و مکیان پیغمبر ما صلی الله و سلم سی و پنج ساله بود. پس خلاف افتاد میان مکیان از جهة بنای او اتفاق بر آن جمله کردند، که از هر دو گروه یک تن گوشۀ ردا بگیرد، و سنگ را، که بنا خواهند افکند بران ردانهند، و پس محمد صلی الله علیه و آله وسلم، آن سنگ را بر اساس خانه نهد، و چنین کردند. و چون چهل ساله شد وحی آمد سوی او از آسمان وقرآن بروی فرود آمد روز دو شنبه ماه ربیع الاول. و از پس آمدن وحی سیزده سال بمکه آمد، پس هجرت کرد و بمدینه آمد، روز دوشنبه دوازدهم ماه ربیع الاول سنة الاول  من الهجرة ده سال آنجا بود و فرمان یافت. ابوبکر صدیق رضی الله عنه بخلافت بنشست، و از پس او عمر و پس او عثمان، و پس علی و حسن. رضی الله تعالی عنهم اجمعین .

و من کنیتها و نامها و لقب ها و نام مادران و حجاب و دبیران و مهرهای انگشترین و مدت عمر هر یک و ابتداء خلافت ایشان از ان هر یک اینجا بیاروم و آنرا بجدول کردم،تا دریافتن آسان، جدول این است:

(وسبب برافتادن بنوامیه)آن بود که جعده بن درهم که مولی ایشان بود، و مروان او را پرورده بود و اورا مذهب خویش آموخته بود، چون خبر مذهب جعهده بهشام رسید، اورا بنزدیک خالد بن عبدالله فرستاد تابکشندش بعراق. 

و بروزگار او ابو مسلم صاحب دعوة بخراسان بیرون آمد، و دعوت آل رسول آشکار کرد، و با نصربن سیار حرب کرد، و نصر را از خراسان بیرون کرد.

پس نصر سیار بعراق آمد و اندر راه بمرد، و قحطبه بن شبیب را بعراق فرستادف تا عراق بکشاد. و یزید بن (عمر بن) هبیره که از جانب مروان امیر عراقین بود بجنگ قحطبه آمد، و میان ایشان درکنار فرات در شب جنگ شد، و درین شب قحطبه در آب غرق شده اما لشکرش فتح کردند. و یزید بن (عمر بن ) هبیره را شکستند و چون صباح از غرق قحطبه خبر دار شدند، حسن بن قحطبه را امیر کردند بکوفه رفتندف و عبدالله بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس  را که بسفاح ملقب است بخلافت برداشتند، و سفاح عموی خود عبدالله بن علی را بجنگ مروان فرستاد و عبدالله بامروان جنگ عظیم کرده ظفر یافت و مروان بگریخت و لشکر عبدالله بر اثر او همی شدند تا برود نیل بگذشتند. آخر مروان را به مصر اندر یافتند به قصبۀ عین الشمس و آنجا بکشتندش، و کار بنو امیه و دولت ایشان بدوختم شد و کار ایشان بسر آمد و از آنجا دولت بعباسیان رسید، و در دیوان ادب در کتاب ذوات الثلاثه در آخرین باب منقولست چنین آرد که :الفیوم من ارض مصر قتل بها مروان بن محمد آخر خلفاء بنی امیه.

حواشی جدول

(این جدول در نسخه ب بسیار پریشان و مغلوطست، و در نسخۀ اصل هم سالم نیست)

1-دراصل تمام این کلمات نقاط ندارد.

2-اصل:ام الحر سمی بنت سحر، در (ن) ام الحر سلمی بنت صخر است، که صحیح آن مطابق طبری (2ر193) ام الخیر سلمی بنت صخر بن عامر است.

3-اصل:سبد؟ن:سعد؟گزیده سدیف مولی ابوبکر  حاجبس بود(174) یعقوبی:سدید.

4-اصل:نقطه ندارد.

5-اصل: ب ب.

6-اصل:حسمه بنت هاشم؟ مسعودی : خیثمه بنت هشام؟ طبری و الکامل و اصابه (4ر279) گزیده (ص174): حتمه بنت هشام . یعقوبی : حنتمه بنت هاشم.

