مکتب هنری هند

در نقاشی های هند بعد از فتح بابر(۹۳۲ ه‍) نفوذ بهزاد و مکتب بخارا بنظر می آید چون همایون پسر بابر از پارس بز گشت، وی دو نفر نقاشان پارس خواجه عبدالصمد شیرازی و میر سید علی را که در تبریز به ایشان آشنا شده بود، در سنه (۹۵۶ه‍ ۱۵۴۹م) بکابل خواست، تا داستان امیر حمزه را مصور سازند و این دو نفر استاد که از بقایای مکتب بهزاد بودند، مکتب نقاشی مغولی هند را شالوده گذاشتند، و کتاب امیر حمزه اصلا (۱۴۰۰) قطعه نقاشی داشت که از آن جمله برخی در موزه های اروپا آمریکا دیده میشود. 

اکبر که حامی هنر بود بوسیلۀ این دو هنرمند مکتب نقاشی را در آگره گشود که تا صد نفر نقاش هندی دران هنر می آموختند، بقول ابوالفضل نسخ زیاد استادان نامی بهزاد و میرک و سلطان محمد در کتابخانۀ سلطنتی هند فراهم آمده بود، کتاب هفت پیکر نظامی بتاریخ (۹۸۸ه‍۱۵۸۰م) برای اکبر درین هنر کده به پیری کارهای بهزاد نوشته شد و نسخۀ اکبر نامه چستر بیتی لندن که تصاویر آن بقلم هنرمندان هندی مانند دهرم داس ،سنواله، شینکر، لعل ، سورداس و نرسنگه و فرخ بیگ و موکند و گوردهن تهیه شده، و آمیزش سبک بهزاد را با مکتب هنری کشمیر و گجرات و‌پتجاب نمایش میدهد، از شاگردان این مکتب بساون و داسونتهه و منو هر نیز شهرت دارند و کار ترجمۀ فارسی مهابهارت  از همین کتاب مکتب است .

در عصر بعد از اکبر منصور و مراد و منوهردچ و ابوالحسن پسر آقا رضا ملقب به نادر الزمان (نقاشان دربار جهانگیر) و فاخر الله و میر هاشم و هون هد و بیچپتر و انوب چهاتر (نقاشان عصر شاه جهان ) از بقایای این مکتب است (۱)

مکتب هنری بخارا : 

در اواخر دورۀ اوج هنری مکتب هرات، هنگامیکه صفوی و هندی ازین منبع فیاض منشعب میشد، در بخارا نیز سبک مهم نقاشی از همین سر چشمه بوجود آمده بود.

در حدود (۹۴۲ه‍۱۵۳۵ م) نقاشان و خوشنویسان زیاد مکتب هرات در اثر انقلاب روزگار و سلطه صفویان به بخارا و ماوراء النهر گریختند و در آنجا باسلوب مکتب هرات و مخصوصا بسبک بهزاد کار خود را ادامه دادند، از آنجمله میر علی هراتی شاگرد زین الدین محمود از خطاطان مشهور هرات در سنه ۹۴۱ه‍ ۱۵۳۴م بدربار بخارا رفت و راه و رسم خوش نویسی مکتب هرات را در آنجا ادامه داد، وی نسخۀ یوسف و زلیخا جامی را بتاریخ ۹۳۰ه‍۱۵۲۳م در هرات نوشته که در بخارا مصور و مذهب شد(۲) 

از هنرمندان مشهور مکتب بخارا محمود مذهب شاگرد میر علی خطاط معروف و پیرو اسلوب بهزاد است، وی در الفت دادن بین اشکال و پوشاندن زمینه تصاویر به ابنیه و کشیدن اشکال  اشخاص و تقسیم آنها از روش بهزاد پیروی کرده و بعد از رفتن بهزاد به تبریزی وی به بخارا رفته است.

از مشهور ترین آثار هنری محمود مذهب تصاویریست در نسخۀ خطی تحفة الاحرار جامی که در بخارا نوشته شده، و نسخۀ دیگر همین کتاب که تصاویر آن بامضای محمود مذهب است در مجموعۀ هومبرگ کتابخانه ملی پاریس دیده میشود. 

در یک مجموعه نقاشی کتابخانۀ حضرت رضا در مشهد مناظر بزمهای عشقی کار همین محمود مذهب و شاگردش عبدالله موجود است که کاملا سبک نقاشی بخارا دارد. 

دیگر نمونۀ کار محمود در مینیاتور دو صفحه یی مؤرخ (۹۰۳ ه‍ ۱۵۴۶م) مخزن الاسرار نظامی کتابخانۀ ملی پاریس بامضای اوست. که اصل کتاب در سنه (۴۹۹ه‍۱۵۳۷م) در بخارا بدست میر علی نوشته شده است و امتیاز این تصویر  در تناسب آن و تباین رنگ‌هایش می‌باشد(۳) 

دیگر نمونۀ مکتب بخارا یوسف و زلیخا جامی است که میر علی حسینی در سال (۹۳۰ه‍۱۵۲۳م) نوشته، ولی مینیاتور های آن در حدود (۹۴۷ه‍) ساخته شده، و نفوذ شدید مکتب بهزاد و هرات را میرسانند، هکذا یک بوستان سعدی و دیگر فتوح الحرمین محیی لاری نیز دارا تصاویر بهمین سبک اند.(۴) 

دیگر از ناموران هنرمندان مکتب بخارا شیخ زاده شاگرد  بهزاد بود و مینیاتورهای وی در بخارا بسبک کارهای آن استاد بزرگ است و بسبب رنگهایش روشن قرمز خیلی مشهوداند.(۵) 

عبدالله مذهب نیز از مکتب هرات و به بخارا هجرت کرد، که تصاویرش خیلی کم و نادر بدست می آید و شاید مشهور ترین آنها تصویر جوانی باشد که در زیر درخت در گلی مشغول ساز نواختن است، این پرده اکنون در موزه فنون نفیسۀ لیبزیک می‌باشد(۶) 

از ممیزات مکتب بخارا یکی اینست که پوشاک سر اشخاص عبارت از کلاه ترک دار بلندیست که قسمت پایین آنرا عمامه ی پوشانیده است و دیگر صور اشخاص را بطور انفرادی و مستقل کشیده و هوا خواهان نقاشی  ازین تصاویر مربق

مرقعهای جداگانه را تشکیل میدادند. تزیین حواشی نسخه های خطی بانواع نقش و نگار های دو رنگ طلایی و نقره یی بر روی یک زمینۀ رنگ آمیز نیز از ممیزات این مکتب است.(۷)