د پښتو لیکلو بشپړ اومشترک سبک

د کابل مجلې وښاغلو ویونکو ته ددې پلا غواړم د پښتو ژبی د ژوندانه او ادبی توجهی یو نوی و پرانیزم، زما مقصد دادی چی ژبی د تكامل ضروری ابحاث ورو - ورو منځ دوپه راوو پُرُو، دُوَت راووغو، او. پر ټولو حياتي خبر مخصوصا بيا براي ادبيات او اجتماعي اصلاحاتو بحث او تدقيق او ډيره څېړنه ښه ده، او هر ځوني چي يوه موضوع وپلټله سي، او وسپړله سي، هغوني هم گټه است. لری، او تیاره گوټونه ئې روڼیږی. پوهان وايي چي تر بحث او څېړني دمخه هر حياتي موضوع پټ او ورک او ناسپېڅلې وي خو د څېړني صيقل ئې روڼوي، او حقيقي رنگ ئې خلکو ته څرگندوي. زما دا عقيده ده چي دپښتو ژبي پر ادبي چارو بايد ډيره څېړنه وسي، او هر هر پټ گوټ ئې روڼ سي، او هسي وپلټل سي، چي د هغو اصلي او حقيقي رنگونه وبريښي.

تر لوړ عنوان لاندی غواړم چی د پښتو د نثر د لیکلو دب شپړ او سبک مشترک په بابت لږ څه وږعېږم او خپل فکر ولیکم، دمخه یوه د پښتو پوه لیکونکی زما څخه پوهه اوه. تې وه زه غواړم چی دپښتو ژبي نورفضلاء او ليکونکي هم په دغه څېړنه راسره ملگري کړم چي هر يو خپله رايه وليکي، د صحافت څانگه چي د پښتو ټولني د داسي علمي او ادبي ابحاثو دهروپه اوڐ ساتوونک. خپلو پښتنو څېړونکو رایی په خپل وار نشر کړي.

 له ټولو فضلاؤ څخه غواړم چی د خپلو قامتی افکارو په رالېږلو پښتو ټولنه ممنونه کړي.

 پوښتنه :

 آیا پښتو د نثر لیکلو بشپړ او مشترک سبک لری؟ که ئې لری، نو آیــا دغه سبک ښه او کافي او د ادبي ښېگڼو وړ دی، که یا؟ آیا د بک تکمیل ممکن دی؟ اوسنی پښتانه د پښتو دثر د تکمیل دپاره باید څه چاری وکړی؟

 دا یوه سلسله سوالونه چی د پښتو د نثر لیکلو د بحث په ترځ له پوهانو او لیکوالو څخه کیږی او جوابونه ئې هم زما په عقیده ډیر گران او را دید، ډیر غور او دقت کن. گران ئې له دې جهته گنم چی دمخه پرداسی خبرو فکر نه دی سوئی، اوچا څه نه دي پرليکلي ښايي چي ددغو پوښتنو په خواب به هر څوک ځانته فکر راي عقيده لري، او د خطا او ثواب احتمال ئې هم ډير سته مگر هر چه سړي دي خپل فكر او رايه وليكي ښايي چي دې څېړني څخه يوه مشتر که نظریه ،ووزی او د( برق الحقیقه تلمع من تصادم الافکار) مصداق خرگند ،سی زه به دغه فکر خپله رایه دلته ښاغلو پښتنو ته وړاندی کوم هیله لرم چی سهوه او خطا به راوبخښی، هرڅه به دغه فکر خپله رایه دلته دوره تر هغو چی لیک ئې پخی او ښه تعمیم مومی د لیکلو د سبک تشتت او ډول ډول والی یو طبیعى او مطرد کار دی.

 په هر ژبه چی سړی څه لیکی که داسی وی چی د هغې ژبی نثر نضج نه وی میندلی او د ژبی د ادبی ارتقاء عوامل پر یوه مشتر که نقطه نه و سره راټول سوئی نو لیکونکی ته خو هم بد او اوخوا. انتخاب لار نه وي ښکاره يو اجتماعي او عمومي ذوق نه وي چي هغه مستقيم پر ليک او کښلو اغزه وکانو خود هر څوک هرڅه په هر ډول چي وغواړي ليکي ئي او په دې ليك خواڵه او. لو ته توجه نه کړی. مگر چی ژبه د خپلی پالنی تر لومړۍ دورې ووته او ادبی نهضت لومړنی پوړونه ئې پرې کړه، هلته نو یو مشتر او ښکلی د لیک سبک مومی د قدرت د قدرت قانون پر ټ کائناتو په ټينگه حاکم دي، او ددے جهان ذره ذره تر دغه قانون لندی د دور، طی کوی لومړی وړوکی وی بیا زني سيا ځلمي سيا پوخ سری سي، څو سپين ږیری سي، ونه تنکۍ سي ځوانه سي، زړه دھی سي، دھا ھاى سيا. څښتن تعالی کامل قدرت دا قانون د کائناتو دپاره وضع کړی دي ژبي هم ددة عمومي قانون تر اثر لندي زيږي، لوئيږئ، د ژوندانه لوړو مراتبو ته رسيږي ادبي رشد او.

