ﻣﺘﻮن ﻗﺪﯾﻢ دری ﻗﺮن هفتم ﻣﯿﻼدی
_١ﺳﺮود آﺗﻜﺸﺪهء ﻛﺮﻛﻮی ﺳﯿﺴﺘﺎن:
اﯾﻦ ﺳﺮود ﻗﺪﯾﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺰﻣﺎﻧﯿﺴﺖ ﻛﻪ آﺗﺸﻜﺪهء ﻛﺮﻛﻮی ﺳﯿﺴﺘﺎن ﻫﻨﻮز ﻫﻢ روﺷﻦ واﺛﺮ دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﺪﯾﻦ دﯾﺎر ﻧﺮﺳﯿﺪه
ﺑﻮد.
ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﯿﺴﺘﺎن اﯾﻦ ﺳﺮود ﻗﺪﯾﻢ دری را ازﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪء اﺑﻮاﳌﺆﯾﺪ ﺑﻠﺨﯽ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده وﺷﺎﯾﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اواﺧﺮ ﻋﻬﺪ
ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ وﯾﮕﺎﻧﻪ ﳕﻮﻧﻪء ﻗﺪﯾﻢ اﺷﻌﺎر دری اﺳﺖ:
ﺷﺎﻫﺎ ! ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﺎ
ﺑﺂﻓﺮﯾﻦ ﺷﺎﻫﯽ !
درﯾﻦ اﺷﻌﺎر ﻓُﺮﺧﺘﻪ )اﻓﺮوﺧﺘﻪ( ﺧُﻨﯿﺪه )ﻣﺸﻬﻮر( ﻫﻮش )روان وﺟﺎن( ﻫﻤﯽ ﺑﺮﺳﺖ از ﺟﻮش )ﻫﻤﯽ ﭘﺮﺳﺖ از ﺟﻮش(
اﻧﻮش )ﻧﻮش ﺟﺎن ( ﺑﺬاﮔﻮش )ﺑﻪ آﻏﻮش( ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯿﺪﻫﺪ .واﺑﯿﺎت آن ﺷﺶ ﻫﺠﺎﯾﺊ ﻗﺎﻓﯿﻪ دار اﺳﺖ ﻛﻪ ﯾﻚ ﮐﻠﻤﻪء ﻋﺮﺑﯽ
ﻫﻢ دران ﻧﯿﺴﺖ واز ﯾﻚ ﻓﻜﺮ ﺑﺴﯿﺎر اﺻﯿﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ وﻧﺸﺎط ﺣﻜﺎﯾﻪ ﻣﯿﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻠﻄﯽ از ﻓﻜﺮ ﻋﺮﺑﯽ وﺳﺎﻣﯽ
دران راه ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد .
-٢ﻣﺮﺛﯿﻪء ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ:
اﺑﻮاﻟﯿﻨﺒﻐﯽ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻃﺮﺧﺎن در ﺣﺪود ١٥٠ﻫـ درﺧﺪﻣﺖ ﺑﺮﻣﻜﯿﺎن ﺑﻠﺨﯽ ﻣﯿﺰﯾﺴﺘﻪ وﺷﻌﺮ ﻋﺮﺑﯽ ﻫﻢ ﻣﯿﺴﺮوده اﺳﺖ اﯾﻦ
دو ﺑﯿﺖ او ﺑﺮ ﺧﺮاﺑﯽ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪﺗﺄﺳﻒ اﺳﺖ:
ﯾﻌﻨﯽ ای ﺳﻤﺮ ﻗﻨﺪ ﺧﺮاب و ﻛﻨﺪه ﺷﺪه ! ﻛﻪ ﺗﺮا ﺑﺪﯾﻦ ﺣﺎل اﻓﮕﻨﺪ ﺗﻮ از ﭼﺎچ ﺑﻬﺘﺮی وﻫﻤﻮاره ﺗﻮ ﺧﻮﺑﯽ !
ﻛﻪ ﺑﯿﺖ دوم را ﻋﯿﻨﺎً ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮى ﻛﻨﻮﻧﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮان ﺧﻮاﻧﺪ:
ﻟﻪ ﭼﺎ ﺗﻪ ﺑﻪ ﺋﯽ
ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﻪ ښﻪ ﺋﯽ !
واز اﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﺴﻨﺔ ﻗﺪﯾﻢ ﭼﻘﺪر ﺑﺎﻫﻢ ﻧﺰدﯾﻜﯽ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ.
