حدیث حادثة أشيارغرستان و دیگرقلاع
ثقات چنین روایت کردند: که چون چنگیزخان، ازپشته نعمان طالقان،عزيمت غزنین کرد، و بنه واثقال وخزانه همان جا بگذاشت، وبژرفها(۸) ودرهاءغرستان (۹) رفتن گردونها ممکن نبود، بسبب
(۱) اصل: قرل منجق (۲)راورتی: قطب الدین حسین(۳) آب إرغند،همین ارغنداب موجود؛ شهر قندهاراست که ارغنداو تلفظ می شود، وازدریاهای معروف افغانستان ست،(۴) مط ومب: گرفت:(۵) اصل، باستاد،(۶)راورتی:حسین (۷) مطو مب وراورتی:غرجستان، (۷) مط ومب: برژرفهای (۹) مط و مب: فرجستان بخراسان
(۱۴۲) طبقه۲۳ خروج مغل
را سیات جبال(۱) ومضایق راهها(ی) دشوار،چون لشکرمغل بطرفي غزنين آمد با آن بنه و گردونها اندک سواری بود بجهت محافظت( و) قلاع غرستان وخراسان نزديك بود،چنانچه قلعه رنگی (۲) و بندار(۴) و د بلروان وقلعه لاغری(۴) وقلعه سناخانه(۵) و قلعه سنگه (۶) وقلعه اشيار،وآن(۷) قلاع بیشترآنست،که طاقهاست در درروی کوهها،چنانچه باران براهل قلعه ببارد،و پشمهای آب، ازپیشگاه طاق قلعه بیرون می آید،و درقلعه اشیارومیرغرجه (۸) بود، بس عيارو جلد، نام اوامیرمحمد مرغزی(۹) [بود] چون درلشکرگاه مال بسیار بود واسير بیحد و اسپ بیشمار، محمد مغزی بالشكر(۱۰) بسیار از قلعه اشار برفت،وچندانچه(۱۱) امکان داشت، گردونهای زرو نعمت ازلشکر(گاه )مغل بگرفت و اسیر[کرد و] بسیارراخلاص داد،واسپ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(۱) مط و مب: جبال را سیات(۲) اصل: زنگ، مط ومب وراورتی:رنگ، قلعه بی بود درگرزیوان غرستان که ذکرآن در مبحث گذشتن لشکرچنگیز برجيجون پیشترهم گذشت.(۳) بندار: قلعه بی بود درغرجستان، که دراصل بندرنوشته شده(۴) مروان بیشترهم مذکورافتاده اما لاغری پیشتر درمبحث حکمرانی طغان خان(طبقه ۲۲) مذکور شد، که شاید فخرالملک کریم الدین لاغری از پنجا بوده (۵) إصل: شفاخانه،ماوهب:ستاخانه راورتي: سیاخانه که درنسخ خطی وی ستاخانه، شیاخانه: شناخانه،ساخانه هم بوده. ذکراین قلعه در طبقه (۱۷) در مبحث علاء الدین انسزعدد(۲۱) نیز آمده، و دراصل سنأخانه بوده،وبهرصورت املای اصلی آن نزد من مشبوه است.(۶) دراصل ومط ومب چنین است که سنجه با سنگه پیشترهم ذکر شده و قلاع معروف خوب بود ولی راورتی این کلمه را(سبجیکی) نوشته و گوید: که درنسخ خطی: سنبگجی، سینکجی، سكحي ، وغيره آمده، و این همان جایی است، که پیشتر در آخر شرح حال علاءالدین حسین درطبقه (۱۷) تحت عدد (۱۴) ذکر رفت،(۱۷) مط و مب:واین.(۸) راورتی گوید: یعنی امیرغرجستانی (د :۴۱) (۹) كذا درمط ومب و اصل، راورتی: مرغنی می نویسد، که پیشتر شرح داده شد ۔ (۱۰) مط و مب: بامرد بسیار(۱۱) مط ومب: چندانکه
خروج مغل طبقه۲۳ (۱۴۳)
بسياربدست آورد.
یک کرت ودوم کرت(۱)از ین جنس دلیری می کرد، وعياری می نمود چون چنگیزخان زولايت کیری (۲) جانب ترکستان شد.و پسرخود اکنای را بطر ف غورفرستاد،(و). کنای میان فیروزه کوه وغزنین آن زمستان بمقام کرد،ولشکر بهرطرف فرستاد،چنانچه به تقريرانجاميده است، بلکه نونین(۴) راکه امیرده (۴) هزارمرد منجنيقی بود، نامزد حصارا شیار کرد،آن جماعت برای آن قلعه آمدند و جنگی پیوستند ومدتها جنگی کردند، و چون دیدند ، که اگر رفتن آن حصار از غایت استحکام ومردان دلیرممکن نیست، مدت پانزده ماه بنشستند، والله اعلم، و کار براهل حصار بواسطه قلت علوفه تنگ آمد، تا علوفه وگوشت بود،خرج می کردند، چین ازاین بابت علوفه نماند کارجائی رسدید، که هرکه کشته می شد ویا مرد، گوشت او میخوردند،تا بحدی [رسید] که هرکس مرده و کشته خود [را] بجهت خوردن و قدید کردن نگاه میداشت(۵)
و بعضی چنین روایت کرد والعهدة علي الراوی(۶) که درقلعه آشیار،زن مطربی اید،مادری داشت و کنیزکی مادرش بمرد،مادر راقدید کرد، وکنیزش بمرد، قیدوکرد، وگوشت هردو بفروخت، چنانچه آن را ازاین دومرده دویست و پنجاه دینار زرعین حاصل شد عاقبت اوهم بمرد چون مدت پانزده ماه برآمد اهل قلعه بقدرسی مرد ماند [ه بود] ند محمد مرغزی (۷) را بگرفتند و شهید کردند و سراورا بنزدیک لشکرگاه مغل انداختند برامید خلاص خود چون لشکر مغل آن حادثه (را) بدليل نه، يك بهار جنگ پیش بردند، قلعه را گرفتند،و جمله را شهید کردند، و دراین مدت قلاع غرستان (۸) را همه بکشادند، و دل از قنال فارغ کردند،چنانچه درشهورسنه تسع[و] عشروستمائه، جمله قلاع غرستان (۸) کشادہ گشت «ملك تعالی ابوب نصرت وظفربربندگان دولت سلطان ناصرالدین ابولمظفرمحمد بن السلطان مفتوح داراد بمحمد واله (۹)»
(۱) مط ومب: یک له وکرت(۲ وراروتی : کبری، چند صفحه پیش شرح آن گذشت(رك: ۴۰) (۳) اصل: ایکه،مط و مب: ایله نوین طوریکه در حدیث خراسان بار دوم گذشت ایکه به صحت نزديك است (۴) اصل: دوهزار(۵) مط و مب: میداشتند(۶) اصول: في الراوی (۷) را ورقي مغنی(۸) مط ومب وراورتی غرجستان (۹) کلما بین: «۰۰۰» درمب نیست