ارتقاء مومي د ژونديو او لوړو ژبو په پود دريږي د ليك دپاره ورو ورو اصلح او خورا ښه سبك مومي چي د زمانه د احتياجاتو سره سم و او د خلقو ټولي د مدني اړتياويري ترسه كوي. د مثال په ډول ښايي د ژبو د ادب تاريخ ته وگورو چي پر هره ژبه په مختلف دورو او زمانو د له سيره سره سم څه تحولات او اوښتن راغلي دي؟ او څنگه څنگه د لیک سبکونه آیا میندلي دي؟

 دمخه مي وويل : چي هره زمانه خانله ژبي لري، يعني په هره دوره د ژبي طب تر اساسي قواعدو لندي د تعبير نوي طرزونه د مقصد د اداء نوي رنگونه د ليكلو نوي ډولونه پيدايش كيږي دا ټول د محيط او انسانانو د ړاغ. وي چي دوي ئې په هره دوره اوهره زمانه بلي بلي لري. = مثلاً : پارسی ژبه که څه هم د ځانه سره فطری نیمگړتیا لری مگر اوس چی گورو د لیک دپاره نسبتاً یو مشترک یا مشترک سبک هم لری، چی ټول لیکونکی که څه هم ډیر سره لیری و نسبتاً . ډول لیک کوی او که څه تفاوت وى د اساسى او څرگند نه دي، د سبک د اړولو عامل نه گڼل کیږی آیا دغه اوسنی د لیک په یوه هغه هم ډول چا او څنگه پارسي ژبي ته پيدا كړ؟ ددې پوښتنی خواب تاریخ راکویی ژبه خو د آل سامان اوصفاریانو او وروسته د غزنویانو په زمانو د مدنی نقش ډگر ته ، راووته او خلکو څه په دې ژبه وليكل. د آل سامان د زمانې پارسی هگه ده چی یو معروف کتاب ئې پاته دی او هغه دتاریخ طبری ترجمه ده چی د آل سامان مشهور او فاضـل وزیر ابو علی محمد بلعمی له قلمه د امیر منصور بن نوح به امر په . (۳۵۲) هجری کال په شاوخوا راوتلې ده پنځوس کاله وروسته وینو چی په هغه ژبه د غزنویانو په دوره ځنی نور کتب هم لیکل سویدی چی مشهور لیکونکی او ادیب ئی هم ابوالفضل بیهقی دی چی دی آل سبکتگین تاریخ این کښلی دی دغسی هم د ابن سینما او البیرونی ديني ديني پاته ديو. خورا معروف کتبسته چی آداب الحرب والشجاعه د مبارکشاه فخر مدبر او لباب الباب دعوفی او طبقات ناصری د معروف مؤرخ منهاج السراج الجوزجانی له هغه څخه دي. 

ددغو کتابو تر منځ فقط  (300) کال زمانه ده مگر د بلعمی سبک لــه بیهقی څخه بېل دی او د بیهقی او فخر مدبر دلیک ترمنځ هـم ښکاره توپیر ،مومو وروسته خو منهاج السراج خپله طبق په داغی نو. او بيهقي سره نسبت نه لري، دا مثال مي دپاره و کښل چي ښاغلي ويونکي په در سوه پارسي ژبي محير العقول تحول ته خير سي او دا ورته جوته سي چي ژبه په دوه دري قرنه خوني تغير کوي او. مومو ؟ د سامانیانو د دور سبک او د غزنوی دور د بیهقی سبک جی څه توپیر سره لری او بیا چی د بیهقی د لیک د او فخر مدبر او منهاج السراج د لیک تر منځ کوم توپیر او امتیاز کیږی دا ټول سبکونه کوم علمی انجمن نه و را. ایستلی او نه یو سړی د یوه سبک مخترع او موجد گڼل کیږی. په څرگند او ښو واضحو عباراتو وایم چی د ژبی د لیک کوم سبک جوړول یو ارادی او د یوه سړی مخترع کار نه دی، او د ژبو د تاريخ له مطالعې څخه دا ښکاره کیږی چی هره ژبه د مونه اصول لغت. مري بل زيږي د فطرت د قانون غتلی لاس لکه نور ټول شیان ژبی هم سره اړوی او تر خپل حکم ئې لندی کوی که دپښتو ادب تاریخ ته لږ څه ځیر سو هم دغه خبره ښه راته ښکاره کیږی چی د هری زمانو او تو این اجتماع است. هم تغیر موندلی دی مثلاً : د سلیمان ماکو نثر په (۱۲) هـ) یو راز دی او د خیرالبیان د خاوند او آخوند درویزه نثر د ( ۱۰۰۰ هـ په حدودو بل راز دی بیا چی یو قرن وروسته خوشحال خان خنگ او دده کورنه څه لیکلی دی هگه بل سبک داحمدشاه بابا په دوره تر ۱۱۶۰ وروسته چی څه نثر لیدل کیږی طرز او سبک نی هم بېل دی دوه قرنه وروسته چی د ۱۳۰۰ هـ څخه کوم نثرونه لرو دا خو کورټ بېل طرز او ډول لري.