درﺑﯿﺖ اول ﻛﻨﺪﻣﻨﺪ را ﺳﻬﻮاً درﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯿﺎت دﻛﺘﺮ ﺻﻔﺎ )ج١ص (١٤٩وﻏﯿﺮه ﲟﻌﻨﯽ آﺑﺎدان ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ ،وﻟﯽ ﻣﻌﻨﯽ
اﺻﻠﯽ آن ﺧﺮاب ﮔﺸﺘﻪ وﻛﻨﺪه اﺳﺖ ﺑﺪﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻛﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو در ﺷﻜﻮه وﺧﻄﺎب ﺑﻔﻠﻚ ﮔﻮﯾﺪ :
-٣ﺷﻌﺮ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻔﺮع:
اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪود ﺳﺎل ٥٠ﻫـ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد ودرﺳﯿﺴﺘﺎن واﻟﯽ ﻋﺮﺑﯽ آﳓﺎ را ﻛﻪ
ﻋﺒﺎد ﺑﻦ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺠﻮ ﻛﺮد و دران ﺳﻤﯿﻪ ﻣﺎدر اورا روﺳﭙﯽ ﺧﻮاﻧﺪ واﻟﯽ اورا ﺑﺎﺧﻮﻛﺎن اﻫﻠﯽ ﺑﺴﺖ وﺑﻪ ﺣﺠﺎﻣﯽ وا
داﺷﺖ وﺳﯿﻜﯽ ﺧﻮراﻧﯿﺪ ﺗﺎﻣﺴﺖ ﮔﺸﺖ.ﻛﻮدﻛﺎن اورا ﺑﺪﯾﺪﻧﺪ وﮔﻔﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ ؟ اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﯾﺰﯾﺪ در ﭘﺎﺳﺦ
ﮔﻔﺖ:
ﻋﺼﺎرات ﻣﻮﯾﺰ اﺳﺖ
آﺑﺴﺖ وﻧﺒﯿﺬاﺳﺖ
ﺳُﻤﯿﻪ روﺳﭙﯿﺬ اﺳﺖ
ودرﺗﺎرﯾﺦ ﺳﯿﺴﺘﺎن ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه :
آﺑﺴﺖ وﻧﺒﯿﺬاﺳﺖ
ودﻧﺒﻪء وﭘﯽ اﺳﺖ
وﻋﺼﺎرات زﺑﯿﺐ اﺳﺖ
وﺳﻤﯿﻪ ﻫﻢ روﺳﭙﯽ اﺳﺖ
_٤ﻫﺠﻮ ﻛﻮ دﻛﺎن ﺑﻠﺦ:
درﺳﻨﻪ ١٠٨ﻫـ اﺳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻠﺦ ﺑﺮای ﺟﻨﮓ ﺑﺸﻤﺎل آﻣﻮ رﻓﺖ و از اﳓﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭼﻮن
ﻣﺮدم ﺑﻠﺦ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻠﺦ اورا ﻫﺠﻮ ﻛﺮدﻧﺪ وﻣﯿﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ:
ﺑﺮوﺗﺒﺎه آﻣﺬﯾﻪ
از ﺧُﺘَﻼن آﻣﺬﯾﻪ
ﺑﯿﺪل ﻓﺮاز آﻣﺬﯾﻪ
آوار ﺑﺎز آﻣﺬ ﯾﻪ
درﯾﻦ ﻧﻈﻢ ﻫﺸﺖ ﻫﺠﺎﺋﯽ ﻛﻠﻤﻪ آﻣﺬﯾﻪ ﻋﯿﻨًﺎ اﻛﻨﻮن ﻫﻢ ﲟﻌﻨﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ودر ﻣﺤﺎورة ﺑﺮﺧﯽ دری زﺑﺎﻧﺎن ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ
اﺳﺖ ودر ﻣﺼﺮع دوم ﺑﺮوﺗﺒﺎه ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮوی ﺗﺒﺎه آﻣﺪه ﯾﺎ اﯾﻨﻜﻪ ﺑﺮو درﺷﻬﻨﺎﻣﻪ وﻃﺒﻘﺎت اﻟﺼﻮﻓﯿﻪ ﲟﻌﻨﯽ ﺑﺮوت اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ
ﺑﺎﺑﺮوت ﺗﺒﺎه ﺷﺪه آﻣﺪه اﺳﺖ .
از ﲤﺎم اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﱳ ﻗﺪﯾﻢ دری آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ در اواﯾﻞ اﺳﻼم ﻣﻨﻈﻮﻣﺎت دری درﺷﺮق اﯾﺮان ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺮاﺳﺎن
ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده وزﺑﺎن اﯾﻦ ﻣﺮدم دری ﺑﻮد وﻣﺮدم ﻏﺮﺑﯽ اﯾﺮان زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮی داﺷﺘﻨﺪ ،درﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﺎت ﻛﻠﻤﺎت ﻋﺮﺑﯽ اﺑﺪاً
دﯾﺪه ﳕﯿﺸﻮد وﻃﺮز زﻧﺪﮔﯽ وﺗﺨﯿﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده وﻗﺪﯾﻢ را ﳕﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﯿﻜﻨﻨﺪ ،واﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﺘﻮن ﻋﺼﺮ اول اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺎ ﻣﱳ
دری ﺷﺶ ﻗﺮن ﻗﺒﻞ ﺑﻐﻼن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻛﻨﯿﻢ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آﯾﺪ ﻛﻪ درﯾﻦ ) (٦ﻗﺮن در زﺑﺎن دری ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺮاوان روی داده ﺑﻮد،ﻛﻪ
ﺗﺮاﻛﯿﺐ ورواﺑﻂ آﻧﺮا ﻋﯿﻨﺎً در ادب ﻣﺎﺑﻌﺪ و ﻛﻨﻮﻧﯽ ﻣﯿﺒﯿﻨﯿﻢ ،وﻟﯽ در اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺑﺮﺧﯽ از ﻛﻠﻤﺎت ﻗﺪﯾﻢ اﻣﺘﯿﺎزی دارد،
ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻨﺪ ﻣﻨﺪ )ﺧﺮاب( ﺑﺬ )ﺑﻪ( اﮔﻮش )آﻏﻮش( ﺑﺬﯾﻦ )ﺑﺎﯾﻦ( ﻛﻪ اﯾﻦ )ﺑﻪ( در دری ﻗﺪﯾﻢ ﺑﻐﻼن ﭘﺬ PEDﺑﻮد ودرﯾﻦ
اﺷﻌﺎر در ﺑﺬا ﮔﻮش – وﺑﺬﯾﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد.