زند یا اوستایی

همانطوریکه که زبان سرود های ویدی از لسان « هندی مشترک» نمایندگی میکند، زبان زند یا اوستایی نیز قدیم ترین مظهر لسان «ایرانی مشترک» است و در عین زمان مبدأ شاخه شرقی خانوادۀ ایرانی را تشکیل می دهد و کانون ظهور نشو و نمای آن صفحات شمال , یا دقیق تر بگویم منطقه شمال شرقی افغانستان . هندی مشترک و ایرانی مشترک یا سانسکریت ویدی و زبان اوستایی , هر دو مبدأ مشترکی داشتند که زبان شناسان آن را به نام وصفی « هندو ایرانی » یاد کرده اندو در حوزه علیای اکسوس (آمو دریا) یا در حصص شمال شرقی آریانا رواج داشت. آنچه از نقطه نظر زبان شناسی و تحقیقات ادبی قابل دقت می باشد,  این است که مراحل اولیۀ ادبی هر دو زبان , هندوایرانی, چه سانسکریت و چه زند در افغانستان به میان امده و به دو طرف هندوکش سپری شده است در مقابل سود ویدی که در حصۀ گذشته ذکر شد در زبان زند به نام سرود «گاتها» منظومه هایی داریم که شباهت آن با زبان «ویدی» دلیل بر مبدأ مشترک انها و متکلمین انهاست . در شمال افغانستان یا در حوزل امو دریا چیزی که بیشتر این مطلب را تأیید میکند همانا شباهت زیادی است که بین زند و پشتو و بین زند و زبانهای دسته غلچه پامیر وجود داشته و همه ان امروز در افغانستان معلمول و مروج می باشد و دره های هندوکش شرقی با داشتن دستۀ السنۀ غلچه در شمال و دستۀ السنه نورستانی در جنوب که متقابلا جزء السنه ایرانی و هندی می آیند, حتی امروز هم مرکزیت افغانستان را در مقابل السنۀ خانواده هندی و ایرانی مجسم می سازد زبان زند یا اوستایی که جز اوستا اثر دیگری در آن موجود نیست ؛ در قرونی که زبان« ویدی» غیر مأنوس شده می رقت و دوام مهاجرت از عمومیت آن می کاست ؛ نضج  می گرفت؛ و به گمان غالب بین (1000 و 5000 ق م) کمال ترقی داشت و در حدود اغاز عهد مسیج از میان رفت و در همان جا مصطح نبود.