کابلی رتبیل شاهان

فردريمي زبرهي پیسری وروسته په لویدیخ کی دساانهانو او په ختيغ کي دغربي ترگانو درامنخ ته گیدو پر اثر په آفغانستان کی دگوشاني دولت قدرت ورو، ورو کمزوری شو. په پنځمه زېږدې پيړۍ کې ديفتل په نامه دنوو خلکو دخرگند یدو په وجه چي هغوي شل زره کورنی اوس هسم په بدخشان کی دفیض اباد په شمالی برخه کي اوسیږي، ترگان او ساسانیان دواړه تسر شا کرای شول يقتلبانو لومری دهندو کش به شمال اویبا په جسرسه کي دزایل به سيمه يعتي دغزنی اوکندهار ترمنخ مقتدر دولشونه منخ ته راوړل اوپه هند کي بي دير فنوحات ترسره کرل چي له هند خخه گوینایبانو دوی بیرته افغانستان ته پر شا کرل، چي وروسته بیا په تركیبي بنه ورو گوشانيانو أويفتلیانو په شريك دول دافغانستان په بپلابیلو برخوكي ديوشمير سیمه ایزو واكمنو په مرسته حکومت اوقدرت ته ورسيدل، چې دپامیانو زمریان دهغو قبيلو نموني وي، باید ياد ولرو چي په غربي ماخذونو کی په عموم وول دکایل سیمه ایز واکسن درکابل خدا، په لقب یاد شوی دی چي مقصد تري همغه کایل شاهان دی، چی کوامی شو د کابل چې و تسرې شاهان به بلابلو کورنیو اوولو وویشو چی به هغه وله کي بو هم رنبيل شا شمپرلی شوچي پو باخ ته یي د «رایان گابلی په لقب سر لبك تاکلی شو. له کومي ورخي چي عربانو دافغانتان له لوید یسزو سرحدانوسره تماس وموشد يعني له ۲۳ مجری ۶۴۵ مسيحي) ترهغي زماني پوري چی کایل

ديعفوب ليث صفاري له خوا په ۲۵۸ هجسري (۸۷۹ میحي کي فتع گرای شو دحه دپاسه دوه پیړيو په اوږدو کي دکابل دسيمي پاچاهان چي دهندوکـش جنوب پلوته يي په پراخه او لویه ساحه کي امارت درلود دارتبیل په شامه اوصقت بادشوی ه دعربي ماخذونو په تعقيب دفارسي متون په تاريخي اوادبی اثار کي هم باه شوي، واكمنان د هجري په لومریو پیریوکی هر خای د رتبیل او رتبل شاهاتو به نامه پاد شوي دي دارنبيل شاهان دهندوکش په جنویی برخه کی په لویه او پراخه ساحه کی له كابل نه دسیستان ترهامون با يه بل عبارت له کابل نه تر زرنگ يعني دأوسنی افغانتان اوایران تر پولو پوري سلطنت درلود أو دویر قدرت لرونگی وو مگر به کابل کي دسیمه ایزو واگمنانو په نامه يي ديسر شهرت لاره لکه چې برسيره پر ادبي اوتاریخي ماخذونو دکابل دعواموپه فوكلوري كیسو كي بي هم شهرت لاره أو لسري بي أو حتی دشير دروازي او شاخ برنشي د غرونو د پاسه دایادیو نسبت ورگر شوی او وركول کیري دا اولسي كیسی او عامپانه داستانونه ددي شاهانو دئاريخي حقایقو په روښانولو کی دبسره مرسته کوي په دي کي شک نشته چي دارتبیل، دکلمي دليك اوضبط صسورت لم خه غور غواری، اودمطالبو دتحليل صورت ب راخرگندوي، تول پوهيروچي دارنبیل کلمه به عربی اوفارسی منون کی له بیلابيلو بنوضبط شوی دی لکه له هغي ولی نه رنبیل زنتبیل، زنبیل، زنده پیل اونوره ادضبط توپير په غالب ګمان چې دعربي لیکدودونه راولار شوی چې په دواړوژبو غربي او فارسي كي يي دناريخي اوجغرافیایي نومونود لیکشي هسم ضبط استوتزه بي جوره کري او په داسی كلمه لكه ارتبیلگی درت ابپ، او (ی دشورو خای پرخای کول تغیرگوي اوبیلابيلي بني خپلوي لكه چي مثالونه يي لرو لکه خرنگه چی رشیل شاهان د ین له پلوه دهندویی دبن پیروان وو أو دهند اوبابر شاهانو په سلسله کې همدغه کابلي شاهان راځي، پرغالب گومان وابو. چي د ارنبیل شوم له کابلی هندوي نامه سره اربكه ولري. له احتمال نه لری شده چی ددي کلمی ترکیبد رتن پاله بانو ترای پاله له كلمي له اسم خاص شمره دخالت ولري. " رتن پاله" چې يوځانګړی هندي نوم

