مقامه نویسی
اﯾﻦ ﻓﻦ از ادﺑﯿﺎت ﻋﺮب ﺑﺰﺑﺎن دری اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺖ وﻣﺮاد ازان داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ وﺣﻜﺎﯾﺎت ﻋﺒﺮت اﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﺑﺎن
ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﻓﺼﺎﺣﺖ واﻧﺸﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺰﯾﻦ وﻣﺴﺠﻊ وآﻫﻨﮕﺪار ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯿﺸﺪ ،ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﺮﯾﺮی وﻣﻘﺎﻣﺎت
ﺑﺪﯾﻊ اﻟﺰﻣﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺑﺰﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ .در ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻪ آﺷﯿﺎﻧﺔ زﺑﺎن دری ﺑﻮد ﺗﺎ ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻧﺜﺮ دری ﺑﺤﺎل ﺳﺎدﮔﯽ و ﻣﻮﻫﺒﺖ :ﺑﺨﺸﺶ. -ﻣﺨﺎﯾﻞ :ﻣﺨﯿﻠﻪ ﻫﺎ.
ﻋﺪم ﺗﻜﻠﻒ واﺣﺘﺮاز از ﺳﺠﻊ ﺳﺎزی ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻛﻪ ﻧﻔﻮذ ادﺑﯽ ﻋﺮب ﺑﺮ زﺑﺎن دری ﻧﯿﺰ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻛﺮد ودرﯾﻦ ﻣﺪت ﺑﺎز
ﻣﺮدﻣﺎن ﭘﯿﺶ ﻗﺪم ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﻗﺎﺿﯽ ﺣﻤﯿﺪاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻠﺨﯽ ﻛﻪ در ﺳﻨﻪ ۵۵۹ﻫ در ﮔﺬﺷﺘﻪ
اﺳﺖ ،ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﯿﺪاﻟﺪﯾﻦ ﺑﻠﺨﯽ دارای ﺧﺼﺎﯾﺼﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ازان اﺷﺎره ﻣﯿﺮود:
اول ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎﯾﺸﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزی ﻛﻪ ﻓﻌﻞ را ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ اﻋﻀﺎی ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻘﺪم آورﻧﺪ وﺟﻤﻠﻪ را ﺑﺪون ﻓﻌﻞ ﺧﺘﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺜﻼ:
(ﺣﻜﺎﯾﻪ ﻛﺮد ﻣﺮا دوﺳﺘﯽ ﻛﻪ در ﺣﻀﺮ ﻣﺮا ﺟﻠﯿﺲ وﻫﻤﺪم ﺑﻮد ودر ﺳﻔﺮ اﻧﯿﺲ ﻫﻢ وﻏﻢ).
دوم -اﻗﺘﺒﺎس وﺗﻀﻤﯿﻦ آﯾﺎت واﺣﺎدﯾﺚ وﻣﻘﻮﻻت ﻋﺮﺑﯽ رواج ﯾﺎﻓﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﻛﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻬﺎن
ﻛﺸﺎی ﺟﻮﯾﻨﯽ وارد اﺳﺖ؛( اﮔﺮ ﻧﺎ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮی اﺣﺘﯿﺎج اﻓﺘﻨﺪ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻫﺰار ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻼن ﺳﺎﻋﺖ آن روز
ﯾﺎ ﺷﺐ ﺑﻔﻼن ﻣﻮﺿﻊ ﺣﺎﺿﺮ آﯾﺪ ،ﻻﯾﺴﺘﺎﺧﺮون ﺳﺎﻋﻪ وﻻﯾﺴﺘﻘﺪﻣﻮن).
ﺳﻮم -در ﻧﺜﺮ ﻓﻨﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اراده داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺿﻤﻦ ﺟﻤﻼت ﻧﺜﺮ ،اﺑﯿﺎﺗﯽ دری ﯾﺎ ﻋﺮﺑﯽ راﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻮﻗﻊ
ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﺪودرﯾﻦ ﻓﻦ ﻫﻨﺮﳕﺎﯾﯽ ﻛﻨﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪاﯾﻦ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﺮزﺑﺎن ﻧﺎﻣﻪ :
آن روز در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺴﺮ ﺑﺮد وﻫﯿﭻ ﻧﮕﻔﺖ ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ
اﺧﺘﺮ اﻗﺒﺎل از وﺑﺎل ﺑﯿﺮون آﻣﺪ ،و روزﮔﺎر ﺑﺎ اوﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ا ﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ:
ﺳﻨﮓ در دﺳﺖ او ﮔﻬﺮ ﮔﺸﺘﯽ
زﻫﺮ در ﻛﺎم او ﺷﻜﺮ ﮔﺸﺘﯽ
ﭘﺴﺮ ﺑﺨﺪﻣﺖ ﺧﺴﺮو ﺷﺘﺎﻓﺘﯽ.
