استوپه یا توپ

په افغانستان کې د بودايې آبادیو، يو میراث 

دافغاتستان په اکثرو ځاپولو گي مخصوصا ددي خاوري به نیموختیزو برخو کي چې بودایي دین ه دپاسه یوزر کاله پکې رواج و، لکه دگتبدي په خیر د کاٹر بو امبار چي له كانو او خاورو جور او د بو برج په خیرچی به عموم دول خارجي برخه يي له تزئيناتو خالي نده خرگندیږي لکه خرنگه چي اکشره معبدونه په لوږو او چې وچو خابونو اود غروشو پرخونگو جوریدل، همدارتنگه داستوير پائي شوني هم په لوړو داماني برخو اودغروتو په لمشو كي وجود لري. هیخ به دافكر وتكري چي دبودايې دین پر مهال به زرگونو وږي او لتي استویبی دافغانستان په مختلفو برخو کي ابادي شوي وي، هري خوانه چی به کتل كبدل وه استويه به خامخا په نظی ورتله او ددي معبدوتو أو استويو د معماری أو فرهنگ سبك په وروستبو وختوتر خپل اثر پریشودی دی او پخپله د استويي کلمه له متخه تللي ته ده او دتوپ په بنه وروستيو وختونو نه هم را پانی ده او د کابل د محیط په ۱۰۰ كیلو متری کی خو خایه داکلمه اوریدل کیږي أو د بودایی وخت په پخوائیو استوپو شهادت وركوي

لکه زتوپ دره چی دچاریکار په مقابل کي دعمومي سراف چپ لوري نه په پوه دره پورې نښتې. چې په يوه نقطه کې يي چې ډيره ښکلي اوبرجسته نقطه ده ديوې استويې پاني شوني خرکند یږي چی شاید داپه افغانستان گي ترتولوستره استوبه وي توپ دري ته کولی شو (استوپه دره) ووايو. په عرف او دمنطقې په دود گې توپ: همغه استوپه ده چې له لرپو خاپونو څخه بکاریږي او دكوشاني عصرد تلباتي کاروتو څخه بي پاتي شوني خرگند یږي اوله چار چاپیر سیمي څخه يي دگوشاني عصر مسکوکات په لاس راخي هغه مربع شکل ستویه بي ۱۵ متره لور والی لري او خارجي وري استويي يي خبله بنه بدله کړي ده أو خرابي شوي دي. دکابل په لور ښكته له بيگ توت کلي نه يايې که په دقیقه توګه ووایو دبیک توت او چهل تن ترمنځ يوه غونډۍ ده چې "سه توپان" نوميږي لکه څنګه چې يي له تامه څخه خرگنديږي هلته دري ښکلاوي په نظر راخي چي سترگې له وراپه هلته دتاريخي پاتي شوتيو تاريخي شواهد گوري چي دلشه به بودايي دوران کي دري استويي خوا تر خوأ ابادي وي او ننتی دانوپ کلمه پخوانی داستوپي کلمه ده اوهلته سیمه ایزي ژبي دنوب له واحدي صیقغي نه دجمعي صيفة توپان جوړه گړي ده او (سه توپان اوسنی نوم دتاريخي حقايقوله مخې په دري استوپو موافق او شاهد دى. دکابل شمال ته له چاریکار لی خه لري دگل بهار شمال شرق لوری ته دخم زرگر په علاقه کی داشترگرام ته نژدی دغره پرخونگه یوه نقطه ده چی تخت نوب نوميږي دلته هم په يوه ښکلې نقطه كې يوه استوپه موجوده وه چې دډيرې ښكلې منطقي اوښه موقعیت په مناسبت چي لاه بيی شپینه کاله دمخه شاید دسراج الملة والدین په امر به هغه پدله شوي وی چی وروسته له هغي ورته تخت توب: وايي أو دادی گورو چي په پوه بله نقطه کی پخوانی استوپه دتوپ دگلمی په بنه له منخه نه ده تللي دوه بگلي نور مشالونه دنوبپ رستم دی چي يو په سمنگان او پل په بلخ كي مشهور دی او دواړه يودايي استوپې دي خوتوپير يي دومره دی چې هغه شوپ رستم چي ایبك سمنگان کي واقع دی تیږي بي تراشل شوی او کار بي ناتمام پاتي شوی دی او هغه توپ چي دبلخ دتویهار درو ازی ته نردي واقع دی له غتو خامو خبتو خخه جور شوی دی او پوه بله کلا هم دتخت رستم به نامه موجوده ده چي تر دهغي دتشخیص په هکله دیو معبد یا اورتون په حيث: اوسه اتفاق نظرندی حاصل شوی ددي لندي شرح په رنا کی شکونه نه پانی کگیږي چي ا ستويي که هغه دو دانينو دجوړښت ديقايا له نظره وي او که هغه دادبي خاطرو له نظره وي له منخه ته دی تللی، د غرونو په خونگو او لمنو اوشیلوكي بي بقایاوي به تیره، خښته کانو او برجستگيو کي پاتي دي. او په خاطرو او کیسو کي د توبپ: په صورت نقش دی او د عوامو قاموس ددي محلي نومونو دتاريخي خاظرو غوره سانندوبه وسیله ده اصلا په هند کی استوي د بودا دایرو د محافظي او بودائيی راهبانو له پاره جوریدلي وروسته سلاطيئو، شاهاتو، وزیراتو اوحتی مشهورو اشخاصو دخاطرو په خاظر دا ودانی چوړولي او په عموم دول به يي قيمتي نگیني، سکي مهرونه او تور په همد غو استویو کی خبول لكه چي يوه ورانه شوي استوپه په همدغه غرض ولټول شوه او له لدې پرته دانګریزانو دلومړي او دویم برغل پر مهال په کابل، درونته یگرام، او بامیان كي وپلتل شوي او ډير ځیزونه يي دلندن برتش موزیم ته پوږل، دودانی. په پنه استويي په افغانستان کي له تاثيراتو تشي ندی او اکشر ضخيم برجونه چې زموږ دکلاگانو په کنجونو کې ليدل کيږي تر ډيرې اندازې بخوانی استویی را باد وي

ٹوپ دره خه موده دمخه په جرایدو اووروخپاټو کي خبر خپور شوچېي کابل موزیم په نظر كي لري چي د پونسکو دپوئن راليول شوي مهندس په لارنونه دگابل دنژدي سيمو دخينو تاریخي ابادی مرمت كاري وكري او په همدي تازه ورخو کې دتوپ دری دایادی، مرمت هم پیل شوی دی پدي کي شاك نشته چې په کابل او دکابل په لرې اونژدې چاپيريال کې يولي مذهبي تاريخي ابادی دأسلامي اوبودايي دورو وجود لري چې مرمت او بيا جورونه بي داثارو حفظ اوسائنه یی دافغانستان دهنري أو تاريخي الارو له مخی دیرارزیت لري داکار نه يواخي زموږ پخواني مذهبي ودانی له نهند لو خخه ساتي لاچې دسباحانو له پاره هم دويري پاملرني وړ دی، خکه چي دخارجي سیاحینو په نظر کي پرته له طبيعي متاظرو خخه دویم ارزشتمند خيز مذهبي تاريخي ودانی دی چې له نیکه مرغه افغانستان تر اوسه خپل پخواني تول اثار په خپلو خایوحفظ او ساتلي دي. مقصد دتوپ دري له مذهبي آبده څخه څه شی دی؟ او توپ دره په کوم خای کی واقع ده؟ دادیه دي پوښتنو خواب ته راخو - دلومری پوښتني خوأب باید سملاسی وواپو چی دایده مقصد له بوداشي استوپي څخه دی. استویه ياتوپ چي دپخوانی بوداني دوري خاص اوعام نوم دی چي په کابل او دکایل په چارچاپير سیمو کی زمور تر وخته شكل أو اصلي مفهوم ساتلی ی هغه استوپه) ده. په عموم ډول بودايي معبدونه په دوه برخو ويشل شوي چې يوته يي سنگهارمه بامعابد او پل ته به يي استوپه ویل او په بودائي عصر کې له دویمی م ز پیری ته تر ۹ زيږدې پيړۍ پورې د ۱۱پيړيو په اوږدو کې په نيمه شرقي افغانستان کې له بلخ نه تر کندهار دختیخ به لور، رواج درلود پرته له مبالغي خو سوه وي او غتي استويې ودانې شوي دي اود کابل دار په منخ کی دشبرد روازي او اه مایی غرونو پرخونګولسګونې استوپې وي . په اساسی توگه هر بو معبد كم تركمه يوه استوبه درلوده أوي بروختونه و معید چارچاپیره ډيري وري اولوبي استوبي هم جوړېدي اسنوپی به أكثرا له منخ نه وکی او دباندی به دگنیدي په وول جوربده په لومري وخت کی به یي دهند به ډکې بنارس کي داستوپي دننه دبودا المـاس ایښوده اوبيا وروسته به يې دراهبانوالمأس اونور قيمتي څيزونه په ځانګړي صند وقچه کې اچول اود استوپې دننه به یی ایشودل له پورتني شرح ته څرگند يږي چی توپ دره أصلا استوبه دره و س حرف په اسانی سره حدف شوی او اوس دشوب په بنه پانی دی او دکوهد امن او کوهستان خلكولکه دافغانتان دنورو برخو په خي ددي پخوانی مفهوم به سهي توگه سائلی دی توپ دره دخواجه سیاران اوسنجد دري په منځ کښي دپغمان دغره په کوزنۍ برخه کی دچاریکار ترخنگ پرته ده اود کلی کورونه بی له دوه گاونم يو كلیو او چاريکار نه په وضاحت سره معلوميږي يو کیلو متر دچاریکار دبازار له پیل څخه بوه لاره چپ لوري ته دنوپ دري په لور تللي ده چی گیدای شي دجیپ په واسطه ب كیلو مشر فاصله طی کرای شی اووروسته بیا دگلی ترخنگ کله چي له غوشي ور واورړی او پلی تر توپ پوري ورسی دمخه ددری ترخولي به داهان کی په نی توگه ني جلگي موجودي دي چي په تيټ ټ ښې چې لوبه بي تر یوي نیمی بیری دمخه دتپه رستم په تامه بادیده دمخه مې اشاره وکړه چې دتوپ کلمه دافغانستان په ډيرو برخو كي داستوپي په معنا او محقوظه پاتی ده دمشال په توگه له رتوپ رسشم طخه به ابيك سمنگان او له توپ رستم) د بلخ په ښار دنوبتهار ددروازي جنوب لوري ته یادولی شو دادواړه توپونه که هغه په ايبك کې دی او که په بلخ كې له نټکه مرغه دلويو توپو له جملي خخه دی چی تر اوسه پانی دی همدارنکه دچكري دمنار ابودایي کابل) اوخورد کابل ترمنځ ددرې استوپو بقاياوې موجودې دي چې سه توپان ورته وابی، البنه داخه دتعجب خای نه دی چی به اسلامی دوره کی بی اکشر کلاگانو أو استوپوته دکابل اوزابل درستم پهلوان شهرت ورکړی دی. په توپ دره کې لکه چې مو وويل نه يواځې غوندی در ستم په نامه شهرت لري مې هلته يوقبر هم وچې هغه ته به يي درستم دزوی قبر وايه په هر حال لدې لنډې شرح نه څرګنديږي چې دتوپ درې آب ي آبده همغه استوپه ده چې ددرې په منځنۍ برخه کې دکليو په منځ کې ليدل کيږي اوخلك دپخوانيو خاظرو په یاد لرلو هغې ټولې درې ته توپ دره وايي. لکه لنگه چي می دمخه شرح ور گره پرته له مبالغي به کابل او دکابل په اطراف کي له پغمان خخه تر شیوكیو کمري، چگري اوخورد کابل پوري اوهمداراز دکاپیسا په حوزه کی که هغه په بگرام کی دی او که دپهلوان غره چارچاپیره اوکه دخواجه سیاران په اره کی، سنجد دره استدغج اسشالف، گل دره اوشکر دره ونوروکې اوڅه په گلبهار او أشترگام اوریزه کوهستان کې مو په سلګونو استوپې درلودي چي زبائره بيخي له منخه تلي دي مگر په دوه خایونو په چكري مشار اوتوپ دره کې استوپې په ښه ډول حفظ او ساتل شوي دي.