په افغانستان کي بودايي مبلغین

اففانستان او هند لکه دنورو هیوادوتو به خیر سره خوا تر خوا او متقابل واقع دي چې په بيلا بيلوتاريخي مواردو کي يې یو پر بل نفوذ او اغیژه درلودلي چي اثار اونښې نښانې يې په دواړو هیوادونو کې محسوسيږي. به اقغانستان او هند دواړو هيوادونو كي متقابل اثار او اغیزي ديري غبتلي دي چې شواهداو نښې نښشاني ي ډيري خرگنديږي پر افغانستان هندي بنستيیز او پراخ اغیز دبودیزم خپریدل دي چې دسند داندوس له رود خاني څخه بي درانبريدوله ورخې څخه په افغاتستان کي ددوام د .وروستیورخي پوري له زرکلونو څخه واوښت او ددی یوزر کلونو په اوږ دو کي يي ددې هي هیواد داوسيدونکو په فکر او دودانیوپه جوړښت کې ژور او پراخ اغيیز ترسره کری دی داچي ځنگه، څه ډول او کله پودایي دین په افغانستان گي خپور شو؟ دي پوښتنې چې ددې هيواد پر برخليك يـې يو بشپر بدلون رامنځ ته کړی، دپوهيدلو او پلتني ور ده

تول پوهيږو چي بودایي دین په ۶ م ز پیړی گي له رساكگیاموني بودا، سره چې کې دهند په خاوره کی خرگند شو، چي نژدي دري پیری دادین دهند په خاوره گي محدودو، تر هغو چې د (موريا) يا په پخواني هند کې دلومړي سلطنتي كورنۍ له خوا منځ ته راغی. چندراگوپتا مورپا، ددي سلطنتي کورتۍ موسس و او ددي لری د دویم پاچا پاندوساراب تر مرگ وروسته یی زوي اشوكا واکمنی ته ورسید او توموری دواکمتی پر لسم کال ۲۴۹ م ز کال بودایي دین ته ور داخل شو چي ددي دين دپرمتیا وپیاوړتباله پاره يې ډېري هځې او هلي وكړي. ددی زماني له مهمو پینو څخه يوه هغه ديوي لوی مذهبي غوندي جوریدل وو چي په ويتالی پوترا، يعني اوسنی اپتنه کی چی هغه مهال دموریا د امپراطوری پلازمیته او دهند له مشهورو شارونو خخه شمبرل کیده ترسره شوه غونده دمشهور عالم موګالي پوتاتیسا، په رياست او د روحاني مشر اوپاچار اشوکا) تر سرپرستۍ لاندي وشوه ، په دې غونده کې ډیر ارزښتمن تصميمونه وئپول شول ذبیلکی په شوکه دمذهبي قوانينو تتظیم، ترتیب اودبوداتي دین دخپریدلو دپاره دهند په دننه اوله سرحدي حدوداتو نه دباندې دمبلغینو استول په هند کې دمذهبي غونډې ډير پام جنوب پلو په خانګړي توګه د "سیلان خاورو ته و لکه خنگه چي اوس پودایي دین په هندوستان کي له منځه تللی مگر دسیلان په جزیره گي په به قوت او قدرت دوام لري او دهغه هیواد رسمي دین پیژندل شوی بله نقطه چي مذهبي غوتدي ته پاملرني ور ده هغه داتدوس اسند درود لويديزي خوا سيمي يعتي داوسنی افغانستان خاوري وي چي هغه وخت بي دجنوب پوه برخه دارغند او تر سيمي پوري دموریایانو له خوا فتع شوي وه او په نیمه نوربرخه كي شمال لورته یونانیان میشت وو کشمیر او گندهارا ته دمبلغيتو داستولو دموضوع یادونه داشوکا په پو شمبر ويرلیکی فرمانوتو کی شوي ده، مثلا۱۳ تمیر فرمان دمبلغينو داستولو په باره کیي دی او گومو ځايونوته چي بي استولي هم لوستل کيږي همدغه شان په ۵ تصبر فرمان کي دنوروخایوشو په ترڅ کيد ندهارا دنامه یادونه هم شوي ده، تر کومه خاینه چي له دي مشابعو څخه خرگنديږي، يو له دي مبلغينو خخه چي دکشمير اوگندهارا په الور استول شوي وو

