گونه های جمله از نگاه ساخت
جمله از نگاه ساخت دو گونه است :
جمله ساده
جمله مركب
جمله ساده :
جمله ساده جمله ایست که یک فعل داشته باشد.
درامه منظوم "مکن همشیره گریان" سرودهء حیدر نیسان است.
غبار کتاب افغانستان در میسر تاریخ را نوشته است.
شفیع رهگذر مدیر مجله ژوندون بود.
ابراهيم صفا شعر لاله آزاد را در زندان سروده است.
کریم شوقی کت تنبور آواز میخواند.
ناوک آواز خوان محلی بود.
صوفی عشقری دکانداری می کرد.
پروفسور غلام محمد مكتب صنایع نفیسه را اساس گذاشت.
جمله ساده میتواند به گونه های مختلف انکشاف یابد.
جملۀ مركب:
جمله مرکب جمله ایست که از دو یا بیشتر فقره ساخته شده باشد. فقره گروهی از کلمه هاست که دارای فاعل و فعل است ، مگر
استقلال و تمامیت ندارد جملۀ مرکب دو گونه است.
الف - جمله مرکب دارای فقره های برابر
ب - جمله مرکب دارای فقره های نابرابر
الف - جملهٔ مرکب دارای فقره های برابر :
در جمله های مرکب گاهی فقره ها از نگاه اهمیت برابر اند که از روی این نشانه ها شناخته میشوند.
نخست پیوستن فقرهها بهم باواو عطف ، چون این نمونه ها:
- سخنران پشت میکروفون رفت و به سخن آغاز کرد.
سخن ران پشت مکروفون رفت = فقره یکم
سخنران به سخن آغاز کرد = فقره دوم و هر دو فقره متوازن
دوستم باغ خود را فروخت و به جایش یک موتر نو خرید.
دوستم باغ خود را فروخت = فقرۀ یکم
دوستم به جای باغ یک موتر نو خرید فقره دوم و هر دو متوازن.
دوم - گاهی فقره ها هیچ پیوندی نمی داشته باشند که در نگارش باسمی کولن آنها را میپیوندند . این گونه فقره ها هم اهمیت برابر دارند و متوازن اند اورسی را باز کرد، هوای تازه فراوانی به ششهایش فروبرد ، گلهای سرخ باغچه را از نظر گذراند و به یاد آن روز افتاد . فقره های این جملۀ مركب نیز متوازن اند.
سوم - تکرار کلمه های ربط نیز نشانه توازن فقره ها شمرده می شود. مانند: هم. . . ، نه ... نه ، یا ... یا
هم گندم تر است وهم آسیا کند است.
هم لعل بدست آید و هم یار نرنجد.
و در این مصرعها از بیدل ، : هم و هم که نشانۀ یکجایی اند.
هم آبله هم چشم پر آب است دل ما.
یعنی دل ما آبله هم است.
آب دل ما چشم پر هم است.
دو فقره متوازن که یک جملهٔ مرکب را می سازند.
و نه نه یا نی نه که هر دو نشانه نفی اند ، مانند :
نی قابل سودم ، نه سزاوار زیانم .
نه وحدت سرایم ، نه کثرت نوایم . نه مضمون نقش می بندم نه لفظ از پرده می جوشم .
نه خط شناس امیدم.
نه درس محرم بیم .
یا از چربی پرهیز کنید یا از تندرستی تان دست بشویید.
یا هر روز درس بخوانید یا از کامیابی چشم بپوشید.
یا منظم تمرین کنید یا از فوتبال دست بشویید.
یا مکن با پیل بانان دوستی یا بنا کن خانه یی درخورد پیل
۴- گاهی تنها یک یا و یا یک نه دو فقره را متوازن میسازد.
کتاب خوب بخوانید ، نه هر کتاب را.
آنان میآیند یا شما نزد شان می روید ؟
او به خواندن ادامه بدهد یا نوبت را به دیگری بگذارد؟
۵- کلمه های ربط ، مانند:
اما ، ولیکن ، ،مگر ولی ، لیک که یکبار در آغاز فقره دوم مرکب می آیند نشان برابری دو فقره اند.
- همصنفم به کتاب خانه رفته بودا مگر کتابی برای من نیاورد .
- این درختان گل می کنند ولی میوه نمیدهند.
- او از این جا رفت ولیکن وعده کرد که زود زود تیلفونی خبر ما
را بگیرد.
ب ـ جملهٔ مرکب دارای فقرههای نابرابر
گاهی در جمله های مرکب دارای فقره های نابرابر ، یک فقره پایه
و چند فقره پیرو دیده می شوند.
در جمله های مرکب ، پیرویها از این شمار اند :
یکم - پیروی وصفی
دوم - پیروی مفعولی
سوم - پیروی شرطی
چهارم - پیروی زمانی
پنجم - پیروی امتیازی
ششم - پیروی سببی
هفتم - پیروی غرض و مقصود
هشتم - پیروی نتیجه