راه ابریشم و موقف افغانستان درامتداد آن
پیش ازینکه راههای بحری کشف شود مراودات و رفت وآمد وحمل ونقل مال التجاره ذریعه کاروان ها روری معبری درخشکه صورت میگرفت که ازکرانه های شرقی بحیره (مدیترانه) بابحرسفید تا قلب چین دروسط آسیا ممتد بود. گفته می توانیم که بعد ازکشف راههای بحری چون مسافرت در دریا خالی از خطرنبود بازهم مدتی دیگرراه خشکه موقعیت خود را از دست نداد. کسیکه راه خشکه بین یونان و بکتریان یا باختررا کشف کرد؛یکنفرازتجارمقدونیه بود موسوم به ماتس تی تیانوس. این تاجربا این اکتشاف مراکزتجارتی شمال افغانستان فعلی مخصوصأ شهربلخ را به سواحل بحرالروم وشهرها وبنادر آن متصل ساخت.علت اصلی این اکتشاف موضوع تجارت وخرید وفروش ابرایشم بود زیرا تاجرمذکور درشام تجارت خانه ئی داشت و بسیارمایل بود که ارتباطی میان نقطه تولید ابریشم ومراکزمخصوص تاب دادن و رنگ آمیزی آن قایم کند.
این دو نقطه ازهم دورافتاده بود زیرا مرکزمهم تولید ابریشم درین وقت ترکستان شرقی یا سنکیانگ بود که درآن زمان ها آنرا(سیرند) یعنی به علت نزدیکی به هند وچین (هندوچین)می خواندند که غیرازهند و چین معروف بود وشهرهای عمده تولید ابرایشم درآن سرزمین عبارت بود از(کاشغر) و(ختن) مراکز ابریشم تابی ورنگ ریزی عبارت بود ازانیتوش،بریت،سیدن،تیر،که درخاک های شام تا نزدیکی های سواحل بحرالروم وقوع داشت.
ابریشم و پارچه های ابریشم در قلمرو امپراطوری رومن خریداربسیارداشت و تجارکشورهای مختلف عرض راه مثل شام وپارت وغیره درخریداری و حمل ونقل آن سود زیاد می بردند و پیوسته کاروان های بزرگ اشتربین کاشغر و ختن و شهرهای شامی وبنا در بحرالروم درحرکت بود نقاط مهمی که سر راه ابریشم قرارداشت از غرب به شرق عبارت بود از: هراپولیس (شهری بود کنارفرات) ادس،سیبی،هکبتان یا همدان،راگس یا راغس یا (ری) درنزدیکی تهران،هکاتوم پیلس در حوالی شاه رود.سپس راه مذکورازحوالی بین مرو وهرات، بیشترازهرات گذشته وطرف بلخ میرفت و ازینجا بعضی اوقات راه مذکوردوشاخه میشد وازسواحل راست و چپ آمو دریا بطرف ختن وکاشغر پیش میرفت. درداخل خاک افغانستان کنونی میتوان گفت که برخی ازکاروان های راه ابریشم از درۀ واخان ازپای دامنه های پامیر عبورنموده وازتاشقرغانی که دردامنه های شرقی پامیردرخاک سنکیانگ واقع است به طرف کاشغروختن حرکت میکرد.
شبهه ئی نیست که ازطرف شرق ازکشورختای که عبارت ازچین امروزه است کاروان های دیگر ابریشم وپارچه های ابریشمی چینی را به همین نقاط سنکیانگ منتقل می ساخت وخرید وفروش وعوض ومعاوضه مال التجاره درشهرهای ترکستان شرقی صورت میگرفت.
افغانستان روی معبرمعروف ابریشم موقعیت خاص و ممتازی داشت وازنطرترانزبت مال التجاره استفاده های شایانی میکرد. وچون تقریبأ دروسط طول راه افتاده بود و راه مذکور درین سرزمین چه بطرف شمال جانب ماوراءالنهر ومرووچه بطرف جنوب، جانب هند منشعب میشد استفاده ترانزیتی آن خیلی زیاد بود. اصلأشهری مانند بلخ درنقطه ئی افتاده بود که شاخه هندی یا جنوبی وشاخه شرقی یا چینی راه ابریشم دران جابهم متعلق میگردید واشتر(بخدی) که اشتر دو کوهانه بود ونام ونشان آن درتمام جهان معروف است درکاروان های حمل ونقل اموال روی راه ابریشم نقش مهمی بازی میکرد وازنقاط مختلف چین حتی ازحوالی پیکن مجسمه های گل پخته اشترمذکوربدست آمده است.
علاوه برابریشم که بصورت ترانزیت وارد این سرزمین شده وبه شهرهای غرب آسیا منتقل میگردید بعضی محصولات معدنی ونباتی وحیوانی ازقبیل: لاجورد،عقیق، پشم وقالی ومیوۀ خشک ازداخل مملکت وبرخی مال التجاره دیگرمثل پنبه ومواد معطرنباتی ونیل وغیره ازخاک هند آمده وازهمین طریق به خاک های آسیای غربی می رسید و تجاریونانی و رومی آنرابه اقطارامپراطوری رومی می بردند.
راه ابریشم که درمیان ملل شهرت دارد؛راه سراسری کاروان روی بود که تقریبأ دوحصۀ آسیا را فرا گرفته ونظربه اهمیت مفاد تجارتی عامل ارتباط کشورهای بزرگ های چینی وکوشانشاهان و امپرطوری رومی بشمارمیرفت.
۱۰/۲/۳۸