برمکیان و دیگر نظایر سیر کلتوری و فرهنگی
از کتاب: سهم افغانستان در انتقال فرهنگ آسیای میانه
ﺍﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﺍﺯ ﺩﻭﺩﻣﺎﻧﻬﺎﻯ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻠﺦ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﺪﺭﺑﺎﺭ ﺧﻠﻔﺎﻯ ﻋﺒﺎﺳﻰ ﺍﻗﺘﺪﺍﺭ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ.
ﻛﻪ ﺍصلاً ﺍﺯ ﺑﺎﺧﱰ ﴰﺎﻝ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻣﺘﻮﺍﻟﻴﺎﻥ ﻣﻌﺒﺪ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻭ ﺗﺎﺭﳜﻰ ﻧﻮﺑﻬﺎﺭ ﺑﻠﺦ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺍﻭﺍﻳﻞ ﻃﻠﻮﻉ ﺍﺳﻼﻡ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺩﻳﻦ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ).
۲۲ ( ﺍﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﮤ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻣﺪﺕ ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎﻝ ﺍﺯ ۱۳۶ ﺗﺎ ۱۸۶ ﻕ ) ۷۵۴ _ ۸۰۳ ﻡ(ﺩﺭ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻟﻴﺎﻗﺖ ﻭ ﻛﺮﻡ، ﺯﻣﺎﻡ ﻧﻈﻢ ﻭ ﻧﺴﻖ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻰ ﻭ ﻭﺯﺍﺭﺕ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﻭﺣﻜﻤﺮﺍﻧﻰ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺭﺍ ﺗﺎﺳﻨﺪ ﺩﺭ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰﺭﮒ ﻋﺮﻭﺝ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻰ ﻭ ﺟﻬﺎﻥ ﻛﺸﺎﻳﻰ ﺑﻐﺪﺍﺩﺏ ﻭﺩﻩ ﺍﻧﺪ.
ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺩﻣﺎﻥ ﺑﻠﺨﻰ ﺩﺭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻛﻠﺘﻮﺭ ﻭ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﻣﺒﺎﻧﻰ ﻣﺪﻧﻰ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺮﺏ ﻭ ﺍﺯ ﻋﺮﺏ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﺳﻬﻢ ﺑﺎﺭﺯﻯ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺍﺯ ﺳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﺴﺎﻁ ﻋﺪﺍﻟﺖ ﻭ ﻛﺮﻡ ﻭ ﻋﻠﻢ ﭘﺮﻭﺭﻯ ﻭ ﻣﺪﻧﻴﺖ ﺭﺍ ﮔﺴﱰﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ.
ﭼﻨﺎنچه ﺩﻭ ﺗﻦ ﺍﺯﻳﻦ ﺩﻭﺩﻣﺎﻥ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﻣﻌﺘﺼﻢ ﺧﻠﻴﻔﮥ ﻋﺒﺎﺳﻰ )ﺣﺪﻭﺩ ۲۲۰ ﻕ ۸۳۵ ﻡ( ﺑﻨﺎﻡ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﳛﻴﻰ ﻭ ﻋﻤﺮﺍﻥ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮﻣﻜﻰ ﺣﻜﻤﺪﺍﺭﺍﻥ ﺳﻨﺪ ﺑﻮﺩﻩ ۲۳ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺳﺮﺯﻣﲔ ﺭﺍ ﲝﺮﻛﺎﺕ ﻋﻤﺮﺍﻧﻰ ﻭ ﻣﺪﻧﻰ ﻭ ﻋﻠﻤﻰ ﺩﻭﺭﮤ ﻋﺒﺎﺳﻴﺎﻥ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﺭﺑﻂ ﻣﻴﺪﺍﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﺧﲑﺍﻟﺬﻛﺮ ﺩﺭ ﺳﻨﺪ ﺷﻬﺮﻯ ﺭﺍ ﺑﻨﺎﻡ ﺑﻴﻀﺎﺀ ﺁﺑﺎﺩ ﳕﻮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ۲۴ ﻭ ﺣﺘﻰ ﺑﻌﻘﻴﺪﮤ ﺯﺍﺧﺎﻭ ﻣﺴﺘﺸﺮﻕ ﻣﻌﺮﻭﻑ، ﺧﻮﺩ ﻛﻠﻤﮥ ﺑﺮﻣﻚ ﻛﻪ ﻧﺎﻡ ﺟﺪﺍﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ ﺍﺳﺖ )ﲨﻊ ﻋﺮﺑﻰ ﺁﻥ: ﺑﺮﺍﻣﻜﻪ(ﺩﺭ ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ﭘﺮﻩ ﻣﻜﻪ Paramaka ﺑﻮﺩ، ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺁﻥ ﺑﺮﺗﺮ ﻭ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﻣﺮﺗﺒﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﻭ ﭘﻴﺸﻮﺍ ﺑﺎﺷﺪ ۲۵ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺩﺭ پشتو )ﭘﺮﻣﺦ( ﺍﺳﺖ، ﻛﻪ )ﺥ( ﭘﺘﻮ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ )ﻙ( ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﭙﻮﺭ )ﻫﻨﺪﻏﺮﺑﻰ( ﻛﺎﻧﭙﻮﺭ )ﺷﺮﻗﻰ( ﻳﺎ ﺧﺮ )ﭘﺸﺘﻮ ﻭ ﺩﺭﻯ( ﻛﻬﺮ )ﻫﻨﺪﻯ( ﻭﻏﲑﻩ.
ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ ﺑﺮﻣﻜﻴﺎﻥ ﺑﻠﺦ،ﺩﺭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺁﺛﺎﺭ ﻋﻠﻤﻰ ﻭ ﻛﻠﺘﻮﺭﻯ ﻫﻨﺪﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﺪﻧﻴﺎﻯ ﻋﺮﺏ، ﻣﺴﺎﻋﻰ ﲨﻴﻠﻰ ﲞﺮﺝ ﺩﺍﺩﻧﺪ.
ﺯﻳﺮﺍ ﻣﻌﺒﺪ ﻧﻮﺑﻬﺎﺭ ﺑﻠﺦ، ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻘﺮ ﺍﻳﻦ ﺩﻭﺩﻣﺎﻥ، ﻣﺮﺟﻊ ﲤﺎﻡ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻫﻨﺪ ﻭ ﭼﲔ ﻭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺣﺘﻰ ﻗﺰﻭﻳﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ: ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻣﻜﻪ ﻣﺘﻮﻟﻴﺎﻥ ﺍﺻﻠﻰ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺭﺍﺟﮕﺎﻥ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺧﺎﻗﺎﻥ ﭼﲔ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺑﺰﻳﺎﺭﺕ ﺁﻥ ﻣﻰ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺍﺩﺍﻯ ﻋﺒﺎﺩﺕ ﻭ ﺗﺴﺠﺪ ﻣﻰ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ ۲۶ ﻭ ﺩﺭ ﭼﻨﲔ ﺣﺎﻝ ﺑﺮﻣﻜﻴﺎﻥ ﺑﻠﺨﻰ ﺑﺎ ﻛﻠﺘﻮﺭ ﻭ ﺁﺩﺍﺏ ﻭ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﻫﻨﺪﻯ ﻭ ﭼﻴﻨﻰ ﻭ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﺁﺷﻨﺎﻳﻰ ﲤﺎﻡ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺣﺘﻰ ﺑﻘﻮﻝ ﺍﺑﻦ ﻓﻘﻴﻪ ﻭ ﻳﺎﻗﻮﺕ، ﺑﺮﻣﻚ ﻣﺆﺳﺲ ﺍﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ، ﺳﺎﳍﺎﻯ ﺩﺭ ﻛﺸﻤﲑ ﺑﺴﺮ ﺑﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ۲۷ ﺑﻨﺎ ﺑﺮﺍﻥ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺩﻭﺩﻣﺎﻥ ﺑﺮﻣﻜﻰ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻗﺒﻮﻝ ﺍﺳﻼﻡ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺍﻧﻜﺸﺎﻑ ﻋﻠﻮﻡ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻨﺪﻯ ﻫﻤﺖ ﻣﻰ ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﺍﻃﺒﺎﺀ ﻭ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻫﻨﺪﻯ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺍﺭﺍﻟﱰﲨﻪ ﻭ ﺑﻴﻤﺎﺭﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻯ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﻣﻰ ﺧﻮﺍﺳﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﺮﺍﻯ ﲢﻘﻴﻖ ﻣﺬﺍﻫﺐ ﻭ ﺍﺩﻭﻳﮥ ﻫﻨﺪﻯ، ﻭﻓﻮﺩ ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﻧﺪ ۲۸ ﭼﻨﺎنچه ﺍﺑﻦ ﻧﺪﱘ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۳۷۷ ﻕ ۹۸۷ ﻡ ﺩﺭﻳﻦ ﺑﺎﺭﮤ ﭼﻨﲔ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ": ﺩﺭ ﺩﻭﺭﮤ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺮﺑﻰ ﺗﻮﺟﻪ ﻭ ﺣﻜﻴﻤﺎﻥ ﻫﻨﺪﻯ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﺟﻠﺐ ﳕﻮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻫﻤﲔ ﳛﻴﻰ ﻣﺮﺩﻯ ﺭﺍ ﺑﻬﻨﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩ، ﺗﺎﻋﻘﺎﻗﲑ ﻫﻨﺪﻯ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻭﺭﺩ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﻣﻮﺭ ﻫﻨﺪ ﺷﺪﻩ، ﻧﺘﻴﺠﮥ ﺳﻌﻰ ﳛﻴﻰ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮﻣﻜﻰ ﻭ ﺩﻭﺩﻣﺎﻥ ﺑﺮﻣﻜﻴﺎﻥ ﺍﺳﺖ، ﻛﻪ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﻃﺐ ﻭ ﺩﺭ ﲢﻘﻴﻖ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﻫﻨﺪﻯ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺭﺍ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ.
۲۹ ﺍﻳﻦ ﻛﺘﺎﺏ ﻛﻪ ﺑﺎﻣﺮ ﺑﺮﻣﻜﻴﺎﻥ ﺑﺮ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﻫﻨﺪﻯ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﺍﺯ ﺑﲔ ﺭﻓﺘﻪ، ﻭﱃ ﺍﺑﻦ ﻧﺪﱘ ﺍﺯ ﻳﻚ ﻧﺴﺨﮥ ﺁﻥ ﻛﻪ ﺭﻭﺯ ﲨﻌﻪ ۲۷ ﳏﺮﻡ ﺳﻨﮥ ۲۴۹ ﻕ ۸۶۳ ﻡ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻬﻤﻰ ﺭﺍﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻰ ﺍﺯ ﺑﺘﻜﺪﻩ ﻫﺎﻯ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺑﺎﻣﻴﺎﻥ ﻭ ﺩﻭ ﺑﺖ ﺑﺰﺭﮒ ﺁﻥ ﺧﻨﮓ ﺑﺖ ﻭ ﺳﺮﺥ ﺑﺖ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻭ ﻓﺮﻕ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺑﻮﺩﺍ ﻭﻏﲑﻩ ﻧﻘﻞ ﻣﻰ ﳕﺎﻳﺪ ۳۰ ﻛﻪ ﳕﻮﻧﮥ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺧﻮﺏ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﻛﻠﺘﻮﺭ ﻫﻨﺪ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﺪﻧﻴﺎﻯ ﻋﺮﺏ ﴰﺮﺩﻩ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﻭ ﻣﺎ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ﺳﻨﮥ ۲۵۰ ﻕ ۷۶۴ ﻡ ﻣﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ، ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑﲔ ﻫﻨﺪ ﻭ ﻋﺮﺏ ﺑﺪﺭﺟﻪ ﻳﻰ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩ، ﻛﻪ ﺟﺎﺣﻆ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻋﺮﺏ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ۷۶۹ ﻡ( ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻫﻨﺪ ﺭﻭﺍﺑﻄﻰ ﺩﺍﺷﺖ ۳۱ ﻭ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮﺗﺮﻯ ﺳﻴﺎﻫﺎﻥ ﺑﺮ ﺳﭙﻴﺪﺍﻥ ﺩﺭ ﺷﺮﺡ ﻣﺰﺍﻳﺎﻯ ﻋﻠﻤﻰ ﻭ ﺍﺩﺑﻰ ﻭ ﻗﻴﺎﻓﺖ ﻭ ﻛﻠﺘﻮﺭ ﻣﺮﺩﻡ ﻫﻨﺪ ﻧﻮﺷﺖ ۳۲ ﻭﻯ ﺍﺯ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻭ ﺍﻃﺒﺎﻯ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﳛﻴﻰ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮﻣﻜﻰ ﺍﺯ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺧﻮﺍﺳﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻬﻠﻪ ﻭﻣﻨﻜﺎ ﻭﺳﻨﺪﺑﺎﺩ ﻧﺎﻡ ﻣﯿﱪﺩ ۳۳ ﻭ ﻫﻤﲔ ﻣﻨﻜﺎ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺩﺭﺑﺎﺭ ﺑﻐﺪﺍﺩ، ﺑﻌﻼﺝ ﺷﻬﺰﺍﺩﮔﺎﻥ ﻣﻰ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ ﻭ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺳﺨﺖ ﻧﻮﺍﺧﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﺩﺍﺭﺍﻟﱰﲨﮥ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﱰﲨﮥ ﺁﺛﺎﺭ ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻭ ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺑﻬﻠﻪ ﻛﻪ ﺻﺎﱀ ﻧﺎﻣﺪﺍﺷﺖ، ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﺍﻃﺒﺎﻯ ﻧﺎﻣﻮﺭ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﮔﺮﺩﻳﺪ ۳۴ ﻛﺬﺍﻟﻚ ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﻛﺘﺐ ﺷﺎﻧﺎﻕ ﻃﺒﻴﺐ ﻫﻨﺪﻯ ﻛﻪ ﺷﺮﺡ ﺣﺎﻟﺶ ﺭﺍ ﺍﺑﻦ ﺍﺻﻴﺒﻌﻪ )ﺝ ۲ ﺹ ۳۲ ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻛﺘﺎﺏ ﺩﺭ ﻋﻠﻢ ﲰﻮﻡ ﺑﻮﺩﻩ، ﺑﻮﺳﻴﻠﮥ ﻫﻤﲔ ﻣﻨﻜﻪ ﻭ ﻳﻜﻤﺮﺩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺍﺑﻮﺣﺎﰎ ﺑﻠﺨﻰ ﻧﺎﻣﺪﺍﺷﺖ،ﺑﺮﺍﻯ ﳛﻴﻰ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮﻣﻜﻰ ﺑﻔﺎﺭﺳﻰ ﺗﺮﲨﻪ ﺷﺪ ﻭ ﻧﺎﻡ ﺷﺎﻧﺎﻕ ﺩﺭ ﺑﲔ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻴﺎﻥ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻮﺩ،ﭼﻨﺎنچه ﺩﺭ ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻗﺪﱘ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﺍﺯﻭ ﺫﻛﺮﻯ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﺳﺖ ۳۵ ﻭ ﺑﻘﻮﻝ ﺍﺑﻦ ﻧﺪﱘ:ﻃﺒﻴﺐ ﺩﻳﮕﺮ ﻫﻨﺪﻯ ﺍﺑﻦ ﺩﻫﻦ، ﺩﺭ ﺑﻴﻤﺎﺭﺳﺘﺎﻥ ﺑﺮﻣﻜﻴﺎﻥ، ﺳﺮﻃﺒﻴﺐ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺑﱰﲨﮥ ﻛﺘﺐ ﻫﻨﺪﻯ ﺑﻌﺮﺑﻰ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ۳۶ ﻛﻪ ﺍﺻﻞ ﻧﺎﻡ ﻭﻯ ﺑﻘﻮﻝ ﺯﺍﺧﺎﻭ ﺩﺭ ﻫﻨﺪﻯ ﺩﻫﻨﻴﺎ ﻳﺎ ﺩﻫﲍ ﺑﺎﺷﺪ.
