تشیید روابط با روسیه و وضع متردد دربار روسیه

در عین این احوال روابط امیر شیر علی با جنرال کوفمان استواری می یافت و در جون ۱۸۷۸ نامه ای از جنرال به امیر رسید:" که درین ایام روابط روسیه با دولت بریتانیه در بارۀ کشور شما قابل ملاحظه است، چون نمی توانم اظهار عقیدۀ خود را حضوراً بشما نمایم، بنا بران نماینده خود میجر جنرال ستالیتوف Stoliefoff را به حیث گماشته با اختیار امپراطور بشما میفرستم وی تمام گفتنی های امپراطور را بشما خواهد گفت پس وجود او را عیناً مانند من شمارید و بعد از مذاکرات پاسخ خود را به وی بسپارید. باید خاطر نشان نمایم، که اتحاد و دوستی شما با روسیه نسبت بدوستی بریتانیه مفید خواهد بود، و منافع اتحاد 

صمیمی و واضح با روسیه را همواره خواهید دید."1 چون اطلاع آمدن هیئت ستالیتوف و مسودۀ معاهدۀ ایکه با او عقد میشد.2 از کابل به حکومت هند رسید، به وزارت خارجه بریتانیه ابلاغ و اقدامات آینده هم به آن مقام واگذار گردید تا که به تاریخ ۲ جولائی ۱۸۷۸ لارد لوفتس با مسیو دی گیرس مذاکره نموده و توضیح خواست که آیا کدام نمایندۀ دولت امپراطوری روسیه یا حکمران عمومی ترکستان به کابل فرستاده شده است یا نه؟

دی گیرس در پاسخ این پرسش گفت: ابداً چنین هیئتی به کابل نرفته و نه فرستادن آن از طرف دولت شاهنشاهی یا جنرال كوفمان اراده شده است.3 در اصل هیئت ستالیتوف درین هنگام بسفر خود طرف کابل رهسپار بوده و به تاریخ ۲۲ جولائی ۱۸۷۸ به کابل رسیده بود.4 گویند که امیر راجع به آمدن این هیئت پروتستی هم نمود، ولی برای ممانعت آمدنش با قدامات لشکری متوسل نشد، و با احترام آنها را پذیرفت.

چون درین اوقات اوضاع دربار روسیه مشوش بوده و هر کسی دم از خود سری میزد گمان میرود که ارسال سفیر روسیه به کابل نیز ناشی از همین وضع بود، زیرا سچاوالوف هنگامیکه در برلن و پترسبرگ بود، ابداً راجع باین موضوع چیزی نشنیده بود چون چنین سخنی را شنید فوراً به گورچاکوف رفت و پرسید آیا هیئتی را به کابل فرستاده اید؟ وی جواب داد: چنین کاری ابداً وقوع نیافته.5

چون زمامداران بریتانیه این وضع عدم مبادلات در بار روسیه را دیدند لارد دفرین Dufferin به لارد سالسبری در نامۀ ۱۶ مارچ ۱۸۸۰ خویش نوشت: "اگر ما حفاظت سرحدات شمال غربی هند را تنها بر مفاهمات و مذاکرات دولت امپراطوری روسیه واگذاریم کار نهایت بیهوده خواهد بود اگر چه امپراطور و وزیرانش از تعهدات خویش تخطی نخواهند

کرد ولی طرز اداره روسیه چنین است که آنها نمیتوانند اعمال نمایندگان و افسران نظامی خود را بکلی کنترول نمایند بنا بران بر تضمینهای شفاهی آنان اعتمادی نشاید."6