مجهان تیکا باهدهیان تیکا نومیده، پرنه له هفه دوه تنه شور هم له هغه خخه لري دسند درود لویدیز پلو ته استول شوي چې نومونه يې په لاندې ډول دي ده ماراكي تا او مهاراکي تا چی دهمغه به جفرافیایی اصطلاح يويي لويديز هیوادونو" ته او بل يې يیونان ته استولی و لكه خنگه چي دهند لويد پزي سيمي داوسني افغانتان سپمي دي او یوثانیاتود همدي هيوادله شمال برخي څخه دبحر روم تر غارو او مصر دخپلي واکمنۍ په کړی کې راوستی و، شو په اسانی سره اند ازه لگيږي چي داشوك مبلغین گندهارا أو دافغانستان شورو سیموته تر راتلو وروسته دلوید پز پر لور وراندي تلي دي. په دي كی شاک نشته چي په خپلو بر ليكونوگی په وباري چي مبلغين بي ياوانا يعنې یونانیانوته استولي دي. دتیر کال تر پيل پورې چې داشو كا ډبر ليك به کندهار کي كشف شوي نه وه دا رپاواتا، بي دير لري لتاوه، مکر اوس څرگنده شوه چی دکندهار په يوه سکندريه کي چي دار اند او رود خاني نه نژدي ده دپر شمپر ہونانیان میشت وو او اشوكا ديره هخه کري ده چې دوي بودابي دبن کې داخل کړي نو خکه یی دهغوي په ژبه فرمان په هغه وبر لیك ورته کبندلی و چي تازه دچهل زيني ترڅنگ موندل شوی دی. نو ويلاي شوچی بودایي مبلغين داشوکا په ژوندانه ددريمي م ز پیری، په الومړی نيمايي کې ددین دتبلیغ له پاره دافغانستان جنوبي برخو ته راغلي او دغه دپن ته په رونق ور کولو کي بريالي شوي، خکه چی خه دپاسه پوزر کاله دادین په دي خاوره کي تم شوی

كور گوشانیان دافغانستان په تاريخ کي دخیرتي دلمنې په پراخيدو او ددرسي. مسلكي او افغاني کتابونو دخپریدو په وجه به نن سبا په افغانستان کې داسې څوك نه وي چې هغـه د (کوشان) یا گوشاتی نوم نه وي آوریدالی دالور او مشهور نوم هغه او ازه ده چی دگاون يو هیوادنو الربوسیموته هم رسپدلی دي کوشانیان د رسیستي) ياريوچي) په نامه توكی له مركزي اسيا څخه پورته شوی، په افغانستان کي يي دیو خوا كمن أو مفتدر سلطنت په نشکیل لاس پوري گړی او دهند او پاگستان دپراخي نيمي قارې په قتوحاتو بريالي شوي دي له دي سره سره دکوشانيانو تاريخ دري پراوونه لري چي لومړی ينې په مركزي اسيا او دریم یي په نیمه فاره هنداو پاگستان کې تيريږي او هغه ستره اومهمه مرحله يې چي منخنی پراو دی په افغانسستان کي نسیره گري ده اوداد کوشانیانومهمه او تاریخی دوره ده چی دهغی به اوردو کي د افغاتستان دمدنيت خيزې خاورې له خوي بـوي او کړو وړو سره وخت تير کړ او دباختر دمتمدنو خلكو له مدنی خاوري سرة په تصأس يي دسلمطنت نظام جور د فرهنګ ، رسم ألخط ادبياتو، هنر صنایع او پرتمينو ودانیو خاوندان شول.

