د كابل لمن دابادبود پراخوالي ستراتيژي مغهوم او موقعیت

کابل دجغرافیایی جوربت له مخي د فرونو په خو پردو کي تاور اناو پیچلی پروت دی که چیرته یی شاوخوانه وكتل شی نو بوشمیر غوندی لكه مرنجان کلوله پشته بی بي مهرو او نوري بي دابادیو نژدي چاپيريال کې واقع شوى دی. خو دښار مرکزي برخه ددوه وړوکو غرونو شیر دروازي، أو راسه مایي) په منخ كي پرته ده او خارج ته په لرو برخو کې يي نور غرونه په کږه وږه بڼه پراته دي. تول پوهيږو چې دپود ایبي اثارو د شهادت له مخي دکابل بار له اسلام خخه دمخه به خپل چاپیر چل کي د غوش یو دپاسه هم ایادی درلودي ددي ایادیو لمنه تردوپمي دریمي زبږدي پیری، پسوري رسيږي أو دهغو مسکو كاتو له مخې چې په چمن حضوري کې تر لاسه شوي دي څرګنديږي چې په خلورمو اوينخموم ز پیریو کي په دي حدوداتو کي اباد یووجود لاره م. سکندر او حشی چینایی نیدونکی هیوان نسنگه له دی خابه دشیریدلو پهه مهال دكابل تار ليدلي ته دی خو داسي اتكلوي جي دکابل شار په پخوانيو وختو کې دمخه تر اسلام سره لذې چې ډيسر اباد معبدونه يې درلودل مگر دیر ارزیت پی نه لاره او داخبره هقه وخت یه خرکند يري چي دبګرام دښار موقعیت په ۸۰ کیلومتری کې په نظر کې ونيول شي. هغه وخت سری پوهيري لكه خنگه چی بگرام يو لوی باراود کوشانشاهانو پایتخت و دسترو خلگو او بودایی علماو گنه گويه هلته جوره وه أو گابل دلاری له اود کشاره په يوه شنده کي واقع شوی و هغه خوك چی د کابل په بار کی ژوتد گري او بهرنیان چي دلومري خل لپاره دي شار ته راخي ټولو بو عجيبه خيز پدي ښار کي لیدلی أو ويني چی هغه پولوی حصار دی چی دشسیردروازي او اسه مانی به غره باندي جور کراأی شوی دی اياددې حصار په جوړولو کې پرته له نظامي اوسترانيژيكي ګتې نه نور څه و ؟ لکه څنګه چې دچین لوي دیوال دهن ما دیرغلونو په مقابل کې جور گرای شوى و او نورشه تري مطلب ته و همدا راز دکابل به فرونر دپوالونويواخي اوبواخي د پودفاعي غرض به خاطر له بار او ابادیر غخه چارچاپیره چور گرای شوي و چي مطلب تري بواخي مدافعه وه اوتل ددي ديوالو له ليدلوځينې پوښتنې په ذهن کې گرځي چې دامستحکم حصار دچا له خوا؟ پنه کوم كأل اوكومه نيتټه جوړ کرای شوی دی؟ له بده مرغه چې تـر اوسه هي يوموثق تاريخي ماخذ او هيڅ يودبر ليك پـه دې اړه درك نلرو چې صحيح او موثق معلومات راکري، يوتن پاورکسپاني) ايټاليـايي پوه چې ۱۸ کالـه دکــابل پـه ښار کي اوسيده او دافغانستان اړوند يي يوكتاب هم لیکلی سرليك يي دی افغانستان چهار راه اسیا هغه پدي پاوري دی چی دگابل په غرونو د پوالونه ديفتليانو په وخت کې پیل أو تکمیل شوی دی دایفتليان چي دافغانستان دتـاریخ دپنځمې مسيحي پيړی په اوږدو کي راڅرکند شوي داخلك نظامي او جګړه مار خلك وو په بـل عبـارت په تول معنا متحارب ، نظامی أو جنگجو خلك وو دوی له منطني اسيا دپامير له هفه لوری او سر دريا أوامودریاشه راغلی وو او دبلاخسره په پخوانی تخارستان او بدخشان کې میشت شول. دایفتلیان وروسته تر هغی چي دسلطنت په تشكیل بریالی او په بدخشان کې يي مقر اختيار کړ په دوه ډولو وويشل شولحيببدليوه چې همغه بدخشان خخه غرب الور ته داوسني افغانستان تر وروستیر پولوپوري خواره شول اوله ساسانيانو سره تـر مخامخ كيدلو وروسته يي هغوی پر شا کړل او بله ډله يی دهندوکش جنوب پلوته راغلل په زابل، کابل او کاپیسا کې خپاره شول چې ددوی مهمه قبیله زاول) نوميده دا ډله