عدد

در بسا موارد ، به عدد و نامهای اعداد نیازمندیم ، مانند :

بیان دقیق زمان ، چون ساعت چهار بعد از پیشین است.

بیان اندازهها و ظرفیتها ، چون :

این اپارتمان نود متر مربع است و برای یک خانواده چهارنفری

مناسب می باشد.

برای بیان عمر کسان و چیزها، مانند:

پدرم دو هفته پیش هشتاد ساله شد.

این نهال یک ساله است.

عدد کلمه ایست که برای تعيين مقدار ، ظرفيت و شماره اشیا اشخاص و معانی به کار میرود و پنج گونه است :

- عدد اصلی

- عدد ترتیبی

- عدد توزیعی

- عدد مبهم

- عدد كسرى

- عدد اصلی :

در زبان دری عددهای اصلی بیست کلمهاند ، از این دست :

یک = ۱

دو = ۲

سه = ۳

چهار = ۴

پنج = ۵

شش = ۶

هفت = ۷

هشت = ۸

نه = ۹

این اعداد را اعداد خانه یکن میگویند. از شماره ده اعداد خانه دهن شروع میشود که تا نود و نه ادامه می یابد.

پس از عدد ده ، نام کوتاه شده این نه عدد باده می پیوندد و نه عدد پس از این در شمار اعداد اصلی نمی آیند.

یازده = ۱۱

دوازده = ۱۲

سیزده = ۱۳

چهارده = ۱۴

 پانزده = ۱۵ 

شانزده = ۱۶

هفده = ۱۷

هجده یا هژده = ۱۸ 

نزده = ۱۹

پس از نزده، عدد نزده جمع یک ، بیست نامیده می شود

بیست از شمار اعداد اصلی است

پس از بیست ، خوانش عدد واژگونه از خانه دهن شروع می شود :

بیست + و + یک

بیست + و + دو

بیست و یک = تا بیست و نه

پس از بیست و نه سی می: آید

سی = ۳۰

اعداد اصلی دیگر از این قرار اند :

چهل = ۴۰

پنجاه = ۵۰

شست = ۶۰

هفتاد = ۷۰

هشتاد = ۸۰

نود = ۹۰

صد =۱۰۰

هزار= ۱۰۰۰

شمارهای دیگر از ترکیب آنها ساخته میشوند همچنان اعدادی که از لاتین آمده اند چون : مليون  ۱۰۰۰۰۰۰

بليون

تریلیون  از همین خانواده اعداد به شمار می روند

عدد هزار، خانه هزارن شمرده می شود

گاهی که عدد به سد ( صد = غلط مشهور ) رسید ، خوانش آن از خانه سدن و پس از آن هزارن شروع می شود ، بدین گونه :

یک صد و هشتاد و پنج

نه صدو بیست و سه

یک هزار و هفت صدو شصت و چهار

عدد ترتيبى :

عدد ترتیبی مانند صفت ، معین کننده اسم است معین کننده اسم است و با پسوندهای زیرین ساخته میشود :

- با پسوند (ام ) ، مانند: یکم ، دوم، سوم، چهارم ، پنجم، ششم تا

آخر.

با پسوند ( امین ) ، مانند: یکمین ، دومین ، سومین ، چهارمین ،

پنجمین ، ششمین تا آخر

یادداشت :

اول و آخر نیز ترتیب را نشان میدهند که از عربی گرفته شده اند اولین و آخرین نیز به همان معنا به کار می روند

عدد توزیعی :

عدد توزیعی به گونه های زیرین ساخته میشود: با تکرار عدد اصلی مانند:

دو دو ، سه سه ، چهار چهار، پنج پنج ، شش شش 

- با تکرار عدد اصلی و ادات عددی ، مانند : 

دو تا دو تا ، پنج تا پنج تا شش تا شش تا ، هفت تا هفت تا ، با تکرار عدد اصلی و یک (  تا ) در آخر ، مانند:

چهار چهارتا ، پنج پنج تا ، شش شش تا ، هفت هفت تا با عدد اصلی ، ادات عددی و پسوند یی ، مانند : یک تایی، دو تایی ، سه تایی ، چهارتایی ، پنج تایی ، شش تایی

عدد مبهم :

کلمه های چند و چندین را اسمهای عدد مبهم می گویند در باغچه چند درخت و چند بته گل بود . چندین سرباز از جنگ خود داری کردند چند در جمله های خبری و پرسشی و چندین تنها در جمله های خبری می آید

در زمانهای پیش "اند" به معنای چند نیز به کار می رفت ، که امروزه از کاربرد افتاده است.

عدد تخمینی :

عدد تخمینی آن است که زیادی و کمی را بدون تعیین اندازه بیان می

کند . اگر کسی بگوید که صد نامه فرستادم و یک پاسخ نگرفتم چنین نیست که نود و نه جمع یک نامه فرستاده است . بلکه مقصودش تأکید بر زیادی نامه هاست مثالهای دیگر آن :

هزار بار ترا گفتم . 

چهار روز زنده گیست .

یک پول نمی ارزد .

دوسه روپیه باید داشته باشی.

عدد كسرى :

عدد کسری سه گونه ساخته میشود :

یکم - سه یک ، چهار یک ، پنج یک ، شش یک ، هفت یک دوم - یک بر چهار، دو بر پنج ، یک بر سه در گفتار بین عدد نخستین و بر ، کسره میآید . هرگاه اسم عدد نخستین به واو و هی نرم ( غیر ملفوظی ) پایان یافته باشد.

حرکت کسره به شکل "ی" گفته و نوشته میشود ، بدین گونه :

چهار بر هشت

دوی بر پنج 

سه ی برشش

دهی بر بیست

سوم - دو سوم ، سه چهارم، یک پنجم ، یک دهم ، یک صدم ، یک هزارم.

کلمه های تعيين مقدار یا وابسته های عددی :

بين عدد و معدود ( شماره و شمار شده ) گاهی کلمه های اندازه سنج می آیند ، مانند : یک پیاله چای ، دو کیلو بوره ، سه قطی گوگرد چهار دسته گل، یک غوری آشک در نوشته های دفتر و تجاری کاربرد وابسته های عدد بیشتر رواج دارد ، مانند :

دو حلقه تایر ، یک زنجیر فیل ، یک راس گاو ، یک قلاده سگ و یک باب دكان ، دو قبضه شمشیر ، یک میل تفنگ . این گونه وابسته های عددی امروزه از رواج افتاده اند بهتر است عدد و معدود کنار هم آورده شوند و یک فیل ، یک گاو ، یک سگ ، یک دکان گفته و نوشته شود.

کاربرد عدد در ساختن صفتها و قيدها :

از تکرار بعض اعداد و از اعداد صفت و قید ساخته چنان که در این جمله ها دیده می شود:

دوبه دو بودیم جز مادوتن کس دیگری نبود. دو به دو گپ می زنیم. = دو تن ، بدون سومین کس.

این دوا برای این بیماری یک به یک است یعنی این دوا برای این بیماری بی شک سودمند است. سه به سه زور آزمایی میکنیم ؛ یعنی سه تن از سوی ما و سه تن از سوی شما زورآزمایی می کنیم این خانه دوی در سه است ؛ یعنی پهنای این خانه دو متر ضرب سه متر ، یعنی ششمتر مربع است درحویلی پدری من چهار در چهار ، خانه های دومنزله بود . یعنی حویلی پدری من در هر چهارسمت خانه های دو منزله داشت.