اسکندریه قفقاز

سیاست نظامی اسکندر چنین متقاضی بود که تا وضعیت خود را در عقب محکم نمیساخت گاهی امر پیشرفت نمیداد در ممالک دشوار گذار و نقاطی که اهالی آن سرشوخ و جنگجو بودند بیشتر به این رویه اهمیت میداد چنانچه نسبت به سائر نقاطی که از آن عبور نمود عدۀ اسکندریه های او که هر کدام اساساً "قشلۀ عسکری" یا "شهر نظامی" بود در افغانستان بیشتر است و بعد از اسکندریه اری - پروفتازی اراکوزی یعنی اسکندریه های هرات - فراه - قندهار - اسکندریه قفقاز چهارمین شهر نظامی است که در پای هندو کوه برای حفاظت مدخل دره های پنجشیر - شتل - غوربند - سالنگ و غیره بنانهاد . راجع به تعین موقعیت شهر اسکندریه قفقاز از سال های اول قرن ۱۹ اروپائی هائی که موقع مسافرت در کاپیسا یافته اند اظهار نظریه نموده و جرو بحث شروع شده است . دو نفر مدقق معروفی که درین راه پیشقدم اند یکی مسن انگلیس (1853 - ۱۸۰۰) و دیگر "اکوست کورت" فرانسوى "1861 - 1793" است که اولی بگرام و دومی سیغان را پیشنهاد نمود ولی دیری نگذشته بود که نظریات آنها طرف تنقید واقع شده و "موسیو ژاکه" فرانسوی و "ویلسن" H.H.wilson انگلیس با دلایل پیشنهادات ایشان را از بین بردند همین طور یکعده علمای دیگر که بردن نامشان ضرورت ندارد پشت هم آمده نیلاب غوربند - اوپیان چاریکار - را پیشنهاد نموده رفتند و چون خرابه های شهر وسیعی در بگرام افتاده بود بیشتر توجه آنها به آنطرف معطوف میشد . چون موسیو فوشه به رهنمائی آثار مترجمه نگارشات هیوان - تسنگ در ۱۹۲۲ به افغانستان آمد به دستیاری معلومات مفید زوار چینی معلوم شد که بگرام پایتخت قدیم یعنی محل شهری است که آرین یونانی "نیسه" Nicee و خود زوارچینی "کاپیسی" Kapisi خوانده است . و محل شهر اسکندریه قفقاز باید در جای دیگری تجسس شود .

نا گفته نماند که بعضی ها محل شهر اسکندریه قفقاز "اوپیان" را قلمداد نموده اند ولی اوپیان فعلی به چند کیلومتری شمال چاریکار یکی خرابه روی خاکی ندارد که به موقعیت شهر قدیم دلالت کنند و دیگر تا جائی که از تذکرات بعضی مورخین قدیم معلوم میشود اسم اوپیان نه فقط بیک شهر بلکه بولایت بزرگی هم اطلاق میشد . پس اگر "استفانیس بی زانتم" Stephanos Byzantum یا "استفانس بیزانتی" در باب اسکندریه قفقاز مى نویسد که "شهری است در اوپیانه قریب هند" دلیل شده نمیتواند که حتماً شهر اسکندریه قفقاز در اوپیان معمور بود زیرا اوپیانه در اینجا به معنی جامع ولایت بزرگ آمده است . چون قرار افسانه های بومی "پروان" معاصر با بگرام آبادی داشت و برعلاوه موقعیت آن هم در پای هند و کوه هم در مدخل دره های آن ، و هم در ولایت اوپیانه تمام شرایط را در بر میگیرد گفته میتوانیم که شهر اسکندریه قفقاز در پروان قدیم در جبل السراج فعلی بنا یافته بو د. مورخین یونانی فاصله آنرا از "اور تسپانم" 50 میل و از پوکو لاتیس ۳۳۷ میل می نویسند چون مدققین امروزی "اور تسپانم" را کابل و "پوکولاتیس" را هشت نفر قریب پشاور تعین نموده اند از نقطه نظر فاصله هم موقعیت پروان به شهر اسکندریه قفقاز موافقت میکند نا گفته نماند که "اوپیان" بذات خود شهر مهمی بوده چنانچه زوار چینی آنجا را به لهجه چینائی هو - پی - نا Ho-pi-na ذکر میکند و شهر بزر گ میخواند میگویند که "ملناندر" یونانی شاه بزرگ کابلستان و گندهارا و پنجاب در انجا تولد یافته است.