لکه خرنگه چي ختیزي چیلي امنابع، او لويديزي پوناني منابع راببي گوشانیان دهغو سختو چگرو په ترخ کی جي له هیوانگنر پا هنونوا سره ملخ ته راغلی به ۷۰م زگي دامو له سپند شه راشير او په باختر کي بي ديوشاني باخشري پاچاهانو گورني ونيوله ددوي د اوسید لو تر تولر مهم مرکز دهندوکش به شمال کي دبغلان سیمه ده ، چې دگوشانيانو دد یين أوفرهنگ اثار او نبي نباني بي له مختلفو برخو څخه كشف شوي دي گوشانیان پنخوس کاله دمخه تر میلاده دكابل او گاپیا حوزو ته ورد اخل شول او دیوتانیانودوروستی پاجا خاي كابل، بي ونيو، او به بگرام کی يی د یونانی بار ترخنگد پو لوي، نوی او مستحكم بار جور گر اودایار دلویوکوشانیانو دگورنی ددوبی پلازمینه شوه ددوي پلازمینه رپایشخث مود دي له پاره یاد کر چی لویو گوشانيانو پرته له بگرامه دوه نور مرگزونه هم درلودل چي يو يې به رپاروشاپورا، بعني پیپور گی أو پل بيې دگندهارا په یوه منخنی نقطه کې و دلویو کوشانیانو دوره دمسبع له پیل نه پنخوس کاله وراندي شروع او ددريمي مسیحي پیری تر الومړی نیمايې پودي دوه پیری، وخت نيسي او دا دوه پيړۍ دپخواني افغانستان په تاريخ کې له لویودوروڅخه شمېرل کيږي. له خنگه چی ساسانی ایران دساسانیانوپر وخت رایرانشهرا نومول شوي وهمد ارنګه افغانستان دکوشانیانو پر وخت پر کوشانشهر يې شهرت ترلاسه کړی و وروسته له هغی چی کوشانیانو به گوشانشهر کی میشت او خای په خای شول دشورو هيوادونو دفنح کولوله پاره ي دشمال شرق په لور چینشي ترگستان یا سنګيانګ ته اودشرق په لور يې دهندنيمې قارې او پاکستان ته مخه وکړه. په بخواني افغانستان کی دلویو گوشائیانو دوره پوه لوبه عمرانی آباده مذهبی هشري او ادبی دوره ده چی دهغی اثار او شواهد دسگو، عبادت خابونو لورو چوترو، تول شویو مجسمو په بنه پاتي دي چي دهفي دوړي دهري پاتي شونې ډلې مطالعه خانګکړي څپرکي. رسالې او کتابونه غواړي. کوشانیانو دوري نه خكه الوي صفت ورگری شوی چې به دې دوره کې په مختلقو برخو کی لکه حباني، مدني، مذهيي او فرهنگي چارو کي دير بي ساري پرمختگد په خپله کوشانشهر دهغي دوري افغاتستان او نورو فتحه شويو سیعو کي ترسره شوی دی په دغه دوره کې ډير پرتمين بودائي عبادت ځایونه په گندهارا رهډه او پیشور) په کاپیسا کې دپهلوان غره ترخنك، بگرام کي، دچاریکا د لويدیخ لور ته په توپ دره کې او نورو ډيرو سيمو کې جور گراي شوي دي داعبادت خایونه يواځې دبود يزم له پاره ځانګړي نه و، لاچې په دې عصر کې ډيرو مذهبونو آزادي درلوده، يوله هغو کلونوعبادت ځايونو څخه چې بوديزم پورې اړه نه لري هغه دسره کوتل اورتون دی چي له شيي گلوتو راپه دي خوا دافغانستان په شمال کی کشف شوی دی. دافغانستان گوشاني مبلغينو بودايي دین دختيزي اسيا تر وروستیو خایونو خپور گر همدارنگه گلكاري په نوي او مذهبي ريا گې ددي جوگه شوه چي ويري ښکلې ايادی. او گنيدونه يې جوږ کړی چې دپو شمبر پاتې شوتو په لیدلو پي نن ورخ هم خلك حيرانيږي. په افغانستان کې دیوناني بودايي مجسمه توږړنې مدرسې ډیر پرمختګ وکر او په ځانګړي توگه دکوشانيانو په دوره کې ددوه پيړيو په اوږدو کې يې بي شانه پرمختيا او پياړوتيا وموندله چې په دې دوره کې دوړو او ډيرو لويو مجسمو جورول دود و پخپله کوشانشاهانو او دسلطتتي کورتی غرو دمجسمواو کالبدونو توږلو ته ډیر زیات ارزښت ورکاوه چې دافغانستان له بيلا بيلو سيمو څخه ددې حقایقو شواهد راخرگند بري دافغانستان په پخواني تاريخ کې دسیاست او اداري چارو له نظره دکوشانيانو دوره یوه لويه دوره ګڼل کيسږي اوهـره ورځ دنويوتوږل شویو مجسمو، ډبر اوم الونو موندل په پخوانبو اسنادو ورزيائيي چی دلویوگوشانیانو ددورې عظمت دافغانستاڼ، ختیخ او اسيا په تاريخ کې ثبت او سجل کيږي.