ﭼﻬﺎرم -در آوردن ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﺪﯾﻌﯽ در ﺑﯿﻦ ﻧﺜﺮ ﻧﯿﺰ در ﯾﻐﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ وﺑﻠﻜﻪ آن را از ﻣﺰاﯾﺎی ﻧﺜﺮ ﺧﻮد ﻣﯿﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ
ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪء ﻣﺮ زﺑﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ دران ﲡﻨﯿﺲ ﺗﺎم اﺳﺖ )):ﻛﺘﺎﺑﯽ ﻛﻪ در او داد ﺳﺨﻦ آراﯾﯽ ﺗﻮان داد(( .ودرﯾﻦ
ﺟﻤﻠﺔﻛﻠﯿﻠﻪ ودﻣﻨﻪ ﺟﻨﺎس ﻣﻄﺮف ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﯾﻜﺤﺮف در دو ﻛﻠﻤﻪء ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ اﺳﺖ ))در دﯾﺪه دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺎر وﺑﺮ روی
دوﺳﺘﺎن ﺧﺎل ﺑﻮد.
در اواﺧﺮ دورهء ﻏﺰﻧﻮی ﻧﻔﻮذ ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن وﻏﺰان وﻓﺘﻨﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﻛﻪ در ﺧﺮاﺳﺎن روی داد ﻓﺘﻮری را درﻧﻈﻢ وﻧﺜﺮ وارد
آورد ،واﻛﺜﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن زﯾﺮ اﺛﺮ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ آﻣﺪﻧﺪ ،واﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛﻠﻤﺎت ﻣﺸﻜﻞ ﻋﺮﺑﯽ در ﻧﺜﺮ ﯾﻜﯽ از ﻣﺰاﯾﺎی ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﯽ
ﺷﻤﺮده ﺷﺪ ،ﻣﺜﻼ ﻧﺎﺻﺢ ﺑﻦ ﻇﻔﺮ ﺟﺮﻓﺎدﻗﺎﻧﯽ در ﺣﺪود ٥٩٠ﻫ ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﻤﯿﻨﯽ ﻋﺮﺑﯽ را ﻛﻪ در زﺑﺎن ﺗﺎزی ﻫﻢ ﻧﺜﺮی
ﻣﺸﻜﻞ وﻓﻨﯽ ﺑﻮد ﺑﺰﺑﺎن دری درآورد ،ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﻜﻠﻒ ﻓﻨﯽ ﻋﺮﺑﯽ دران ﻇﺎﻫﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻮد او ﻣﺪﻋﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی
ﻧﯿﺴﺖ :ﻣﺜﻼ ))اﺷﺎرت ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﯾﻤﯿﻨﯽ از ﺗﺼﻨﯿﻒ ﻋﺘﺒﯽ ﻛﺘﺎﺑﯽ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ ﺻﻮاب آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ان راﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ ﻛﻪ ﺑﺎ
ﻓﻬﺎم ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﺎﺷﺪ وﺗﺮك وﺗﺎزﯾﻚ را در ان ادراك ،ﺑﭙﺎرﺳﯽ ﻧﻘﻞ ﻛﻨﯽ واز اﺳﻠﻮب ﻛﺘﺎب ﻓﺮاز ﻧﺸﻮی ،و از ﺗﻜﻠﻒ
وﺗﺼﻠﻒ ﻣﺠﺎﻧﺒﺖ ﳕﺎﯾﯽ وﺑﺎ ﻟﻔﺎﻇﯽ ﺑﺸﯿﻊ وﻟﻐﺎﺗﯽ ﻏﺮﯾﺐ ﲤﺴﻚ ﻧﺴﺎزی وﺑﺪ اﻧﭽﻪ ﻫﺪاﯾﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺳﺨﺎ وت ﻃﺒﻊ دﺳﺖ
دﻫﺪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﳕﺎﯾﯽ((.
ﻫﻤﯿﻦ روﯾﻪ ﻛﻢ وﺑﯿﺶ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﻬﻘﯽ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﯿﻬﻘﯽ )ﺣﺪود ٥٦٠ﻫ ( وﺑﺎز در آﺛﺎر رﺷﯿﺪ وﻃﻮاط ﻣﻨﺸﯽ
ﻣﻌﺮوف اﯾﻦ ﻋﺼﺮ وﻛﺘﺎب اﻟﺘﻮﺳﻞ اﻟﯽ اﻟﺘﺮﺳﻞ ﺑﻬﺎوءاﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ وﻏﯿﺮه ﭘﯿﺪا ﺳﺖ .وﮔﺎﻫﯽ ﻫﺮ ﯾﻜﯽ ازﯾﻦ ﻛﺘﺐ
ﺧﺼﺎﯾﺼﯽ دارد ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﺑﻘﻪء ﺻﻔﺖ وﻣﻮﺻﻮف در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﻬﻘﯽ ))ﺣﻜﺎﯾﺎت ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت(( وﯾﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﺗﻮاﻧﺶ
ﻣﺮادف داﻧﺶ و ﻧﺎﮔﺰﯾﺮان ﲟﻌﻨﯽ آﻧﻜﻪ ازو ﭼﺎره ﻧﺒﺎﺷﺪ ،و زﻣﯿﺞ ﯾﻌﻨﯽ زﻣﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﯿﺰ.
ﮔﺎﻫﯽ آوردن ﺑﺎء ﺗﺎﻛﯿﺪ ﺑﺮﻓﻌﻞ ﻧﻔﯽ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺜﺮ ﺧﻮاﺟﻪ اﻧﺼﺎری ﻫﺮوی در ﻧﺜﺮ اﯾﻦ دوره دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﻣﺜﻼ در ﺗﺎرﯾﺦ
ﺑﯿﻬﻖ ﮔﻮﯾﺪ :ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﺑﻨﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻨﮕﺬارد وﻏﯿﺮه وﯾﺎ آوردن ﺑﺎ ﲟﻌﻨﯽ ﺑﻪ :ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﻬﻖ)) :ﭘﺲ ﺑﺎدر ﻫﻢ ﻭﻏﻢ ﻫﺮ ﺩﻭ ﯾﻜﯿﺴﺖ.-ﺍﻗﺘﺒﺎﺱ ﮔﺮﻓﱳ ﻭ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺩﺭ ﺯﻣﻦ ﺁﻭﺭﺩﻥ.ﻧﯿﺸﺎﭘﻮر رﻓﺖ.
اﯾﻦ ﺳﺠﻊ ﭘﺮدازی وﺗﻜﻠﻔﺎت ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ وﺻﺎف ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﻛﺎﺗﺐ ﺷﯿﺮازﯾﺪر ﺣﺪود ٧٠٠ﻫ وﺗﺎج اﳌﺂﺛﺮ
ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺗﺎج اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻧﻈﺎﻣﯽ در ٦٠٢ﻫ وﺑﺎﻻﺧﺮه در درة ﻧﺎدرة ﻣﯿﺮزا ﻣﻬﺪی ﻣﻨﺸﯽ درﺑﺎر ﻧﺎدرﺷﺎه اﻓﺸﺎر
ودﯾﮕﺮ ﻣﻨﺸﺄت ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻣﯿﺸﻮد ،وﻟﯽ درﻋﯿﻦ اﯾﻦ زﻣﺎن ﻧﺜﺮ ﻧﻮﯾﺴﺎن ﭼﯿﺮه د ﺳﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻌﺪی ﺷﯿﺮازی وﻣﻨﻬﺎج ﺳﺮاج
ﺟﻮزﺟﺎﻧﯽ ﻣﻮﻟﻒ ﻃﺒﻘﺎت ﻧﺎﺻﺮی ﻫﻢ ﺑﻮده اﻧﺪ ،ﻛﻪ ﻧﺜﺮی روان وﺷﯿﺮﯾﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ ،ﻣﺜﺎل ﺗﻜﻠﻔﺎت وﺻﺎف)) :ﻧﺰد
اﺑﺎﻗﺎ ﺧﺎن رﺳﻮﻟﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد وﺑﻮﺳﺎﻃﺖ ﺳﻔﺎرت ،ﻣﺎرﭘﯿﻜﺮی ﻣﺮغ ﻣﻨﻘﺎر ﻛﻪ ﭼﻮن ﺻﻔﯿﺮ آﻏﺎزد ،ﻃﺎوﺳﺎن ﺟﻮاﻫﺮ اﻫﻞ ﻛﻤﺎل در ﺟﻠﻮهء ﻧﺸﺎط دراﯾﻨﺪ((...
از ﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺒﻌﺪ درﺳﺖ ٢٠ﺳﻄﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺮﯾﺐ ﯾﻚ ﺻﻔﺤﻪ از ﻛﻠﻤﺎت وﻟﻐﺎت ﭘﺎرﺳﯽ وﺗﺎزی ﺑﻜﻨﺎﯾﻪ واﺳﺘﻌﺎره وﺳﺠﻊ
ﺑﺎزی دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺎر ﭘﯿﻜﺮ ﻣﺮغ ﻣﻨﻘﺎر را ﻣﯿﻜﺸﺪ ،وﺑﻌﺪ از ٢٠ﺳﻄﺮ ﮔﻮﯾﺪ :ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻠﻢ ﻋﺮﯾﻀﻪ اﯾﻦ ذﻛﺮ از ﭘﺮدهء ﻓﻜﺮ
ﻣﻜﺸﻮف ﮔﺮداﻧﯿﺪه ((...ﺣﺎﻻ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﺗﻜﻠﻔﺎت ﺑﯿﺠﺎ اﯾﻦ ﻧﺜﺮ ﺳﻌﺪی را ﻛﻪ ﻫﻢ روان وﻫﻢ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ
ﺧﻮاﻧﺪ:
(ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻣﺜﻞ ﺳﺮﻧﺪ ور ﻋﯿﺖ ﻣﺜﺎل ﺑﺪن ،ﻧﺎدان ﺳﺮی ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺪن ﺧﻮد را ﺑﺪﻧﺪان ﭘﺎره ﻛﻨﺪ ،ﻋﺎﻣﻠﯽ را ﻛﻪ از
ﺑﺮای ﭘﺎدﺷﺎه از ﻣﺎل رﻋﯿﺖ ﺗﻮﻓﯿﺮ اﻧﮕﯿﺰد ،ﺧﺎﻃﯽ وﺑﺪ ﻛﺮدار داﻧﻨﺪ ،ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮﻋﯿﺖ ﻣﺤﺘﺎج ﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﭙﺎدﺷﺎه ،زﯾﺮا ﻛﻪ رﻋﯿﺖ اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﺴﺖ ﯾﺎﻧﯿﺴﺖ ﻫﻤﺎن رﻋﯿﺖ اﺳﺖ ،وﭘﺎدﺷﺎه ﺑﯽ وﺟﻮد رﻋﯿﺖ ﻣﺘﺼﻮر ﻧﺸﻮد).
در دورهء ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن ﺷﯿﻮه ﭘﺮ ﺗﻜﻠﻒ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎرﯾﺦ وﺻﺎف واﻣﺜﺎل او ﺑﻜﻠﯽ ﭘﯿﺮوی ﻧﺸﺪ و ﻣﻮﻟﻔﺎن اﯾﻦ زﻣﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ
ﻧﻮراﻟﺪﯾﻦ ﻟﻄﻒ اﻟﻠﻪ ﻫﺮوی ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻆ اﺑﺮ ﻣﺘﻮﻓﯽ ٨٣٤ﻫ ﻣﻮﻟﻒ ﺗﺎرﯾﺦ رﺷﯿﺪی وزﺑﺪه اﻟﺘﻮارﯾﺦ وﻣﯿﺮ ﺧﻮاﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺮوی ﻣﺘﻮﻓﯽ ٩٠٣ﻫ ﻣﺆﻟﻒ روﺿﻪ اﻟﺼﻔﺎ و ﺧﻮاﻧﺪ ﻣﯿﺮ ﻫﺮوی ﻣﺆﻟﻒ ﺣﺒﯿﺐ اﻟﺴﯿﺮ و ﻏﯿﺮه در ﺣﺪود ٩٢٠ﻫ و
ﻋﺒﺪاﻟﺮازق ﺳﻤﺮﻗﻨﺪی ﻫﺮوی ﻣﺆﻟﻒ ﻣﻄﻠﻊ ﺳﻌﺪﯾﻦ ﻣﺘﻮﻓﯽ ٨٨٧ﻫ وﻣﻮﻻﻧﺎ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺟﺎﻣﯽ ﻫﺮوی ﻣﺘﻮﻓﺎی ٨٩٨ﻫ
