کتیبه های وادی تو چی وزیرستان

وادی توچی وزیرستان و گومل بر شاهراه قدیم غزنه بهندو ستان ووادی سند واقع بوده، و در انجا بقایای شهزادگان کوشانی در قرن 8-9 میلادی حکم میراندند.

 در وادی تو چی بين ايدک و سپین وام بسمت غربی بنون آثار ابنيۀ کهن در مواقع متعدد نمایان است و غالباً نغر كوت مذکور در کتاب الهند وتيمور نامه و بابر نامه هم درینجا واقع بود، که بقول البیرونی نسب نامۀ كابلشاهان برد یبایی نوشته درانجا بود.(1)

ازین وادی سه سنگ نوشتۀ مهم بسه رسم الخط عربی - هندی و یونانی بدست آمده که در موزۀ پشاور محفوظ اند . اما آنچه برسم الخط یونانی و زبان تخاری است :

1- سنگ نوشته بر سطح سنگی ۲۵× ۸ انچ که بطرف چپ آن خط  و بر راست تخاری  نوشته شده و طرف راست آن که آسیب دیده پنج سطر است، که خط آن شباهت زیاد با نوشته های روزگان دارد و بنابرین از روی تاریخ های این کتیبۀ ها تاریخ کتیبه های روز گان راهم تخمین توان کرد.

کتیبه های تو چی چون وضع سیاسی و فرهنگی این گوشه شرقی آریانا را در اوایل قرون اسلامی روشن میگرداند، و اینکه خط شاره دا ناگری و زبان  با خط یونانی وزبان تخاری در آنجا موجود است آثار خط فرهنگی را در قسمت شرقی آیز و گلاس تهذیبی بین هلمند و سند نمایندگی میکند ، و از نظر لسانی كلمات مشترکی رابین این کتیبۀ ونوشته سرخ کو تل بغلان می یابیم مانند خشون – كلفد - فرومان – ماليز- اد در حالیکه املای برخی كلمات فرق دارد مانند (شکل 18 )

اينک ترجمه فارسی متن کتیبه اول توچی قرار خوانش من: 

1-  از سال ٦٣٢ سلطنت ماه هشتم - ماه شاه م ... نی بخت. 

2- گومل بغپور یکتا پرست، گومان (از خاندان گو ) درینو قت.

3-  گسترانیدم کرد گل رانیدن مادژ و نوبخت + 

4- بيهار بزرگ گسترانید، به فرمان گوکه (گودودمان ) 

5- ستاره - یاستر (اعلی )(2)

درین کتیبه که بنای مادژ و نوبخت بهار را در ماه هشتم سال ۶۳۲ سلطنت گفته مطابق است با  ٨٦٢م = ٢٤٩ قمری و ۳۹۳۸ لوک كاله سموت و هفتم ماه بهادره هندی که در متن  همین کتیبۀ توضیح شده.

 ولی حصۀ اول نام ... نی بخت متاسفانه در هر دو متن  و تخاری ناپدید است و کلمۀ نوینه (3) متن  مطابق است بانو = نی تخاری. و بعدازآن چندره بهو په (4)

سنسكريت عين ترجمه )ماه شاه ( تخار یست که چندره = ماه و بهو په در  شاه وسلطان باشد. و این ماه شاه ... نی بخت گومل بغپور خود را در متن  کهو جنه پتره (5) یعنی کوشان زاده خوانده و بدین وسیله مابقایای شهزادگان کوشانی را درین سرزمین در حدود قرن نهم میلادی میشناسیم (عکس ۱۹) 

2- کتیبۀ دوم وا دی تو چی بدو زبان ورسم الخط عربي تخاری است که بر دو پارچه سنگ از شير تلا واقع وادی نوچی وزیرستان به موزه پشاور آورده شده و برحصه بالایی آن بخط بسیار ناپخته و مغلق بهم پیچیده کوفی عبارات عربی را در چهار سطر بهم آمیخته نوشته اند که خوانده نمیشود، و تنها كلمة الله دران وا ضح است.

عکس نمبر (۲۰) 

این کتیبه خلط اواخر فرهنگ ورسم الخط یونانی را در زمان بسط الخط عربی درین سرزمین نشان میدهد و عیناً در طرز خط یونانی با كتيبۀ نمبر اول سابق الذکر شبیه است مانند کلمه بغپور که بالای حرف دوم سه نقطه دارد و همچنین در کلمه کوشان شين ونون مانند رسم الخط عربی نقاط دارد، که شاید اثر فرهنگ عربی باشد . ونيز رسم الخط برخى كلمات مشترک آن باكتيبۀ اول مطابق است.

مانند : ماه - ویگ – اد - ستر - شاه - بوستر انید - گومل 

درينجا من خوانش خود را بحروف لاتین (عکس نمبر 20) آورده ام. 

اکنون ترجمۀ كتيبۀ تخاری (عکس نمبر 20 ) را بدری بخوانید:

1- از سال ٦٣٥ سلطنت 

2- درماه اول ( فروردین ماه ) 

3- ( روزهای) ورمز د و مهر (اول و شانزدهم ) 

4- درینوقت کرد (ساخت ) کوشان 

5- گومل بغپور بزرگ (ستاره) 

6- از خاندان گو (پهلوان (گو) دودمان شاه.

7- بوسر... خاقان + 

8- خيل - خان قزل 

9- ساهو سرای ( سودا گر سرای ) 

10- بوسترانید ( به ) فرمان 

11- ستر (اعلی ) یا ستاره

 تاریخ این کتیبه بنای سرای تجارتی سنه ٦٣٥ سلطنت باشد.

 که سه سال بعد از کتیبۀ سابق الذكر اول نفر شده است . واین سال مصادفست با ٣٩٤١ سمو ت = 865 م = 251  قمری ما فروردین و روزهای ورمزد (اول) تاروز مهر (١٦ ماه شمسی ) . 

3- پارچه تخاری سنگ دوم که از همان کتیبه بالا شکسته و جدا شده ولی حروف وسطح منقو رسنگ بسیار آسیب دیده و خوانش آن دشوار است .

درین کتیبه هم در پنج سطر ارقام عدد X-I-E که همان سال ٦٣٥ خشون باشد با کلمات خشون - نید – کو- شا -اد - کرد. 

به نظر می آید که تلفیق و تفسیر آن ممکن نشد (عکس نمبر 21 )