دي د رتبيل له نامه سره وپر ورشه والي لری او په اسانی سره له رتن باله خخه رتن يال أو رتبيل جوریری همدارنگه رای باله همد رتبیل په تشکیل کي دخالت لرلی شی، رای داشاه په معنا او راني بی ملكي ته ويل او پاله دکورنی توم و. د راي پاله او رای يي" پال له ترگیپ نه چي هغه یی دپاله کورنی باچا، ترجمه کولای شوء نوکیدی شي په اسانۍ سره د "رتبيل کلمه منځ ته راوړي. په هر حال ددي کلمي دنشکیل صورت چی خنگه وي هي به وي خودوصره په خرگند نيا سره ویلای شوچي ترتبیل دکوم پاچا نوم شه و دغربي اوفارسي ماخدوئو خخه بواخي دكابل دیوتن سیمه ایز پاچا مقصد نه دی، بلكي مقصد يسې دکابل دڅوپاچاهانواوکورنيو څخه دی چې ددوه پیریو په اوږدو کي بي کابل له کابل خخه بهر دافغانتان به توله جنویی برخه باندي سلطنت کری دی او مور دافغانستان رد هغوی) د تر اسلام دمخه ناریخ معمولا په دوه ډولو وبشو: ر۱ رتبیل شاهان ۲، کابلی رایسان دادواړه ډلی دنژاد اواصلي ريښي له نظره سره ګډې وې، دوړو کوشانهانواو يفتلياتو له بقایاو خه چن دافغاتستان په ويسرو برخوكي بي سیمه ا پز امارنونه منخ ته راورل اود اسلام ترانگد پوري يي به خپلر حوزوگي امارت وكر يواخي بی داوروستي هندي اویرهمنی دین اره لکه چې د بامیانو سیمه ایزو واکمنو یادبامیان زمريانو بودايي مذهب درلود. پدي کي نشته چي درتبیل شاهاتو مرکز اوپلازمینه د کایل بنار و او پاتردي به وواپرچي په دي کي شك نشته چي د كابل كلا يفتلي شاهانوپنځمې مسيحې پیړۍ په اوږدو کې له بگرام نه دپایتخت د ليږدونې په هود په کابل كي جوره کره او په کابل کي دبالاحصار په ودانولو کي بي ديري هځي تر سره گړي او حصار بي دشار د غرنیوسیمو گي وکیښ چي كله پدي خای کی امارت ته ورسیدل دبلي واکمنی مركز یی همدغه دکایل كلا وټاكله او بیاددې کلا په ټينګښت برجونو اودغرونو دپاسه د يوالونو په استحكام کې ډ پرې هلي خلي وكري شردي دمخه مو اشاره وگره چي دپخوانی افغانستان په تاریخ کي رتبیل پر دوه ډلو ويشلی شو: يوكابلي رتبیل شاهان اوبل کابلي رایان ددي کورنی دواره ولو دعريو دلبكرو أودعرب دخلافت در استول شوو سسرتیرو په ور اندی او حشی اسیتان دمفاري مسلمانو شلونو سره په

مختلفو خایوشو په خانگري شوگه دغزني، لوگر او کابل ترمنخ سبخني جگري وگري چي خاطري بی به جزئیاتو سره دشاریخ په متونوگی خوندي دي تر دي پوري چي يعقوب ليث صفاري هم دوروستي رتبيل شاه له خوا ديوحربي چل پر اثر د کابل به غربی برخه گي معالجي ته دد عوث په مهال گرفتار گرای شو او کابل په ۲۵۸ هجری کال چی له ۸۷۹ میلادی کال سره سمون خوري دنهمې ميلادي پیړۍ په دريمه نيمايي کي افغانسستان دلويديخ له لوری دملمان امیر په لاس فشح گرای شو خو درتبيل شاهانو پاپځوړونه بشپر له منخه لاثه رل پدي چي تاريخ ديعقوب ليث صفاري دورور عمر ليث صفاري په وخت کې هم دلوګر اوغزني په برخو کې درتبيل شاهي وگړو پادونه کوي

واكمني پاهند او داوومي مسيحي پیری له پیل شه وروسته دجنوبي هندوکش په مختلفر برخو گي بیلابيل نسلونه واگمنی نه ورسیدل چي عربسي سانسگریت، فارسي اوچينايي ماخذونو په دوه ځانګړو نومونـو ي ـادکړل چې نن ورخ دواقعاتو ترتجزيي اوتاريخي پيښو ترپیښيدو وروسته دومره ویلای شو چي دي کورنیو نومونه أو القاب هر څه چي و خود اصلي ريي له مخي يي درکوشانيو يفتليانو په صفت یادولی شو، خکه چې ددې دوه اصلي ریهو عنصر زموي په هیواد او په خانگري توگه دخیتخ هندوکش به جنوبي برڅه کي دپخوانيو سوابقو له مخي تیت او خای پر خای وو دبرهمني شاهانو په اړه چې دكـابلي شاهانونسل و دوه منبع لرويو البيروني چې هغه وخت په غزني کې اوسيده او له غزنوي واكمنوسره يي هند نه سفرونه کري اوډ ہر پراخ أو افاقي معلومات پی تر لاسه گري او بل ( كلهنه دکشمير مشهور شاعر او مورخ دي چي الربسي راچاترانگيني تومیړي چې کوای شو هغه دپاچاهانو رود) وژبارو اودشرح به ضمن کي يی دکشمیر اوهنده شاهانو کارنامي دحال خرنگوالی اوه دوارو ترمنخ دتعلقاتو په اړه خبري كوي البيروني دکابل شاهي نسل دهغي زماني چي دمطالعي ور گرخیدلی په دوه نوموشو اونښانو بادوي پو الركیان، اويل شاهي برهمن، تركي

شاهبان بی درکشنائریه نسل څخه عبارث دي او پاهم هغه جگره ماران دی چسي د افغانسستان په تساريخ كي بي دارتبیل شاهانو په لقب لابه پیژنو دبرهمن نسل دشاهانو بـل نسـل دی چېې دعقيدې له مخې (برهمن) یا هندي وو أو دگابل دسیمه ابزو برهمنیانو او هندواشو خخه شمپرل كبدل او و ير معبدونه یی په کابل اود کابل په چار چاهبره سيموكي درلودل چي د الوگره زسگاوند) معبد بی مشهور معبدو البيروني د تركي شاهي نسل لوصړی پاچاد برهانگین، اوروستی بی د الكه تورمان، په نوموتو یاد گری دی او وایی چي وروستی پاچا يعني الکه تور مان د گلر په نامه برهمنی وزیر اره له ترگی شاهي وروستی پاچا څخه دپاچاهی دقدرت اواقتدار انتقال صورت برهمني وزیراویاهم د برهمشاهی گورشی ته بوه سلسله ليسه لري پي البيروني طبعا هفه اوریدلي اوداسي يی نقل گړی دی" البيروني وایي: گلر برهمني وزیر اتفاقا خزانه وموندله او پوناخابي سانگه وال شو او لكه خرشگه چی پانگه پخپله فدرت دی وره دمال په لرلو د یر پلوبان وموشدل أو لرلسر بی دپاجاهی اقتدار دترلانسه کولو لپاره خان چمتو کر اوله بله پلوه درکی شاهی وروستی پاجا لكه تورمان چي ویسر ظالم شخص و له رعیت سره بی د پسر بد سلوك کاوه او پدي وجه خلك تري پر په تنگ راغلي وو نولو دپاچا وزیر ته شکایت و گر دبرهمني وزیر پانگه او دارائي چي دده شخصي اعتبار شور هسم ورزیات کری وله پاجا خخه پی کنه پورته گره الکه شور مان، بي بندي گر او پخبله دپاچاهۍ په تخت کښيناست . داو د البيروني له نظره برهمشاهي نسل دموسس منخ ته راتلل، خو که چیرته همدا عین موضوع دکشميري مورخ به کشاب كلهنه کی مطالعه گرو بوبل خه به وگورو کشميري مورخ دبرهمنشاهي نسل بنستگریاهند وشاهي د«کلـر» په نامه بـالکل نه پیژني، بلكي ددی گورنی بلسنگرد للیه په نامه يوتن پادوي دا ليه دکشمیری پاچا سکتره ارمان معاصر و چی د ۹۰۲ ۸۳م ترمنخ يي په هغه ښکلې دره کې پاچاهي درلوده څرنګه چې له يادو شويو ماخذونو څخه څرګنديږي چي رتبيل خلك عسکر پیشه غسکری، خلد وو او معمولابه بی به عسكري مشران له برهمناتو خخه پاكل

په دغه ترتيب ددوو مورخینو دنظریاتو پر ا ساس چې يودغزني اوبل دکشمبر و دبرهمن شاهي ياهند وشاهي كابلي نسل موسس دوه تنه گورو پو رکلر» او بل البه، اروپسانی مورخین او باختري مدققين لکه کننگهم او سراورل سشن چی دواره انگریزان دي او دوی «کلر أو لل یوسړی بولي. "سراورل ستټن" چې پخپله دکشميري مولف راجاترانگین ژبارن دی تعجب کوي چی خنگه دوه تنه دغزني او کشمير مورخین گلر و الليه دواره انخورلي اودا دواره اشخاص دیوتن جز نشي کيدلی دا په همدغه ترتيب . پوبل خبتخ پیژند ونگی چی د کلر أو اليه دنومونوظاهري اخشلاف دعربي حروفولیکدود راولاه شوي ستونزه يولي اوپه حقیقت کي بي هفه دوه نومونه دیوه سري گنلي دی په هر حال که چیرته دا دواړه نومونه يو تن ته مربوط وي نو دادغـور وړ ده چې کشميري مورخ په داسي وخت کي الليه ديرهمن شاهي دسلسلي سر بولي چي مركز يي کابل نه «ویهند) تـه منتقـل شوی او په کـابل کې «لکه تورمان») پاچاهي خپله کري ده. يوشمير اروپائي پوهان په دي باوري دي چي دادواړه نومونه يو دي د «كلر» او «للیه») نومونه په مشترك ډول درگلرليه په پڼه ليکي او همدارنګگه دزمان اومحل دتشخيص په پام کې نيولو سره دهغوی پاچاهي داسې تعبيروي چې «کلر») په کابل کې دبرهمن شاهي کورتی سلسلي سر و او هغه په کابل کي دبرهمني شاهانو بنستګر ګڼلی شو، پداسی حال کې چې لليه ددې کورنۍ پاچا وچی بر همن شاهان باهند اوكایلی شاهان دغزتو پائو دفتوحائو په اشر کابل، لوگر، اوگر یز گي له پبو ولويدل اوبه پای کی پی داند ترشنگ ويهند) كلك کړ اوهلته يې نوی مرکز منخ تـه راوړ. برهمنشاهی یادهند اوكابل شاهي نسل په کابل کی معبدونه اباد کري اود شار به پو درم سال کی پی د پوتن پاجا مجمه تر پوه حده نقش کړای شوې ده.