معبد (سریکه ویهارا) یا معبد (شالوکیا)
معبد (شترک)
افغانستان درعصربودائی به داشتن معابد مجلل وباشکوهی معروفیت داشت به نحوی که آوازه شکوه معابد و تبحرعلما و دانشمندان بودائی یکطرف به دیارچین وجانب دیگربه سرزمین هندوستان رسیده بود طبیعی هرکدام ازشهرهای قدیم مامانند (هده) (بلخ)(کابل) (بگرام) (بامیان) درماحول دورونزدیک خود معابد متعدد ومختلف داشتند که درمیان هردسته بعضی مهتروبزرگترومشهورتربود وبرخی به صفت شابهاریاد میشد.
در"بگرام" قدیم که آنرا(شهرکاپیسی) می خواندند؛خارج حدود حصارشهرمعابد مختلفی داشتیم که محل وبقایای عده ئی ازآنها هنوزهم واضح ونمایان است.
به سه کیلومتری شرق خرابه های شهربگرام کوه بچه ای است که درزبان زد؛اهالی بنام (کوه پهلوان کوه) شهرت دارد که سمت غرب وجنوب وشرق آن را دامنه دشت بگرام گرفته وازسمت شمال به مجرای رودخانه پنجشیرمحاط است. درماحول این کوه روی دامنه ها وپوزه ها بقایای ۷- ۸ معبد بودائی دیده میشود وچنین مینماید که درعصر بودائی تمام این کوه بچه جنبه تقدس پیداکرده بود. پیروان بودائی معبد به معبد واستوپه به دورا دورکوه مذکورطواف وگردش می کردند.
درمیان معابد ماحول این کوه یک معبد ازهمه معروفتربود. بقایای خرابه های این معبد درنقطه ئی موسوم به(شترک) تشخیص شده واین نقطه مشرف برآب های پنجشیر درمقابل ریزه کهستان قرار دارد. معبد شترک درعصربودائی (معبدشالوکیا) یا (معبد سریکه ویهارا) شهرت داشت وشهرت آن از دو ناحیه بود یکی از نظرعظمت معبد وتعداد راهبان و عالمان بودائی ودیگرازنظراستقراریرغمل های چینی که دراثرفتوحات کنیشکا کوشانشاه بزرگ ازمیان شهزادگان چینی (سنکیانگ) گرفته شده بود.
زایرچینی هیوان-تسنگ درمورد این معبد چنین مینویسد: "به فاصله ۳- یا ۴ لی (که بیش ازدوکیلومتر شود) بطرف شرق پایتخت (یعنی شهرکاپیسی) دریای دامنه شمالی کوهی (مقصد ازکوه پهلوان میباشد)معبد بزرگی است که ۳۰۰ راهب درآن بود و باش دارند و پیروطریقه راه کوچک نجات میباشد قرارروایات کنیشکا پادشاه درروزگاران باستان تمام علاقه ها اقوام مجاوررا حتی تا سمت های شرقی پامیرمطیع نموده ویرغمل هائی که گرفته بود درفصل تابستان درین معبد مسکن داده بود؛زیرا به همین مقصد تعمیرشده بود.
درکتاب دیگری که بنام (حیات هیوان-تسنگ) شهرت دارد؛همین معبد بنام (شالوکیا) خوانده شده است.
بقرارشرح فوق آنچه زایرچینی راجع به موقعیت معبد (شالوکیا) خوانده ونوشته هوبه هوبه معبد (شترکه) وبرخی دیگرآنرا (سریکه) میخوانند کلمۀ (سریکه) به حقایق مطلب نزدیک تراست؛زایر(سریکه) کلمۀ بود که درمورد چین اطلاق میشد (سریکه)(چین) و(چینی) تعمیرشده میتواند ومقصد از(سریکه ویهارا) (معبد چینی) است؛زیرا(ویهار) و(یهار) معابد بوادائی رامیگفتند و این تعمیربه برخی نظریات تاریخی هم مطابقت بهم میرساند؛زیرا برخی نظریات دربین است که قرارآن معبد بودائی (شالوکیا) را برخی محقیقین بصورت (شارکه) وبرخی دیگرآنرا (سریکه) کلمه بود که درمورد چین اطلاق میشد (سریکه)(چین) و (چینی) تعمیرشده میتواند ومقصد از(سریکه ویهارا) (معبدچینی)است؛زیرا (ویهار)و (یهار)معابد بودائی رامیگفتند واین تعبیر به برخی نظریات تاریخی هم مطابقت بهم میرساند؛زیرا برخی نظریات دربین است که قرارآن معبد بودائی (شالوکیا) به پول یرغمل های چینی آباد شده بود.
پیشتراشاره نمودیم که کوشان شاه کنیشکا یرغمل های چینی را درمعبد مسکن داده بود به اساس منابع هندی وچینی این مسئله به اثبات رسیده که شهنشاه کوشانی حین فتوحات درعلاقه های کاشغریرغمل بدست آورده بود که درمیان آنها یک شهزاده چینی هم وجود داشت. به اساس نوشته های یکی ازتاریخ های چینی که بنام تاریخ (شاهان هان) شهرت دارد ووقایع را تا سال ۱۱۳ مسیحی قید کرده است چنین معلوم میشود که پادشاه چینی کاشغریکی ازخویشاوندان خود را که (شن پان) نام داشت به قسم گروگان ویرغمل نزدشاه یوچی که عبارت ازکنیشکا پادشاه باشد فرستاده بود. با این شهزاده چینی کسانی دیگری هم بودند وایشان همه به حکم امپراطورکنیشکا درجوارپایتخت تابستانی یعنی بگرام درهمین نقطه که (معبد شالوکیا) آباد شده است امرتقرریافته بودند وچینی ها برای شهرت خود معبد باشکوهی آباد کردند که درزبانها بنام (سریکه ویهارا) یعنی معبد چینی کسب شهرت کرد.
میگویند که شهزادگان چینی حین گذاشتن سنگ تهداب معبد پول و جواهرات برای مرمت کاری معبد هم در دفینه ئی گذاشته بودند و اتفاقآ حینی که زایرچینی هیوان-تسنگ درسال ۶۳۲ م وارد شهرکاپیسی شد دفینه مذکورا بازکرد و معبد را که قابل مرمت کاری شده بود مرمت کاری نمود.
در۱۹۳۷ معبد شترک که بقایای همان معبد (شالوکیا) بود؛تحت نظرپروفیسرهاکن ازطرف موسیومونیه حفریات گردید ودرنتیجه حیاط مستطیل شکل با استواپه بزرگی دروسط آن کشف گردید. ودرنتیجه حیاط ازطرف شرق به محلوطه دیگری راه داشت ودراینجا استوپه های کوچک دیگربه تعداد زیاد آباد شده بود و بعضی ازآن هنوزسالم بود آثارمکشوفه ازمعبد شترک دراطاق مخصوصی درموزۀ کابل گذاشته شده وآثارهیکل تراشی سنگی بدست آمده که بیشترآن متعلق به قرن اول و دوم مسیحی می باشد. ازآمدن زایرچینی واستقرارش در ۶۳۲ درین معبد معلوم میشود که تا نیمه اول قرن ۷ م هم معبد مذکورازبین نرفته بود و بعد دراثرنشرآئین اسلامی مانند سائرمعابد کاپیسا ویران گردیده است.
۳/۶/۳۷