 او دا په ټينگه ويلاي سو چي دغه هر سبك د هغې زمانې د اړتياوو سره سم او د انسانو اجتماعي او حياتي احتياجاتو پيدا كړي ؤ، اوس چي د ژبي د ليكلو د سبك دپيديښ عوامل لږ څه دكار تاريخي دلو. به پر دې خبر وږغیږم چی آیا دپښتو ژبی د سبک د توحید دپاره څه باید وکړل سی؟ دده خبري خواب هم زماپه فکر دادي چي د پښتو د نوي سبک روزلو او پيدا کولو دپاره هغه طبيعي او فطري قوانين ومنو چي قدرت د ژبو د تدريجي ارتقاء دپاره وضع کړي دي. یوه ژبه په زور اوجبر نه لوړیږی او په قسری رفتار د اصلاح پر خوانه بیوله کیږی تاريخ ځيني مثبت اصول او قوانين لري چي د هغو اثر او اغزه تل تر تله پر کائناتو جاري ده، که څوک وغواړي چی ددغو قوانینو مخالف د ژبی د ارتقاء سير وبلي خواته وگرزوي زما په فکر هغه ژبه له لاسه وزی او له منځه ورکیږی. دا خبر چی باید ژبه د قدرت او فطرت د قوانینو سیر ته وسپارو، ډېره مجمله ده

 لږ څه تشريح ورکوم که غواړو چي ژبه مو يو ښه د ليک سبک ومومي چي مشترک هم وي او د اوسن دنيا عصري او مدني اړتياوي مو هم په پشپړي سي نو بايد چي لمړي اوست خپله اوست. دې ته اړباسو چی دوی په دې ژبه لیکنه او وینه وکړی او د ادبی افهام او تفهیم وسیله سي، او د اجتماعي کار ځني و يست سي، ځکاره ده په لومړي دوره چي دا کاري نو به يو ادبي تشتت اختلاف او را د ليکني. او ځکه چی یو ټاکلې لار نه وی ښکاره نو هرڅوک هر راز چی وغواړی و به ئې لیکی، مگر فطرت هر وخت خپل کار کوی، د "بقای صلح" قانون هر ځای حاکم دی ورو ورو بده در او منڐی باه. غښتلي ژوندي پاتيږي او ناغښتلي له منځه وزي، دائره اوتتميم اثر پر هرشي كيږي او دغه يو نامرئي عمل دی، چی هر ځای په ښه ډول د خاوند په قدرت اجراء کیږی. نو د پښتو ليكلو هر ځوني سبك او طرزونه چي له ابتداء څخه منځ ته راوزي زمانه پخپله هغه پر خپله از سموي، ناقص اي. غورځوي صالح ئي روزي.

 او هر عصر د خپلی تقاضا سره سم هسي د لیک سبک پیدا کوي، چی تر پخوانی اصلح او قوي او د ښېگڼو ډک وی، * دمحیط سره خواست هم یاو داسی اساسي کار دی چی له هرشی څخه بریښی او دا راته خان ثابتی چی هر محیطی. اصلح شی مومی، او غیر صالح وژني.

 نو زما په فکر که د پښتو ژبی د سبک توحید غواړو، ژر تر ژر باید دغه ژبه د اجتماعى او مدنی میدان ته واچوو، د ادب او لیک او. دفتر ژبه ئې کړو وروسته به وگورو چی عصر او زمان څه کوي؟

ایا هسي سبک به پيدا نه سي هغوي ددې زمانې دپاره اصلح وي؟

 ایا دغه تفرق وادبی تشتت به دوام وکړی؟

 يه ! يه ! تاسي پښتو ولیکئ کتابونه ئې ولیکئ دفتر ئې جوړ کړئ، د ادب اوعلم منځ ته ئې راولی سبک او مشترک طرز پخپله مومی او لیکونکی پریوه داسی موقف باندی دريږي چي هغه. اصلح او د محیط سره مطابق وي.(۱)