به هر صورت آمدن سفیر روسیه به کابل، تماماً مخالف آمال امیر بود طوریکه دیوک آف ارگیل در نامۀ ۴ نومبر ۱۸۷۸م به مستر گلیدستون نوشته است به قول نامه نگار تایمز امیر عامداً و قاصداً اتحاد روسیه را مرجّح ندانسته، و اکنون که من همان اطلاعات رسمی  را که به لیتین فرستاده شده و راجع به پذیرائی امیر از هیئت روسیه بحث رانده است میخوانم ازان بکمال وضوع ثابت می آید، که امیر درین مرحله گیر آمده و پذیرائی هیئت روسیه عمدی و ارادی نبوده است.7 از طرف دیگر وضع روسیه نیز درین مورد برگشت: زیرا طوریکه لارد را برتس مینویسد: یک روز پیش از وصول وی به کابل (۲۱ جولائی ۱۸۷۸) ستالیتوف پیامی از جنرال کوفمان گرفت، که دران از اکمال معاهده برلن ذکر رفته و او را از دادن هر گونه مواعید و تعهدات بامیر باز داشته و حتی کوفمان بقلم خود در ان نوشته بود: " که باید از دادن وعدۀ مثبت و تعهدات اساسی با امیر خود داری نماید و مذاکرات خود را بتصور اینکه گویا جنگ با انگلستان در گرفته باشد، تعمیم و دوام ندهد." ( كتاب مذکور رابرتس ۲/۱۱۰). اگر چه وصول سفیر روسیه به کابل بحرانی را بوجود آورد ولی قراریکه امیر شیر علی در نامه خود بعنوان امپراطور روسیه نوشت: اوضاع آنقدر مغشوش نبود، "طوریکه چهل سال قبل امیر مرحوم پدرش با قضاوت آزاد، دوستی عالیحضرت شما را بر دوستی انگلیس بر گزیده بود"، باز هم وقایع سال آینده نتایج همین بحران بشمار می آیند.8 چون ویسرای هند بر ارسال و قبول یک هیئت سیاسی بدربار کابل اصرار ورزید و مکتوبی را در باره تعمیل این اراده بامیر صادر کرد اتفاقاً مكتوب عيناً به تاریخ ۱۷ اگست که روز مرگ ولی عهد عبدالله جان بود به کابل رسید، و بنا بران امیر خواهش کرد که اکنون این مسئله معوق ماند.9

درین اوقات که هنوز جنرال استالیتوف از کابل خواسته نشده بود، بین بریتانیه و روسیه نوتهای ذیل بران موضوع مبادله شد: از طرف کونت سچووالوف به مارکویس آف سالسبری لندن ۷/۱۹ دسمبر ۱۸۷۸م. " از شنیدن این خبر که وفد روسیه که شما رجعت آنرا از کابل تصور کرده بودید و هنوز در کابل است، اظهار تعجب فرموده اید.

شما قبلاً بمن خاطر نشان کردید که م ، دی گیرس به شارژ دافر بریتانیه اعلام داشته است، که این وفد روسیه که در اصول استثنائی فرستاده شده وضع مؤقتی را داشته است و در هنگامی ارسال شده که ترس وقوع جنگ بریتانیه و روس موجود بود.

اکنون از طرف پرنس گورچاکوف تلگرافی را گرفته ام و مامورم تا به موجب آن از شما بپرسم که آیا تعهدات روسیه و انگلیس طوریکه قبل از ارسال وفد موجود بود و در مکاتبات حکومتین بر همین موضوع محفوظ است، از طرف دولت علیا حضرت ملکه بحالِ خود باقی است؟ و آیا در نظر ایشان وضع الزامی و اجباری آن ادامه دارد؟

عالیحضرت امپراطور بنوبه خود متمایل اند که تمام تعهدات مربوطۀ آسیای میانه را بین روسیه و انگلیس محترم شمرده و بصورت فوری و قتیکه در کابل است واپس بخواهند. 

(ص ۵۱۳ هملتون).

پاسخ نامۀ مذکور

از مارکویس سالسبری به کونت سچو والوف وزارت خارجه ۱۹ دسمبر ۱۸۷۸م به جواب نامۀ تاریخی امروزی شما می نگارد: با طلاع جلالتمآبی میرسانم، تا هنگامیکه وفد روسیه در کابل موجود باشد، این امریگانه مانع تجدید کلی مفاهمات حکومتین که در سابق بر موضوع افغانستان و آسیای میانه بین طرفین مبادله شده خواهد بود.

ولی اگر وفد ارسالی روسیه از کابل واپس خواسته شود حکومت علیا حضرت ملکه بریتانیه تمام تعهدات طرفین را در بارۀ  آن کشورها بر وضع الزامی آن باقی گذاشته و مرعی الاجرا خواهد شمرد. 

(ص ۵۱۵ هملتون).