عمومي مشابهت اونزدیوالی

په تیرو دوو برخو کي تاسي ته ښکاره سوه چه عموماً پښتو ژبه لومړۍ له ټولو آريائي ژبو بيا په تيره له ويدي ژبي او سنسکریت او اوستا سره خورا مشابهت او نژدي والي لري تاسي وليدل چه د ويدا او اوستا خورا مهم او عنصري مواد اوس په پښتو کي داخل دي، او د دې ژبي تاريخي اصالت ښکاره کوي. 

اوس غواړو چه لږ څه دغه مشابهت او نژديوالي په ښه ډول څرگند کړو، او خپل نظر له ویدا او اوستا څخه په تطبيقي ډول نورو آريائي ژبو ته هم واړوو. الفاظ او کلمات لکه نور حيه ذوات او ژوندي اشخاص دغسي مستقل، شخصیت او ځانته ژوندون او د ژوندانه اصول او قوانين لري د لغاتو او الفاظو لپاره موږ عناصر پيدا کولاي سو لکه له تیرو ابحاثو څخه چه ښکاره سوه د مختلفو ژبو د الفاظو عنصر يو وي او دغه عنصر په خپل فطرت کي معاني او مفاهيم لري چه په هره ژبه کي تطبيق کيدلاي شي په حقيقت کي کلمات او الفاظ له اصواتو څخه جوړيږي. دوه درې ږغونه د يوې معنا لپاره عنصر گڼل کيږي او نور اصوات چه ور سره زيات سي معنا ئې تغیر په مومي.

د مثال په دول د (س،ت) اصوات په خپل فطرت کي د توقف ، دریدلو او استقامت مفهوم لري نو د علم لسان په اصطلاح دغو اصواتو ته د دریدلو او توقف او استقامت د مفهوم "عنصر"ویلای سو. په پښتو ناسته کښیناستل، دغه عنصر د پاړسو (ایستادن) هم له دغي ریښې څخه دي د انگلیسي، satation ، statue  ، stay، stand  ،stool ، stead    او نور کلمات دغه عنصر لري، عین دغه عنصر په سنسکریت کي هم سته په اوستا او سنسکریت دواړو کي د دریدلو معاني لري.

په دې لنډه څیړنه  کي به دلته پردغه علمي اساس سم د پښتو او نورو آريائي ژبو نژدوالي او مطابقت څه نه څه څرگند کړو.

لومړی باید هغه قانون چه د حرفو د اوښتلو په خصوص کي مو دمخه لوستي و، را په يادگړو چه د يوه مخرح حروف عموماً او بيا د نژدو مخارجو توري يو له بله سره اوړي او کله دا ابدال د ليرو مخارجو څخه

هم بالواسطه كيږي تر دې قانون لاندي نو کلمات و گورو.

غویی د آریائیانو د ژوندانه مهم عنصر ؤ ځکه چه دوي زراعت پیشه قوم ؤ په پښتو کي د دې نوم عنصر (غ، و) دي، په سنسكريت کي ئې گئو مفرد گاوس جمع ده په پښتو د غويو گلې ته گورم وايي. 

دغه ماده په ټولو آريائي ژبو کي سته په زړه جرمني ئې (چو) په نوي جرمني ئې (کر) په انگريزي ئې کاؤ بولي په سلاوي ژبه گوویاوو (گورم) او په نوي سرويني ژبه گوو دار (غوبه) په روسي گوو يا دينا (د غوايي غوښي) او گوسو پودین ”بادار“ گوس پود خدای، گوس پووار ”د جنوبي سلاو حكام“ بلل كيږي يعني د غويو خاوندان چه په زړه سنسكريت کي ”گوپ“ نومیدل له دغي مادې څخه د سنسکریت گوتر (غوجل) هم دي چه وروسته پر کورني اوخاندان اطلاق كيدي.

 په خپله په پښتو کي د ”غويي“ له نامه څخه ډير دغسي نومونه سته چه عنصر ئې (غ،و) (گ،و) دي مثلاً ،غويي، غوا، غوجل (آغیل)، غوبه ( پاده بان )غوبون ، گوروان (پاده بان) غوباړي (مگس حیوانات)، گوبا (زن گاو هيکل احمق) ،گورم، گوار، گویر (پاده) او نور. که دغه کلمات موږ له لوړو آريائي کلماتو سره کښيږدو، يا ئې د اوستا له (گو) د پهلوي له (گوو) او د پاړسو له (گاو، گو) سره تطبیق کړو، د آريائي ژبو نژديوالي سره معلوميږي. وگورئ په پښتو گوار، گویر، گورم سره يو شي دي، دا کلمه په سنسكريت کي گواره وه چه په پاړسو کي (گاواره سوه، چه کټ مټ هغه گوار ته نژدې ده، ابن يمين وائي:

          چون شیر شرزه یک تنه مي باش در جهان        

          مانند گاو چشم زگاواره بر مدار 

ميكس مولر مشهور د ژبو عالم ليكي "چه شعرا له الفاظو څخه اشعار او نظمونه جوړوي که موږ هر لفظ ته په غور وگورو، نو به ښکاره سي چه دغه لفظ هم یو نظم دي، ولي چه د دې چاري ثبوت کوي چه زموږ پلرو او نيکونو پخوا کوم کوم کار کړي او کوم خيال ئې په ذهن کي موجود ؤ، مثلاً د پتر (پلار) کلمه درې معناوي لري، (۱) غذا وركونكي (۲) ساتونكي (۳) مشرتوب كونكي. دغه درې خیالات ټينگه اړه سره لري، او تعمق او ځيرتوب ځيني ښکاري، نو هر وخت چه موږ الفاظ په علمي ډول تجزيه کوو د انسان د دماغ ډير مهم رازونه او اسرات راته څرگنديږي.

 پر دغه اساس موږ د ژبي هر لفظ یو ځانيه مستقل عالم گڼو، او د تحليل له لاري ئي مهم مقاصد كشف كولاي سو، تاسي دمخه (پتي او پت) بحث ولوست په آريائي ژبو کي لومړی عنصر پا pa دي، وروسته (ت، ر) هم ورسره ملگري کيږي، د پښتو پلار، پت، پالل، پالنه، پال، له دغي ريښې څخه دي. د (پ او ت) په عنصر کي د ساتني او پالني معناوي پټي دي، وگورئ پتري pitri په سنسكريت کي پلار دي، د دې ريښې نور مشتقات دمخه هم د پتي په بحث کي راغلل، يوناني پتریارک (بطریق) هم دغه عنصر لري. د لاتیني پاتر د جرمني او انگليسي واټر او فادر چه د ټيوټن له فادر څخه جوړ شويدي، د ايتالوي پادري، او د فرانسوي پير ټول د (پ،ت،ر) له عنصره مشتق دي.

 ما ma يوه ماده ده، چه په فطرت کي د (اندازه کولو، او ويشلو) معاني پراته دي، ځکه چه د مور وظیفه په

کورنۍ کي دغه کارونه دي. تل غذا ويشي او اندازه ئې کوي، نو په ټولو آريائي ژبو کي دغه ريښه له دغه نامه سره ځي مثلاً د پښتو مور چه د لهجې په اختلاف (میر) هم بلله کيږي. گويا ريښه ئې هغه (ما) دی چه په نورو ژبو کي (ت،ر) هم زياتيږي، د سنسكريت ماتار، د اوستا ماتر، د يوناني ميتير، د لاتين ماتر د سلاوي ماتر، روسي ماتي،  د جرمني مټر د انگريزي مدر، د ټيوټن موادئیر، دهسپانوي اوایتالوي مادري، د فرانسوي مير، دا ټول له یوه عنصره زيږيديلي دي، بلکه ډیر نور کلمات هم لرو چه د (ما) له عنصره دي مثلاً (ماس) چه په پښتو ئې، مياشت او په پاړسو ئی (ماه) او په هندي (مهينه) بولي، په سلاوي ژبو کي (ميياتس) ده، وجه تسمیه ئې دا ده، چه میاشت د وخت اندازه کول کوي او په اکثرو آريائي ژبو کي له دغي مادي څخه نوم جوړ شوی دي. 

 د ژبو ابتدائي مواد هم دغه مور او پلار او د نورو خپلوانو نومونه دي، او په ټولو ژبو کي سته، نو ځکه د تطبيق کار هم لومړي له دغو نومو څخه شروع کیږي. ده مور او پلار تحليلي څيړنه مو ولوسته اوس به يو څو نور لغتونه هم شروح کړه سي: 

ورور، خور: د ورور عنصري حروف (و، ر) دي، واو په (ب) هم اوړي کله (ت) یا (د) هم ور سره راځي، اما خور (خ،ت،ر) دي، چه (خ) په (هـ) او بيا په (س) او کله په (ش) اوړي (ت) کله وي کله نه وي.

پښتو                                 ورور                      خور

سنسکریت                         بهراتو                      سواسار

اوستا                               براتر                        هونهار

یوناني                              اردرفوس                   اردفي

لاتیني                              فراتر                         سورډر

ټیوټن                              بروتهار                      سوسټار

جرمني                           برډر                          شویستر

انگلیسي                          برډر                          سسټر

ایتالوي                           فراټي،فراټیلو                سواورا،سوریلا

پاړسو                             برادر                         خواهر          

لور: د دې نامه عنصر (ل ـ د) او (و) او (ر) دي، پښتو نوم لنډ او سپک دي، د نورو ژبو دا نسبتاً درانه دي، په دې ډول:

سنسکریت                   دوهی تر

اوستا                          دگدهر

پاړسو                         دختر

يوناني                        تهگاتیر    

جرمني                      ټوخټر

انكليسي                      ډاتر

آئرش                         ډیر

سلاوي                       ډشټر

روسي                     ډاچر، داچ

ليور: د ميره ورور ته ليور وايي، عنصري توري ئې (ل=د) او (و،ی) او (ر) دي په لاندي ډول:

پښتو                      ليور

سنسکریت              دیور               

پارسو                   ایور

روسي                   ديور

ليتواني                  دیورس

يوناني                   دایر

لاتين                    ليور

(مر، مړ) په سنسكريت کي (م،ر) د مرگ او هلاک لپاره عنصري ږغونه دي، د پښتو (م،ړ) هم کټ مټ دغسي دى، مړ (مرده) مړتوب (مردگي) مړام (مرده مانند) مړامجا (تنبل مانند مرده) مړینه (مرگ) ټول له دغي ريښې څخه دي، دا عنصري توري په اکثرو آریائي ژبو کي د (هلاکت او مرگ) لپاره مستعمل دي د پاړسو (مرگ ، مرده) هم ورته نژدې دي، اما په نورو آريائي ژبو کي ريښه بل راز سته.

د آریائیانو لومړی تگ له دريا به ليري ؤ دوي چه شا و خوا سره خپاره سول دریاب ئې وپیژاند د سلاو او ټيوټن اقوام چه د بحر اسود او بالټيک پر غاړه اوسيدل هغه دریابونه ډیر طوفاني او مهلک او متلاطم وه، نو دوي په خپلو ژبو کي له زړې آريائي آري (م،ر) څخه د بحر لپاره نوم جوړ کړ، ځکه چه بحر د دوي په نظر کي د هلاکت او مرگ ځاي ؤ په دې ډول:

سلاو                موري

لاتيني               مار

ايټالوي             ماري

هسپانوي          ماري

فرانسوي          میر

جرمني            میر 

انگليسي           میر

شکره، کند: گني د افغانستان د مشرقي خواؤ مخصوصه ميوه ده، په هند کي هم ډير دي دگني څخه خوږه ماده جوړوي چه په پښتو کي (گوړه ، شكره) بولو، په سنسکریت کي نوم شركيرا sharkara دي، دا نوم داسي عام دي چه په سامي ژبو کي هم سکر راځي په اروپائي ژبو داسي دي:

لاتيني                 سکارم   

انگليسي              شوگر

سلاو                  سکهر

جرمني               زوکر

ايتالوي               زکیرو

هسپانوي             اشوکر

فرانسوي             سکري

عربي                 سکر

پاړسو                شکر

وگوري، عنصري توري ئې (س ـ ش) او (ک=گ )او (ر) په ټولو ژبو کي سته علاوه پر دغه د شکري پاک کړي ډول ته (کند) وایو، چه په پاړسو (قند) شويدي، دا نوم خورا زوړ دي، په سنسکریت کی کهانډ khand و. په اوستا كي (خنده) شرينۍ ته وايي ځکه چه شکره او قند له هنده څخه عربستان ته وړل کیده، نو عربو سنسکریت کهانډ معرب او په (قند) تبدیل کړ او قندید ئې هم وباله، چه جمع ئي قنود او قنادید راځي په اروپائي ژبو کي هم كيندي او سكري کينډي سته، چه زموږ (قند) ته وايي که په غور ورته وگورو عنصري توري ئې (ک=ق) او (ن) او (د=ډ ذ=ږ) دي، نو کهانډ او قند او کند له يوې ريښې دي، او ښائي چه د اوستا (خنده) او د پښتو (خوږ) چه دواړه د شيرين په معنا دي، هم ور سره شریک وي، ځکه چه د (ک-خ) ابدال عام دي، او د (د=ذ=ږ) اصوات هم سره ورته دي، (د) په (ذ) بدليږي، په پخوانۍ پاړسو کي عموماً (د) په (ذ) کښل كيدي لكه میکند=میکنند، په پښتو د پاړسو گذر گدر بولي (ذ) په (ز) اوړي، ځکه چه د یوه مخرجه دي. (ز) او (ږ) هم سره بدليږي، لكه دوزخ= دوږخ.

د تطبيق جدول

د دې څيړني په پاي که دا جدول چه د آريائي ژبو تطبيق ښکاره کوي د کتلو وړ دي. دا جدول هم د دغو ژبو خپلوي او سره نژديوالي ښه څرگندوي، او د پښتو قدامت هم زيادوي.

پښتو                            سنسکریت                       اوستا                       پارسو

عنم                              گودهوم                                                        گندم

ښاخ                             شاکها                                                      شاخ(درخت)

پاڼه                               پرڼه                                                           برگ

اوبه                               آپ                                آپه                          آب

مخ                                موکه                                                          روي

غوږ                              گرڼه                                                           گوش

زوړ                              جوړن                         زورا                       پیر، کهنه

څرمن                            چرمن                         چرمن                        چرم

کپرۍ، کوپړۍ                  کپنال                                                          کله

کشر                            کنشټهتیر                         کاسو                        کهتر

مشر                            مشر، مهتر                                                    مهتر

نو، نوم                           ناپهي                            نافیه                        ناف

ورون                            راوني                           رانه                         ران

ړون، روځ                     روچن                          راوچه(روز)             روشن

ستر                               ستهویر                        ستاورا                     بزرگ

میږ                                  میښ                            میشي                     میش

پړ                                    پت                             پریت                    ملامت

پري                              آپ سرا                           پریکا                      پري

خوب                             سواپ                            خوفنه                     خواب

ښاد                                                                     شاته                       شاد

سر                                شیره                                سره                       سر

مستې                            مستو                                                          ماست

ستوري                          ستاره                            ستویسه                     ستاره

سپین                           سپیت(شویت)                      سپیتا                        سپید

خر                                 کهر                                                              خر

نوم                                نام، نامن                                                         نام

نوي                                نو                                  نوا                           نو

انگار                              انگار                                                          اخگر

کال                              کال(به معني وقت)                                             سال

وار(نوبت)                      وار                                                                بار

کشپ                          گچه چپ                                                            سنگ پشت

کان(معدن)                      کهان                                                            کان

کله                                  کدا                                  کدا                        کي

زوم                             جاماتر                                  زاماتر                 داماد

غر                               گیری                                 گیری                     کوه

غرمه                            گهرمه                                گرم                      چشت

جینۍ(دختر)                    جینی                                 جینی(زن)              زن

ژۍ                                جیا                                    جیا                      زه    

ځمکه                           جماکه                               زیم                           زمین

ژبه(جبه)                        جهوا                              هرو                           زبان

تود                                تاپ                               تپت                             گرم

لس                               دش                                دسن                              ده

ملا                                 مدهی                           میدیه                              کمر

شپه                               شپ                              خشب                             شب

کرښ(خط کښل)               کریش                           کرښ                             کشیدن

ونه                               ون                               ون                                درخت

دوږخ دوغښ                                                     دوژگه، داوژگهه                دوزخ

ماغزه،مازغه                  مچه                             مزگهه                             مغز

اننگي                           انیکه                             آینیکه                              پیشاني

گروې                          گریوا                             گریوه                             چنبرگردن

شا                            پرشتها                              پرشتي                             پشت

هیواد                         سد                                  هد،هدمن                           نشیمن

کرل                           کرش                              کعش                               کاشت

مامته                                                               میتنه، میته                         کشتزار

 ښار                                                                شوتیره                             شهر

پوت                          پوتره                               پوتراو                               پسر

نیکه                                                                 نیاکه                                جد

تره(مزکر)   ترورۍ(مونث)        بهراترویه                         براتوپریه                           ام، عمه

سخر، خسر                  سسوره                             هوسوره                            خسر

ژمی                           هیم (برف)                         زیم، زیار                         زمستان

غښتلي                         ستاتر                               خشتاوي                           قوي و دلیر

دښت                           دش                                  دش                                 دشت

غوا                          گئو                                                                          ماده گاو 

سپی                         شوک                                   شپان                               سگ

بزه، وزه                    آج                                       بوزیه                             بز

ستن                           ستهوڼ                                ستونه                             ستون

وینی                         شونی                                   وهونی                           خون

نر                             نر                                                                             نر

ماښام                         شایم                                                                          شام

کرښت                        کرشټ                                                                      کشت

بلگ                          ورک                                                                         برگ

زنگل                         جنگل                                                                        جنگل

ورجي                         بریهی                                                                       برنج 

شیدې                          کهشیر                                                                        شیر 

آس،اسپه                       اشوا                                   اسپا                                اسپ

چندال                            چنډال                                                                     جندال(بیهوده)

مرغه                            مرگه                               میریغه                              مرغ