ﺷﺎﻋﺮ وﻧﺜﺮ ﻧﮕﺎر ﻣﻌﺮوف ودﯾﮕﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن وﻋﻠﻤﺎی اﯾﻦ دوره ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ را ﺑﯿﻦ ﻧﺜﺮ ﺳﺎده وﻧﺜﺮ ﻓﻨﯽ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ اﻧﺪ وﻟﯽ آوردن ﺟﻤﻞ ﻋﺮﺑﯽ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر داب ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮد وﺗﺮاﻛﯿﺐ ﺗﺎزی را ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯿﻜﺮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺮة ﺑﻌﺪ
اﺧﺮی ﻋﻠﯽ اﺳﺮع اﳊﺎل -ﻓﻬﻮاﳌﺮاد -اﳋﯿﺮ ﻓﯽ ﻣﺎ وﻗﻊ وﻏﯿﺮه ﻛﻪ ﻟﻐﺎت ﻣﻐﻮﻟﯽ ﻫﻢ رواج ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ،اﻣﺜﺎل ﯾﺮاق اﺳﻠﺤﻪ( اﻟﻜﺎ )ﺳﺮزﻣﯿﻦ( اوﳉﺎ )ﻏﺎرت( ﺟﺒﻪ ﺧﺎﻧﻪ )اﺳﻠﺤﻪ ﺧﺎﻧﻪ( ﻗﺸﻮن )ﻟﺸﻜﺮ( وﻏﯿﺮه
اﯾﻨﮏ ﯾﮏ ﳕﻮﻧﺔ ﻧﺜﺮ اﯾﻦ دوره از ﻣﻄﻠﻊ ﺳﻌﺪﯾﻦ:
))آﻣﺪن اﯾﻠﭽﯿﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻄﺎی :درﯾﻦ وﻻ از وﻻﯾﺎت ﺧﻄﺎی اﯾﻠﭽﯿﺎن از ﭘﯿﺶ دای ﻣﻨﻚ ﺧﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﭼﯿﻦ وﻣﺎﭼﯿﻦ
وﺳﺎﯾﺮ آن ﳑﺎﻟﻚ رﺳﯿﺪﻧﺪ ،ﻓﺮﻣﺎن ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻧﻔﺎذ ﯾﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ وﺑﺎزار ﻫﺎ آﯾﯿﻦ ﺑﻨﺪﻧﺪ وﻫﺮ ﺻﻨﻌﺘﻮرﻛﻤﺎل ﻫﻨﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻛﺮده دﻛﺎن ﺧﻮد را آراﯾﺪ واﻣﺮاء ﺑﺮ ﺳﻢ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪ ﻣﻘﺪم اﯾﺸﺎن را ﺑﺮﺧﻮد ﻣﺒﺎرك داﺷﺘﻨﺪ ،وﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﺗﻌﻈﯿﻢ ﲤﺎم در ﺷﻬﺮ آورﻧﺪ((.
در ﻋﺼﺮ ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن وﺻﻔﻮﯾﺎن در ﻧﻮﺷﱳ ﻓﺮاﻣﯿﻦ در ﺑﺎرﯾﯿﻚ ﻧﻮع ﺗﻜﻠﻒ ﻣﺼﻨﻮع ﻣﻨﺸﯿﺎﻧﻪ ﭘﯿﺮوی ﻣﯿﺸﺪ وآن را ﺑﺎﺣﻤﺪ
وﻧﻌﺖ واﺑﯿﺎت وﻣﻘﻮﻻت ﻋﺮﺑﯽ ﻣﯽ اﻧﺒﺎﺷﺘﻨﺪ ،ودر اﻟﻘﺎب ﺷﺎﻫﺎن واﻣﺮاء ﻫﻢ ﺳﻄﺮﻫﺎ وﺣﺘﯽ ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎ ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ واﯾﻦ روﯾﻪ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ اول اﻧﮕﻠﯿﺲ واﻓﻐﺎن و اواﺳﻂ ﻗﺮن ١٣ﻫﻢ در ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺸﯿﺎن درﺑﺎری ﻣﻘﺒﻮل وