یعقوب لیث صفاری وبتهای زرین وسیمین کابل

برخی ازماخذ اسلامی مانند المسالک وممالک اصطخری وحدودالعالم واشکال العالم منسوب به جیهانی حین صحبت ازکهندش وقلعت کابل ازبت خانه معروفی هم یاد می کنند که علی العموم رای ها یعنی رتبیل شاهان کابلی درآنجا تاج پوشی میکردند.این شاره میرساند که در دوره سلطنت رتبیل شاهان معبدی بسیار مهم و معروفی درکابل وجود داشت؛ مراسم تاج پوشی شاهان سلاله برهمنی وهندوی کابلی درآنجا صورت میگرفت.ازماخذاسلامی برمی آید که یعقوب لیث موسس سلاله صفاری که درسال 257 یا 358 هجری قمری کابل رافتح کرد؛بت های طلائی ونقره ئی بدست آورده وبه بغداد فرستاد صاحب تاریخ سیستان درین مورد چنین مینویسد:"چون یعقوب به کرمان رسید محمد بن واصل پذیره اوآمدبا سپاه خویش به طاعت وفرمان برداری وهدایا ومالهای بسیار پیش یعقوب آورده ویعقوب پارس اورا داد ورسولی باهدایاوپنجاه بت زرین وسیمین که ازکابل آورده بود سوی معتمد فرستاد که به مکه فرستدتابحرم مکه دراواسط قرن سوم هجری به کابل ودربردن بت های زرین وسیمین ازین شهر ودرنتیجه درخراب کردن معبدی مهمی شبهه ئی نیست.آیا این معبددرکجابودوچه نوع معبدی بود؟این سوال است که میخواهم مختصری در اطراف آن تجسس کنم.

مورخان اسلامی افغانستان عبداالحی ضحاک گردیزی ومحمدعروفی درجوامع الحکایات ازجنگ های رتبیل شاه کابل ویعقوب لیث صفاری تذکراتی داده اند؛ این رتیبل شاه بشرحیکه درفصل چهاردهم جلددوم تاریخ افغانستان درفصل رایان کابلی یا برهمن شاهان کابل داده ام عبارت از(سامنته دیوا)دومین پادشاه سلسله هندوشاهی بود که اورا(سامنت)یا(سامند)هم خوانده اند ومسکوکات اوبیشتر از افغانستان وعلاقه های سرحدی پیداشده ومیشود.همانطورکه یعقوب لیث با سامنته دیوا درکابل مواجه شد؛برادرش عمرولیث درغزنی وکابل ولوگر با(کلمو)یا(کملو)سومین پادشاه این دودمان مقابل گردیده به امر یعقوب معبد معروف کابل وبه امرعمرو برادرش معبد مشهور سگاوند لوکر ویران شد.

آیا معبدمعروف کابل که رایان کابلی درآنجا تاج پوشی میکردند وتا اواسط قرن سوم هجری هم بت های طلائی ونقره ئی درآن وجود داشت درکجا بود؟درنفس شهرکابل یا درمصافات دور و نزدیک آن شبهه ئی نیست که بقایای معابد بودائی درپوزه های کوهها و تپه های کابل از شیوکی وکمری و چکری گرفته تاکوتل خیرخانه ودامنه علی آباد همه جاوجود داشت؛ درتمام پوزه های شیردروازه و آسه مائی وتپه مرنجان دیده شده وازبعضی از آنها هم مثل خواجه صفا،تپه مرنجان،تپه خزانه،کوتل خیرخانه آثاروشواهدی هم دراثرحفریات کشف شده که به موزه کابل موجود است.معبد برهمنی آفتاب پرستی کوتل خیرخانه معبد بودائی دامنه علی آباد،معبد مجاور تنگی یعقوب درشیوکی هرکدام بجای خوداهمیت بسزائی داشت؛ ولی شواهد بتان زرین وسیمین درهیچ کدام آنها دیده نشده است؛ الادریک جای که اینک محل آنرا معرفی میکنم.

مسن انگلیس که درسال های 1826 و1838 درحدود 130 سال قبل وارد افغانستان شده و مدتی درکابل اقامت داشت ودربالاحصار درعصرامیردوست محمد خان می زیست درنزدیکی بالاحصار درجوارمزارحضرت تمیم(رض) از کشف معبد وبت هائی صحبت میکند که بعد ازشنیدن آن منطق حکم میکند که محتملأ معبدی که از آن اجسام زرین و سیمین درعصر صفاری کشف شده است. همین جا بوده مسن انگلیس چنین میگوید:"که درپای قول شمس که به فاصله نیم ملی جنوب غرب بالاحصارافتاده وازآنجا راهی ازسرگردنه کوه بطرف چاردهی رفته باغی است متعلق اخوندهدایت الله.درین باغ پشته ایست وبعدازکاوش درآن دوطبقه سموچ پدیدارشد که خشت های بزرگ درتعمیرآن بکاررفته بود.دریکی ازگوشه های پشته طاقی وپایه هائی نمودارشد ومجاورهرپایه مجسمه هائی قشنگ ظاهر گردید؛ ملون به رنگ های سفید و سرخ وبرسرآنها برگ های طلائی وضع شده بود.برگ های طلائی ولاجوردی روی انحنای داخل رواق طاق هم دیده میشد.دریای طاق روی سنگی نوشته هائی هم به مشاهده رسید.درسایر کنج های پشته اطاق های دیگر ومجسمه های دیگر کشف شد که یکی آن 8الی 10 فت طول داشت وبابرگ های طلائی تزئین یافته بود.مسن درآخر بیانات خود میگوید که اخوند هدایت الله وپسرانش قسمتی ازبرگ های طلائی را به زرگران کابل فروختند..."

به ترتیبی که چارل سمن تصریح میکنددرحوالی باغچه آرامگاه حضرت تمیم درمجاورت قدیم بالاحصار خرابه های یک معبد قدیمه درپشته های اغ اخنود هدایت الله در130 سال قبل دیده شده وگردسرمجسمه های قشنگ گل برگهای طلائی بصورت تزئین به مشاهده رسیده.اماباوصف این حقایق نمیتوان گفت که معبد معروقی که بت های زرین و سیمین آنرا دراواسط قرن سوم هجری موسس سلاله صفاری به بغداد فرستاد درهمین نقطه آبادبود؟معبد معروف کابل اگر درنفس شهربوده بایددرچنین یک نقطه ئی بوده باشد؛ زیرا منطقه ئی که بنام شهدای صالحین شهرت پیدا کرده واین شهرت هم بعد از شهادت مبلغان اسلامی بمیان آمده است؛ درمجاورت کهندژقدیم کابل نقطه مهمی بوده وازاحتمال بیرون نیست که معبد معروف کابل درهمین جا بوده باشد.

12/13/37