مدرسه هنری یونانوباختری
سبک یونان و کوشانی
پیش ازجنگ دوم جهانی (مدام ترۀ ور) یک تن ازخانم های دانشمندان روسیه شوروی کتابی بنام (صنعت یونانوباختری) نشرکرد که درآن به استناد یک سلسله آثاری که علی العموم ازنقاط مختلف آسیای مرکزی کشف شده بود؛ بار اول درجهان هنرموجودیت مدرسه مخصوصی را به صفت (مدرسه یونانوباختری) یا (گریکوبکترپان) ثابت ساخت؛ ولی آنطوریکه شاید رباید دانشمندان غرب بدان بذل توجه نکردند و نظریه خانم مذکوربی سروصدا ماند.
چون موجودیت چنین مدرسه ئی درعالم هنردرتاریخ صنایع مستظرفه افغانستان اهمیت خاصی داشت؛ درجلد دوم تاریخ افغانستان درفصل سلطنت یونانو باختری(و درفصل صنعت(گریکوبودیک) یا یونانو بودائی جایگاه مخصوصی برای آن محفوظ داشته ایم.
حفریات (سرخ کوتل) که دربسیارموارد مختلف تاریخی و ادبی و هنری افکارتازه وبکروبی سابقه بمیان آورده است؛ درعالم هنرهم ومبداء وتطورمدارس وسبک های مختلفی که درافغانستان وخاک مجاور بمیان آمده است؛ چیزهای نوی بمیان آورده که درقطارآن منجمله موضوع چگونگی مدرسه هنری (یونانوباختری) وسبک مشخص (یونانوکوشانی) بیشترجلب نظرمیکند.
سرزمین کهنسالی باختروحوزۀ آمو دریا روی اساسات مدنیت قبل ازتاریخ و دوره های اساطیرخود ممیزات آرت و معماری هخامنشی و یونانی کرد. با اسکندرافکاریونانی ازسواحل بحرالروم به دل شرق راه یافت و با سلطنت دوصد ساله یونانیان واختلاط آنها به عناصرایرانی ومحلی باختری ویونانی صنعت دورگه ومرکب (ایرانویونانی) و(یونانوباختری) درصفحات شمال هندوکش بمیان آمده و نضرج پیداکرد و مسکوکات زیبا و قشنگ یونانیان باختری بهترین معرف آن است، کوشانیان که جانشین بونانیان درافغانستان شدند؛همانطوری که الفبای یونانی را در نگارش زبان باختری بکاربردند؛ دراعمارمعابد آئین های مختلف که متکی برپرستش ارباب الانواع محلی، تجلیل دودمان سلطنتی آتش پرستی و بودائی بود ازروش عمرانی یونانوباختری متاثرشده در نتیجه تمام مظاهرهنری،هیکل تراشی،معماری و نقاشی سبک دورگه دیگرپدید آمد که آنرا باید به صفت (یونانو کوشانی) یا (کوشانو باختری) یا محض کوشانی بخوانیم.
مدرسه هنری یونانوباختری با سبک فرعی (یونانو کوشانی) با کشورکشائی کوشانشاهان درساحه وسیعی ازاکسوس (آمو دریا) تا اندوس(رود بارسند) و تا حوزۀ گنگا انبساط یافت.
جای بسیاردقت است که چندسال قبل درجمنادر(ماتورا) و دردهکدۀ (مات) که درنزدیکی آن قراردارد؛ مجسمۀ بزرگ سنگی (کنیشکا) امپراطورفاتح کوشانی کشف شد وبا آن یک سلسله مجسمه های دیگرهم بدست آمد. این هیکل ها به روش مخصوص تراشیده شده بود که معمولأ هنرشناسان غربی آنرااز مدرسه مشهور(گریکوبودیک) یا (یونانو بودائی) مجزی ومتمایزمیشمردند ولی نمیدانستند که این سبک مخصوص چطوردفغتأ درحوزۀ جمنا بمیان آمد.
کشف مجسمه هائی درسرخ کوتل شبیۀ مجسمه کنیشکا مکشوفه از(ماتورا) پرده ازروی حقایق مجهول برداشت و دفعتأ هویدا گردید که یک سبک هنری دردونقطه دورافتاده حوزۀ آمو دریا و حوزۀ جمنا در عصرکوشانیان بزرگ نشوونما کرده است.
این سبک همان سبک(یونانو کوشانی) یا کوشانوباختری است که اصلأ شاخۀ فرعی مدرسه یونانو باختری بوده و درعصرکوشانیان مخصوصأ دردورۀ امپراطورکنیشکا بمیان آمده و انبساط یافته است و مبداء روش هیکل تراشی (ماتورا) درحوزۀ گنگا، سبک سرخ کوتل یا بغلان که سرچشمه آن روی اساسات مدرسه یونانوباختری طرح ریزی شده بود.
مدرسه گریکوبود یک که برخی از هنرشناسان غرب گاهی مبداء آنرا به یوان و گاهی به روم و مراودت تجارتی رومی ها با شرق نسبت میدادند ملتفت گردیده اند که باید اساسات آنرا درمدرسه ایرانویونانی ویونانو باختری درافغانستان تجسس کنند. درحقیقت امرمبداء مدرسه گریکوبودیک، مدرسه های مذکور است که درخدمت آئین مخصوص بودائی تظاهرکرده است و درآن سهم کوشانیان افغانستان و سبک کوشانوباختری سهم اساسی و بزرگ دارد.
۸/۴/۳۹