و یا کرپه Vyakarana

دمخه تاسي ته د ويدا د ملحقاتو په بحث کي په سیږو ویدانگو کی و یا کرڼه يعني گرامر او نحو هم در وښودله شوه، دې علم په آریائیانو کي ډیر اهمیت درلود د ٦٠٠م په حدودو کي دا علم ښه تکمیل شو، او د پاڼيني پر ویاکرڼه باندي نورو پوهانو هم شروح وليکل، مثلاً پاتنجلي خپل بارتک او مهابهاشیه کتب وکښل، شو پورما نومي عالم هم "کانتر و يا كرنه" وكيښ، چه د مبتدیانو لپاره و تر ډيره عمره دا علم په هند کي مخ په لوړتيا ؤ لکه چه پر دې آخر کتاب باندي اوه شرحي كښل شوې دي، هر څوک چه به پنډت کیدئ، نو د دې علم زده کړه ورته ضرور وه، پنډت جيادتيه او بامن په ٦٦٢ ع د پاڼيني دكتاب شرحي ليکلي دي، چه کاشکابرتي نوميږي او وروسته هم ډير کتب پر دغه علم منځ ته راغلي دي البيروني وايي: چه بيا کرن د صحیح کلام او سمي وينا علم دي د اشتقاق ابحاث لري، د بالاغت اصول هم پکښي بيانيږي، د دې علم مشهور كتابونه اته دي.

د سنسکریت په قاموس کی و یا کرن Vyakaran دگرامر په معنا و يا كرني Vyakarani دگرامرست او دگرامر پوهاند په مفهوم راغلي دي دا کلمه دو جزوه معلوميږي. لومړي جزو ئې (و- ی) دي، چه دا حروف عموماً په ټولو آريائي ژبو کي د (گفتن) په مفهوم كي ريښه لري مثلاً د پښتو (ويي) چه کلمې او لفظ ته وائي، او په پخواني ادب کی مستعمل و، خوشحال خان وایی:

دا ويي زما دراز دي

دا منزل دور او دراز دي

نور محمد غلجي وايي:

زه و تا ته يو ويي کړم زما وروره 

په سهار بيداري کړه آخر و گوره

د پښتنو کلمات هم له دغي ريښې څخه را وتلي دي وينا (نطق)، ويل (گفتن)،وينه (گفتار)، وي (گفت) د

فرانسي وايل voyelle او انگليسي واول vowel (د حرف علت په معنا) د لاتيني ووکس vox يا vocare وو کاري (د ږغ کولو په معنا) د انگليسي وايس voice (د ږغ په معنا) دا ټول دغه د (و - ی) ریښې لري. نو د سنسكريت د (ويا كرن) لومړي جزو هم له دغو ريښو څخه مركب دي، (ويا) يعني ويل، گفتن، کلام، وينا. دوهم جزو خو کټ مټ په پښتو کي اوس هم مستعمل دي کړن، کړنه، يعني كول، نو (ويا كرن) جمعاً وينا كول، ويل، كول يا (ويي کړن) یا (ويي کړنه) ده چه کټ مټ هغه زړه معنا او زوړ شكل لري، ښايي چه دا کلمه هم زموږ له هیواده اوله پښتو څخه تللې، او په ويدي ژبه او سنسکریت کي دگرامر او نحو لپاره مصطلحه شوې وي.