۳۷ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﮥ ﻣﺴﺎﻋﻰ ﺑﺮﻣﻜﻴﺎﻥ ﺑﻠﺨﻰ_ﻛﻪ ﲜﻠﺐ ﻋﻠﻤﺎﻯ ﻫﻨﺪ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ_ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﻋﺮﺏ ﺩﺭ ﺭﻳﺎﺿﻰ، ﺍﺭﻗﺎﻡ ﻫﻨﺪﺳﻰ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻫﻨﺪﻳﺎﻥ ﺁﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ۳۸ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﲔ ﻛﺘﺐ ﺯﻳﺎﺩ ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ﺩﺭ ﻃﺐ ﻭ ﺭﻳﺎﺿﻰ ﻭ ﻋﻘﺎﻗﲑ، ﺑﺎﻣﺮ ﳛﻴﻰ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮﻣﻜﻰ، ﺩﺭ ﺑﻴﻤﺎﺭﺳﺘﺎﻥ ﺑﺮﻣﻜﻴﺎﻥ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺍﻃﺒﺎﺅ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﻫﻨﺪﻯ_ﻛﻪ ﲝﻀﻮﺭ ﺑﺮﻣﻜﻴﺎﻥ ﺑﻮﺩﻧﺪ_ﺑﻌﺮﺑﻰ ﺗﺮﲨﻪ ﺷﺪﻧﺪ، ۳۹ ﻭ ﺣﺘﻰ ﻫﻤﺎﻥ ﻋﺎﱂ ﻫﻨﺪﻯ ﻛﻪ ﺍﻟﺴﻨﺪ ﻫﻨﺪ ﺭﺍ ﺑﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ، ﺩﻭ ﺷﺎﮔﺮﺩ ﺑﺰﺭﮒ ﺭﺍ ﺗﺮﺑﻴﻪ ﻛﺮﺩ، ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻓﺰﺍﺭﻯ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﻳﻌﻘﻮﺏ ﺑﻦ ﻃﺎﺭﻕ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺩﺭ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺭﻳﺎﺿﻰ ﻭ ﺗﻔﺴﲑ ﺳﺪﻫﺎ ﻧﺘﺎ ﻭ ﻓﻠﻚ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺧﺪﻣﺎﺕ ﺷﺎﻳﺎﻧﻰ ﳕﻮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ۴۰ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺪﻯ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻫﻨﺪﻯ ﺩﺭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻭ ﳑﺎﻟﻚ ﻋﺮﺑﻰ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮﺩ، ﻛﺘﺎﺏ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻛﻠﻴﻠﻪ ﻭ ﺩﻣﻨﻪ ﺍﺳﺖ، ﻛﻪ ﺩﺭ ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ﻧﺎﻡ ﺁﻥ "ﻛﺮﺗﻜﺎ ﺩﻣﻨﻜﺎ" ﺍﺳﺖ.
ﺍﻳﻦ ﻛﺘﺎﺏ ﺩﺭ ﺧﺰﻳﻨﻪ ﻣﻠﻮﻙ ﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺍﻧﻮﺷﲑﻭﺍﻥ ﺳﺎﺳﺎﻧﻰ، ﻃﺒﻴﺐ ﺩﺍﻧﺎ ﺑﺮﹸﺯﻭﻳﹶﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﺎﻣﺮ ﺷﺎﻩ ﺍﺯ ﻫﻨﺪ ﺑﺎﻳﺮﺍﻥ ﺑﺮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮﻯ ﺗﺮﲨﻪ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺑﺰﺭﮒ ﻣﻬﺮ ﲞﺘﻜﺎﻥ ﺣﻜﻴﻢ ﻭ ﻣﺸﺎﻭﺭ ﺩﺭﺑﺎﺭ، ﻳﻚ ﺑﺎﺏ ﺑﻨﺎﻡ ﺑﺮﺯﻭﻳﻪ، ﺑﺮﺍﻥ ﺍﻓﺰﻭﺩ ﻭ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺍﳌﺎﻣﻮﻥ ﺧﻠﻴﻔﮥ ﻋﺒﺎﺳﻰ ﺩﺭ ﺧﺰﻳﻨﮥ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻮﺩ ﻭﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺳﺮﺧﺴﻰ ﻭﺯﻳﺮ ﻣﺄﻣﻮﻥ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻛﻴﺶ ﺯﺭﺩﺷﺘﻰ ﺑﺎﺳﻼﻡ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩ )ﻣﻘﺘﻮﻝ ۲۰۳ ﻕ ۸۱۸ ﻡ( ﻭﻗﺘﻰ ﻗﺮﺁﻥ ﻣﻴﺨﻮﺍﻧﺪ، ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﺑﺎﻭﮔﻔﺖ: ﭼﻮﻥ ﻳﺎﻓﺘﻰ ﻗﺮﺁﻧﺮﺍ؟ ﮔﻔﺖ: ﺧﻮﺵ ﭼﻮﻥ ﻛﻠﻴﻪ ﻭﺩ ﹴﻣﻨﻪ! ۴۱ ﺩﺭ ﺍﻣﺪ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯﺍﻥ ﺑﺎﻣﺮ ﺑﺮﺍﻣﻜﻪ، ﺍﺑﺎﻥ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﳊﻤﻴﺪﻻﺣﻘﻰ ﺁﻧﺮﺍ ﻧﻈﻢ ﻛﺮﺩ، ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯﻭ ﺑﺎﺯ ﺩﺭﺳﻨﮥ ) ۱۶۵ ﻕ ۷۸۱ ﻡ( ﺍﻳﻦ ﻛﺘﺎﺏ ﺑﺎﭼﻨﲔ ﺷﻬﺮﺕ، ﺍﺯ ﻫﻤﺎﻥ ﻧﺴﺨﮥ ﭘﻬﻠﻮﻯ، ﺑﻮﺳﻴﻠﮥ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﻣﻘﻨﻊ )ﻣﻘﺘﻮﻝ ۱۴۵ ﻕ ۷۶۲ ﻡ( ﺑﻌﺮﺑﻰ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﻫﻼﻝ ﺍﻫﻮﺍﺯﻯ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﻨﺎﻡ ﳛﻴﻰ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮﻣﻜﻰ ﺑﻌﺮﺑﻰ ﺗﺮﲨﻪ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﻧﻮﲞﺖ ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻨﻈﻢ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺣﻀﻮﺭ ﳛﻴﻰ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ، ﻫﺰﺍﺭ ﺩﻳﻨﺎﺭ ﺟﺎﻳﺰﻩ ﻳﺎﻓﺖ ۴۲ ﻭ ﻫﻤﲔ ﻛﺘﺎﺑﺴﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﲤﺎﻡ ﻣﻠﻞ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺷﻬﺮﺕ ﻳﺎﻓﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺳﺎﻣﺎﻧﻴﺎﻥ ﺑﺎﺯ ﺭﻭﺩﻛﻰ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺩﺭﻯ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ۳۲۹ ﻕ ۹۴۰ ﻡ( ﺑﺎﻣﺮ ﺍﻣﲑ ﻧﺼﺮﺑﻦ ﺍﲪﺪ ﻭ ﻭ ﭘﺲ ﺍﺯﺍﻥ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻥ، ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻠﻌﻤﻰ ﻭﺯﻳﺮ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ) ۳۲۰ ﻕ ۹۳۲ ﻡ( ﺁﻧﺮﺍ ﺑﻔﺎﺭﺳﻰ ﺩﺭﻯ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩ ۴۳ ﺍﺑﻮﺍﳌﻌﺎﱃ ﻧﺼﺮﺍﷲ ﺑﻦ ﳏﻤﺪ ﻏﺰﻧﻮﻯ ﻭﺯﻳﺮ ﺑﻬﺮﺍﻡ ﺷﺎﻩ ﺁﻧﺮﺍ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ۵۳۹ ﻕ ۱۱۴۴ ﻡ ﺑﻪ ﺩﺭﻯ ﺍﺯ ﻋﺮﺑﻰ ﺗﺮﲨﻪ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺑﺎﺯ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺳﻠﺠﻮﻗﻴﺎﻥ، ﺑﻬﺎﺀﺍﻟﺪﻳﻦ ﺍﲪﺪ ﻗﺎﻧﻌﻰ ﻃﻮﺳﻰ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﻨﺎﻡ ﻋﺰﺍﻟﺪﻳﻦ ﻛﻴﻜﺎﻭﺱ)ﺣﺪﻭﺩ ۶۱۰ ﻕ ۱۲۱۳ ﻡ( ﺑﻨﻈﻢ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩ، ﺗﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﻼ ﺣﺴﲔ ﻭﺍﻋﻆ ﻛﺎﺷﻔﻰ ﻫﺮﻭﻯ ﺩﺭ ﻫﺮﺍﺕ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﻨﺎﻡ ﺍﻧﻮﺍﺭ ﺳﻬﻴﻠﻰ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ۹۰۰ ﻕ ۱۴۹۴ ﻡ ﻭ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻀﻞ ﺑﻦ ﻣﺒﺎﺭﻙ ﻭﺯﻳﺮ ﺟﻼﻝ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺍﻛﱪ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﻨﺎﻡ ﻋﻴﺎﺭ ﺩﺍﻧﺶ ﺗﺮﲨﻪ ﳕﻮﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺭﻭﻯ ﻫﻤﲔ ﻧﺴﺨﻪ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻓﻀﻞ ﺧﺎﻥ ﻭﻟﺪ ﺍﺷﺮﻑ ﺧﺎﻥ ﺧﺘﻚ ﺁﻧﺮﺍ ﺩﺭ ﺍﻛﻮﺭﻩ ﺷﺮﻕ ﭘﺸﺎﻭﺭ ﻛﻨﺎﺭ ﺩﺭﻳﺎﻯ ﻛﺎﺑﻞ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ۱۱۲۰ ﻕ ۱۶۸۹ ﻡ ﺑﻪ پشتو ﻫﻢ ﺗﺮﲨﻪ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﻛﻪ ﺍﺯ ﲤﺎﻡ ﺁﻥ ﴰﺎ ﻣﻘﺪﺍﺭ ﻭ ﻭﺟﻬﮥ ﺳﲑ ﻓﻜﺮﻯ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻋﺼﺮ ﻗﺪﱘ ﺗﺎ ﻗﺮﻥ ﺩﻭﺍﺯﺩﻫﻢ ﻫﺠﺮﻯ ﺑﲔ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻭ ﻋﺮﺏ ﻗﻴﺎﺱ ﻛﺮﺩﻩ ﻣﻴﺘﻮﺍﻧﻴﺪ.
ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﺧﺪﻣﺎﺕ ﻓﺮﺍﻣﻮﺵ ﻧﺸﺪﻧﻰ ﺑﺮﻣﻜﻴﺎﻥ ﺑﻔﺮﻫﻨﮓ ﺍﺳﻼﻡ، ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺻﻨﻌﺖ ﻛﺎﻏﺬ ﺳﺎﺯﻯ ﺩﺭ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍصلاً ﺍﺧﱰﺍﻉ ﻣﺮﺩﻡ ﭼﲔ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﻣﺎﻭﺭﺍﺀ ﺍﻟﻨﻬﺮ ﺁﻧﺮﺍ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ.
ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﺑﺮﻣﻜﻴﺎﻥ ﺑﺮ ﺍﻣﻮﺭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻭ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﭼﲑﻩ ﺷﺪﻧﺪ، ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮﺍﻥ ﻛﺎﻏﺬ ﺭﺍ ﺍﺯ ﲰﺮﻗﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻐﺪﺍﺩ ﺑﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺁﻧﺮﺍ ﺩﺭ ﳑﺎﻟﻚ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺭﺍﻳﺞ ﳕﻮﺩﻧﺪ ۴۴ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺍﻧﺪﻟﺲ ﺑﻪ ﺍﺭﻭﭘﺎ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻛﺮﺩ.