صلصال و شاه مامه

پدي وروستيو کي هر چا دباميانو نوم لي د پر اوریدلی دی او پدي وروستيو کی دنری، دیر سیلانيان هلته ليدلو ته ورخي بامیان دسپلانبانو له پاره دير هترین خای دی اونژهي ۹۰ فیصده سیلانبان هلته ور روان دي شاید هر هغه چاچی بامیان لیدلي أو با دهغه خای په اره بی خه مطالعه گري وي أويا بي له نامه او اثارو سره اشنایي ولري دراك گولای شی چي دهغه خای دتول بایست اوشکلاسره سره هغه څه چي دسپلانپانو پاملرنه جلبوي هغه ددوه مجسمو موجودپت دی چې پوه يې۵۳ متره او بله بی ۳۵ متره لوروالي لري. دادوه لوی ولار هیکلونه او نور غت او واړه ناستي مجسمي معمول دبامیانو په بتانو شهرت لري او داسې څوك به نه وي چې ددې لويو مجسمو په لیدلو سره حیران نشي دبامیان ۵۳ متري هیکل دنری لوی ترینه مجسمه ده او ددي ور ده چي دونيا به عجایب سبعه و کي وشميرل شي، هغه کسان چي دامجسمي گوري نوخامخا بي پوشمیر پوښتني په ذهن گي گرځي او دهغو په اره بي دنوم هویت نوم أونبان په باره کې ورته پوښتنې پيداکيږي. مهمې پوښتنې دادي چې دامجسمې څه نوميدلې؟ پدې کې خو هيڅ شک نشته چي دبودایی دین دپلویانو پر نظر دامجسمي صرف دبودا دمجسمي تمثبل دی چی به قوق العاده لویه اند ازه له طبیعي انسان خخه سترادانسان له قده ستريد غره په زره گی گیندل شوي أوتراشل شوي دي

ددي مجسمو بدن له اوږو شخه دپنو تر بندونو پوری په قبایا راهی شوقه باندي پوشل شوی و اود هغي فانونه او ضمونه دیر شبه خرگند يږړي دادواره قباوي رنگه وي او تر اوسه به اسانی سره تشخيص کبر و ۵۳ مشرو قبا اصلأسور رنگد لري او د۳۵ مترو قبا شین باد اوبو به خیر رنگ ددي دواړو قباگانو رنگونه په هفه مهال چي مسلمانان دلومري خل دپاره دبامیان دري نه نئوتل ډیر تاثیر پری گری و أو دا دواره پتان يي هغو درنگونو له مخي به اسره بت أو رخنك بت، په نومونو یاد گرل دیوشمیر تاریخی او ادبی متون داشارو پراساس ثابت دي چې دا دواړه صفتونه په ۴ مه او ۵ مه پیړۍ کې او تر دي وروسته بي رواج وموند او تر تولو دامهمه ده چي دسلطان محموة غزنوي د دربار ملاك الشعرا امير عنصري دسره بت او خن بت په باره کي قصيده جوره کري وه چې متاسفانه له منخ تللې ده او یو بیت نیم هم ترې پاتې نه دی ددې قصيد کشف پوله مهمو تاریخي او ادبی کشفياتو خخه دی چی هر كله تر لاسه توزمون دتاریخ په یوه پانه به دیره رنا واچوي اسره بت همغه ۵۳ متر بت او خناک بت، ۳۵ متر مجسمه وه دانکی دکتلو ور دي چي ددي دوارو بشانو قباگاني به اوومه مسيحي پیری يعني الومري هجري پیړۍ) کې چيني ليدونکي هیوان تسنگ هم نیر ویستی و هغه فکر کری وچي دمجسمو بدن له چودن څخه ټوتې توتي ریخت شوی او بیاسره یوځای شوی مجسمه ترې جوړه شوې، خوداچې موږ پوهیہو چې دامفکوره په قطعي توگه غلطه وه او له فلز څخه د مجسمو په جوږولو کی بلكل کار أخستل شوی نه و او تول بدن یی دهمغه غره به دانه داره تیره کی تراشل شری او دقباگانو قات یا لوري ژوري د پلستر او رسی په ذریعه لوري ژوري شوي دي او په مخ بي ورته سور أو شین رنگ وهلی و أو همد غه رنگ مسلمان دي ته ان ويستل چي پو ته زسور بت او بل ته (خنك بت يعني سين بت ووايي. کولامی شو دې مجسمو ته دباميانو په کيسو او اسطورو کې دوه نور نومونه هم پیدا کرو: يو وصلصال، او بل رشامامه دباميانو په سیمه ایز دود کی صلصال د۵۳ متر بت نوم و شامامه د۳۵ متر» بت نوم و دصلصال دکلمي لغوي مفهوم گل او خاوري دی دیامیانو سیمه ایز ما خپل ساده فکر کي صلصال دنر له پاره او شاه مامه د بخي له پاره تصور گا ره او کوي يي او داهم فكر کوي چي پو بي شاه او پل پي ملکه وه پدي معنا چي دا يوه جوره شاه او ملکه دي دتاریخ خیرنو او الرغون پیژندنې په ريا گې خرگندولی شو چي دافكر ونه تول له حقیقت نه لري دي

او دا دواره مجمی دیودا دی، خویاید وويل شی چی دفولكلور مطالعه أو دعوامو فرهنگ ډير په زره پوري دی مخصوصأ په تاريخي مسايلو کي ورته ډپر ارزښت ور کول گیږي او سیمه ایزی کیسی اوريدل ډېري دلچسپي او اموزنده دي دشاه مامه دگلمي په ترکيبي جوړښت کي دوه کلمي خرگندي دي یو اشاه، او بل بمامه، چې دا دواره دپنجشپریانو په لهجه کي ورگفي دي أو مور شه پي اطلاق گیږي همدارنگه دشهبانو هم توجیه کیدی شي لکه څنگه چي مو دمخه وویل چي عوام دا دواړه بتان بخه، میره او همدارنگه شاه او ملکه پولی همداراز دري وري مجسمي دلویو مجمو په طاقونو کي په ناسته تراشل شوي دهغو دوه و ماشومان بولي او هغوى (نقصاني) بولي، په همدې ترتیب دبامیانو یمه ایز خلك هغه نول غټ أو واره بتان چي دخلور سوه قدمونويه لبري والی تراشل شوی دی پوي گوړنۍ ثنه منسوب بولي چی عبارت له پلار ، او ماشومانوخخه دي دیامپانو ۳۵ متري بث دخيرنو له مخي داسی خرگندوي چي له ۵۳ متري بت څخه ډير ه لرغونتيا لري او ۵۳ متري بت په ۴مه يا همه عيسوي پيړۍ کې جمي کرای شوی دی او په همدي ۵۳ متري مجسمر کی تناسب دیر په نظر کی نيون ډير شوی دی او دادگویتا دمدرسي له دخالت له بي تاثيره ندى وايي چي دیامیانو دلويي مجسمي وږي نموني دتجارائوپه کاروانونو دوريښم په لاژه کې دچین او جاپان ترخاورو پورې دلارې په اوږدو کې انتشار موندلی و.