مقدمه
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله وكفى وسلام علی عبادہ الذین اصطفی
پایه عظمت و امتیاز علم تاریخ و مزیت و اعتبار آن در دنیا علم و معرفت و خصوص در عصر حاضر که مهد ترقی مدنیت است بدلایل روشن و ثابتی ایجاب گردیده و مسلم است که اخبار و آثار گذشتگان در جامعه برای تربیه روحیات ملی و نشو و ارتقای شیونات محیطی آن بلند ترین مقامی احراز نموده است از اینجاست که دانشمندان میفرمایند برای یک ملت شجاع و یک نژاد نیرومند بهترین وسیلتی که روح استقلال و آزادی ثروت سعادات و معنویات ملی آن را زنده نگاه میدارد علم در تاریخ گذشته گان آنهاست که همه وقت به حیث یک خازن این محاسن مزایای عالیه را در آنها محافظه کرده و به طور اخبار و آثار از یکی به دیگری انتقال میدید. پس یک ملت مسعود همان طوری که برای تامین ثروت و توانگری به محافظه چشمه های اقتصادی و برای کثرت و ازدیاد نفوس مراقبت در امور صحی یا برای صیانت حقوق و اقتدا مملکتی خویش به تهیه انتظامات قشونی خود محتاج است. به همان و تیره برای حفظ شئون و مقدمات نژادی ملی به تدوین علل انحطاط و بد بختی و معرفت اسباب سعادت کامگاری گذشته گان خود احتیاج دارد.
این است که بر خود فرض گردانیده در این روزهای که افغانستان آزاد جوان به توفیق خداوند مستعان تازه قد علم کرده و این عنوان مقدس تاریخی بعداز آنکه چندین مرتبه در میان امواج اشک و خون غوطه زده و با رنگ شفقی شفاف عرض اندام نمود یا در وقتیکه برومند ترین شاخه آمال و آرزوی ما بر سعادت و بختیاری براورد و شب دیجور مملکت به صبح نشاط و مسرت خاتمه یافت. یعنی هنگامی که نجات بخشای اول و راهنمای اعظم افغانستان اعلیحضرت نادر شاہ افغان شیرازه های از هم گسیخته مملکت را به هم بست. و در قرن اخر تاریخ وطن با یک خط سرخ و مجلل برجسته ترین کلمات فدویت و صداقت ترسیم فرمود. و نیز این محیطی که مستعد بر قبول تمام سعادات بوده و از وقت ها نیارمندی هم چه یک آموزگار مدبر کار شناس و احتیاج چنین یک عمخوار مال اندیش حقیقی رامی برد.
به تحدید یک حیات مستقیم و یک رتبه روشن استوار موفق آمد. بر حسب ارادۀ جناب جلالت مآب والانشان عبدالرحیم خان نایب سالارعسکری و وکیل نائب الحکومگی هرات که عشق وعلاقه مفرطی به نشریات مملکت خود دارند با وجود انکسار طبع ناتوان وعدم کفایت قریحه نارسا تا جایکه توانستم حالات تاریخی و جغرافیائی و تذکره شعرای شهرهرات را که یک وقتی گهواره علم ومعرفت بود . و شهرستان ترقی و سعادت از ماخذ واثقه و موارد مسلمه بدست آورده بنام آثار هرات به سه مجلد ترتیب و جمع نمودم.
مجلد اول حالات تاریخی و جغرافیائی هرات
// دوم // شعرای متقدمین //
// سوم // // معاصرین //
از آنجا که اساس مطالب ما به تالیف این کتاب یک آرزوی صمیمی به نشریات عرفانی مملکت ما نهاده شده است امیدواریم این اثر ناچیز در قبال مطبوعات مجلل در مقامات عالیه به نظر ارباب ذوق مظهر قبول افتاده و ما هم از این رهگذر خدمتی به احیای آثار گذشته آن گوشه وطن عزیز خود احراز کرده باشیم
خلیلی افغان، ۱۳۰۹