لکه څرنګه چي په غزئي كي اوسیدل هغي سیمي په زاول شهرت وموند. دایفتلیان په همغه نظامي شيوه چې درلوده يي دکابل په غرونو. دديوالونو دجوړولوپه فکر کي شول، ددوی دښه يو والی او داوامرو تعمبل له مخي يی دیوالونو په ابادولو لاس پوري گر او دالوي حصار چي له تیکه مرغه بقاپایي تر يوحده اوس هم موجودي دی منخ ته راغی کابل پخپله رکهن دژ) یالویه زره کلا درلوده او دا ركنهدژ يي بالا حصار و، چې په پخوانیو غربي او فارسي ماخدونو کي درحصار ، دژ ، کهندژ کلا په حصینه او مستحكمر صفانویاده شوي ده او شار له كلا سره سره چې مستحکمه هسته يي وه دښار چار چاپيره يي دیوال هم لاره، که چیرته ښه دقت وشي لومـړی پخپله کهن دژ دښو استحکاماتو او برجونو لرونکی اوښه مضبوطه کلاوه او بیا دښار چارچاپیره بل حصار جوړ کرای شوې و چې دکابل دغرونو په څوکو يـي يوڅه برخې پاتې دي . دکابل دغرونو دپاسه دحصار جوړول ددقت او مصالح له نظره څه اسان کار نه دی او داپو لوي کار گتل گیږي او دی گار تكمیل پر وخت اومقتدر سلطنت ايجابوي او داسې څرګندوی چي نظامي او سوق الجيشي ارزپست چي کابل پکې اباد او معمور و په پنخمه مسیحی پیری کی ايجاب کاوه چې ددفاع له پاره مهم تدابير ونيسي. تول په دي پوهیرو اوريدني اولوستلي مو دي چي دکابل رتبیل شاهانو دې حصار اودي استحکاماتو تـه ډير ارزښت ورکـاوه. دا حصار دعربو مجهزو قواوو درسیدلو پر مهال په اوومه زبږدي پیری کی خای پر خای و چې پدغه مهال دښار ساتندويانو او عربو ترمنخ خونړۍ جګړي هم شوي اوداجگري دمد افعپتو ترمنخ دي دیوالونو ترخنگ خوخله تكرار شوي دي. دکابل غرونودپاسه دحصار تر جوړولو دمخه خاص کلی نه و او دي ديوالونو جوږولو يو خاص ارزبت ورگر خو کله چي ديوالوشه اباد او حصار له لویو اوضخیمو دروازو سره خپله وروستی بنه خپله کره گابل دیومستحکم پایتخت اومرگز په حيشیت وشمیرل شم

دچكړي مغار دکابل جنوب ختيز لوري ته لي خه لری که په دقت وكتل شي دغره په یوه تیغه باندې يوتور رنګه ياباريك عمودي کرښه څرګنديږي کله چې داغر په ژمي كي وأوري سپين کړي داکربه ليه څه ښه څرگنديږي داثور عمومي خط دچکړي له مشار څخه عبارت دی. د رچكري متار، دجغرافيايي، تاريخي فرهنگي او معماري مفهوم له نظره پایتخت ته په نژدي ساحه كي يوه مهم مپراث دی او دپورته شرح له نظره ددي آبادی ارژنت هغه وخت خرکندیری چی به هغه خای کی چی دامشار واقع دی په جغرافیایي مفهوم بي رنا واچول شي کابل دافغانستان مرکز اوپه عین زمان کي پوتاریخي بار شمپرل گیږي چي له ديرو وخشو راپه ديخوا دي اوسنی حال ته رسیدلی دی پووخت بالاحصار په جنوب شرقي برخه کي د بار مهم مرکز و دبالاحصار ثر شا زره جبهه اوشهدای صالحين واقع دي چي دالخاپونو هم دمخه تي اسلامي دوري دیر ارزبت لاره دزري جبهي تر شا پو لي غروته لکه شاخ برنتی، کمري اوچکري و یر مشهور دیاو ددي هر کندر تر شا په څوکو کي يي دپخوانیو زمانو دآباديو پاتې شونې شته اوځيني نقاط لکه پنجه شاه جانباز، بینی نیزار، سهاك، كمري او چكري دپامطرني وني دي اووروسته دچکري دغرونو شر کندرونو بخ دره، ستجد دره او سه توپان داسي دري دي چي لیدونگی داوسني کابل له حوزي شه قدم په قدم لمر خاته لوري نه راکاږي اوبلاخره دیت خاك او تر هغي هم لیرو منطقو ته بي بيايي دچکري منار چي د غره په پوه خوکه واقع دی په موجوده حال کی ۱۵ متره با خه دپاسه لوروالی لري او قطر بی ه ۲۰ مترو په شاوخوا کی دي.