7-اصل:برد در(ن) بجای آن (یرفی) به تصریح گزیده (ص 185) رافع.

8-اصل:نقاط ندارد.

9-اصل:ی ح؟

10-اصل:بنت کور؟ بنت بکر؟ طبری و یعقوبی و مجمل : بنت کریز. مسعودی بنت بکر. گزیده: بنت بیضا عمۀ رسول.

11-در اصل آمسب و نقاط ندارد. در االتنبیه و الاشراف: آمنت بالله مخلصآ و قیل: امنت بالله العظیم مجمل : ماننند متن

12-اصل:یب ع؟ 

13-مجمل الله الملک

14-در اصل نقطه ندارد. گزیده و مجمل 63 سال . طبری :59 سال یا 63 سال.

15-اصل: یط ؟ طبری و غیره : پنج سال سه ماه کم

16-اصل : محسلی؟

17-کذا در اصل مجمل:43 سال گزیده 45 سال.

18-اصل ون: سبع و ثلثین؟ به قول  جمهور شهادت علی(رض) . بیعت حسن (رض) در سال چهلم هجرت بود.

19-اصل:ر ح؟ بقول جمهور مدت خلافت حضرت حسن ششماه بود.

20-دراصل ابن لقب نوشته نشده و بجای آن مطلب خانۀ ما بعد است.

21- در اصل نقطه ندارد، و در خانۀ خود نوشته نشده. مجمل وزیر و دبیر او سرجون منصور رومی بود. طبری: و کان کاتبه سرجون الرومی .

22-مجمل : 77سال. کامل 75 یا 73 یا 85 سال . گزیده 81 سال .مسعودی . 80 سال.

23-مدت امارت معاویه در مسعودی 19 سال و هشت ماه گزیده: 19 سال و سه ماه مجمل 19 سال و سه ماه و پنج روز.

24-سپید است.

25-اصل نقاط ندارد. یعقوبی و کامل و ابو الفدا میسون بنت بحدل کلبی.

26-گزیده و مجمل : سی و نه سال.

27-اصل:رب؟ گزیده: سه سال و دو ماه ابو الفدا(1ر203) سه سال و ششماه.

28-در اصل کاتب ستون (ح،ی) را پس و پیش نوشته و مروان قبل از معاویه است.

29-اصل:نقاط ندارد، گزیده الراجع الی الله.

30-مجمل : ام هاشم یا ام خلف بنت ابی هاشم. طبری : ام هاشم بنت ابی هاشم.

31-مجمل:وزیر سلیمان بن سعد.

32-در اصل سوحون. مجمل : ابن سرجون

33-مجمل : بالله.

34-در اصل: لالا؟ مجمل: سه ماه و بیست روز. گزیده: چهل روز . ابو الفداء: سه ماه یا چهل روز در(ن) نه ماه طبع کرده اند.

35-اصل:یزدان.

36-در اصل: حط ماطل بدون نقاط در(ن خط باطل طبع کرده اند و در حاشیه گوید: گویا مراد کاتب این است که چون این خلفا هیچ یک لقب نداشته اند. این خط (ستو) باطل است. در گزیده لقب او المؤتمن بالله است. اما نوشتۀ (ن) بکلی مضحک است. زیرا صورت صحیح کلمه خیط باطل است و مسعودی در مروج الذهب (2ر32) گوید: و کان مروان یلقب بخیط باطل و فی ذلک یقول عبدالرحمن بن الحکم:

لحا الله قوما امرواخیط باطل                      علی الناس یعطی مایشاء و یمنع

37-اصل: نقطه ندارد.

38-اصل:بوسهل بدون نقطه ن: ابو سهیل؟ مجمل : وزیر و کاتب او ابن سرجون بودف و ابوزعیر مولای مروان، و سلیمان ابن سعید الحثنی. یعقوبی ابو سهل الاسود.

39- اصل: سرحون؟

40-کاتب مطلب این خانه و خانۀ بعد را پس و پیش نوشته در مجمل و گزیده عمرش 81 سال . طبقات ناصری: 63 یعقوبی : 61 سال.

41-دراصل سپید است. مجمل:4 ماه طبقات ناصری و یعقوبی : نه ماه گزیده : یکسال و نه ماه.

42-اصل: کاتب مطالب این ستون رابعد از ستون (یا) پس و پیش نوشته،

43-اصل: ابوالید؟ بدون نقاط. مجمل و طبقات ناصری: ابو الولید.

44-اصل: ابوالرنان؟ بدون نقاط . ن : ابو الزیان در طبقات ناصری گوید: اورا بوالذباب گفتندی، بسبب آنکه بوی دهان داشتی، مگس بسیار جهت آن بوی بروی جمع آمدی(1ر96) در مسطرف فی کل فن مستظرف (246) ابوالریان و در کامل (4ر179) اباذیان . و در تاریخ سیستان باذنان؟ و در حبیب السیر ابو االذباب است.

45-طبری: عایشه بنت معاویه بن مغیره بن ابی العاص بن امیه.

46-هر دو نسخه: بوساس بدون نقطه؟ بقول یعقوبی (2ر280) ابو عیاش الکهانی .

47-هردو: سوحون/

48-مجمل: تآهب للموت هو آت.

49-مجمل و طبری و مسعودی 63 سال.

50-اصل:ط ع؟ بقول طبری 13 سال و سه ماه . مجمل:12 سال و چهار ماه . مسعودی :21 سال بعد از روز بیعت. و سیزده سال و چهار ماه بعد از مرگ عبدالله بن زبیر(2ر36)

51-در اصل نقاط ندارد مجمل : ام الولید بنت عباس . یعقوبی مانند متن .

52-اصل:قعقاع العسی؟ مجمل قعقاع بن حبیش العبغی.

53-مجمل:انک میت. مسعودی؛ یا ولید انک میت.

54-کذا در اسل. مجمل:45یا56 سال. تاریخ سیستان:48- سال. مسعودی 43 سال طبری:46 یا 45 یا 42 سال.

55-دراصل این خانه سپید است . طبری :ده یا نه سال و هفت ماه. مسعودی: نه سال و هشت ماه.

56-هردو:نقاط ندارد.

57-هردو : نقاط ندارد . یعقوبی : ولاده بنت عباس.

58-هردو : عبده بدون نقطه. یعقوبی : ابو عبیده.

59-هردو:نقطه نداردف مجمل: سیمان بن نعیم حمیری.

60-مجمل: اومن بالله مخلصا.

61-مجمل:45 سال. مسعودی: 39 سال.

62-اصل:رر؟طبری: 2 سال و 8 ماه یا سه سال.

63-اصل:سپید است.

64-در هر دو: نقطه ندارد.

65-مجمل و یعقوبی: ام عاصم بنت عمر الخطاب

66-هردو:مراحم؟

67-هردو: نقطه ندارد: مجمل : لیث بن رقبة الثقفی. در(ن) لیث بن ابی رقیه چاپ کرده اند.

68-در هر دو نقاط ندارد. مجمل : اعز عروه سحاوک عند یوم القیامة (کذا) یا: عمر یؤمن بالله.

69-در هر دو نقاط ندارد.

70-اصل:ره؟طبری: 2 سال و 5 ماه.

71-در صل؛ م؟ ن : ز؟

72-هردو: عاتکه بن یزید بدون نقاط. مجمل و یعقوبی : عاتکه بنت یزید بن معاویه.

73-در اصل مطالب خانۀ بالارا مکرر نوشته اند. در(ن) سعید مولای اوست ، ولی سندی رانداده اند که این مطلب از کجا گرفته شده؟ من بسند تاریخ یعقوبی (2ر314) خالد مولای او نوشتم.

74-در اصل اسام؟ مجمل : اسامه بن زید سلیحی از بنی قضاعه.

75-اصل:661 یحیل یوم القیامة ؟ بدون نقاط . مسعودی در کتاب التنبیه و الاشراف قنی للحساب و در مجمل 309: فی الحساب ؟ب: ندارد.

76-کذا در هردو مجمل: 33 یا 34 سال طبری: 38 یا 36 یا 45 سال.

77-اصل: وطط؟ طبری و مجمل. 4 سال.

78- مجمل و یعقوبی: ام هشام بنت هشام.

79-التنبیه و الاشراف: غالب مولاه . یعقوبی: حریش مولای او.

80-مجمل : سالم بن عبدالرحمن مولی سعید بن عبدالملک .

81-هردو: الحکم الحکم الحکم؟ که در (ن) الحکم الحکم؟ طبع کرداند. مجمل الحکیم للحکیم.

82-مجمل: 45 یا 42 سال . طبری: 55 یا 53 یا 54 سال.

83-اصل: یطط؟ طبری: 16 سال  و 7 ماه . مجمل: 19 سال و هشت ماه و 20 روز.

84-هردو : نقطه ندارد.

85-مجمل و مسعودی : ام الحجاج دختر محمد.

86-در هر دو نسخه نقاط ندارد. در(ن) آنرا کمر بن سماع چاپ کرده اند، در مراجع دیگر راجع باین شخص چیزی نیافتم، مجمل وزیر اورا بردیوان رسائل همان سالم بن عبدالرحمن ووزیر خراج را عبدالملک بن محمد بن الحجاج بن یوسق نوشته است (ص 311) در تاریخ یعقوبی (2ر324) قوماندان حرس قطری مولای او و صاحبش را قطن مولای او نوشته است.

87-مجمل:نقش خاتم او: یاولید احذر الموت.

88-مجمل:40یا42 سال مسعودی : 40 سال.

89-هردو :ب . مسعودی و مجمل : یکسال و دوماه.

90-اصل : سپید است.

(91-92)-هردو: بی نقاط.

93-مجمل:مادرش شاه آفرید بنت فیروز بن یزید جرد ابن شهریار. مسعودی : ساریه بنت فیروز (3ر157) طبقات ناصری: شاه بری بنت فیروز بن کسری بن یزدجرد. الکامل : شاه فرند بنت فیروز بنت یزدجرد. یعقوبی: ساهفرید بنت فیروز بن کسری.

94-کذا در اصل بدون نقاط. مجمل: ثابت بن سلیمان حسنی بر رسائل و نصر بن عمر و حمیری بر دیوان خراج و خاتم. و حمید بن مخارق برکار سپاه . یعقوبی: حاجبش جبیر مولای او.

95-در اصل نقاط ندارد،(ن) بجای نعم نعیم طبع کرده ؟ مجمل : بایزید قم بالحق . کامل : العظمة لله.

96-مجمل:40 یا42 سال، مسعودی: 37 سال یا 46 سال.

97-در اصل این عدد را با اعداد خانۀ بالا نوشته اند. در(ن) طبع نشده، مسعودی، 5ماه و دو شب . مجمل: دوماه  و نه روز. طبری ششماه.

98-هردو: محلوع؟

99-مجمل:مادرش ام ولد خراسانیه. یعقوبی: سعار ام ولد.

100-101-در هدو بی نقطه: مجمل: نقش خاتم ابراهیم: توکلت علی الحی .

102-مجمل:45 سال.

103-اصل،ب ی ؟ مسعودی: 4 ماه . یا دوماه.

104-هردو: نقاط ندارد. مجمل: مادرش ام ولد کردیه نام و لبابه. طبری و کامل ندارد.

بقول مرحوم بهار و لبایه= بلبایه بضم اول به معنی پرستوک است.( حاشیه مجمل 321) مسعودی و یعقوبی : ام ولد یقال لها: ریا و قیل طرونه.

105-در هر دو نقطه ندارد. و آنرا سقلاب هم توان خواند. ن : صقلاب؟ یعقوبی: سقلاب مولای او،

106-مجمل: اذکرا الموت یا غافل.

107-مجمل: 67یا69 سال. مسعودی: 70 یا 69 سال.

108-اصل: ه ب؟ مجمل و مسعودی: 5 سال و دوماه.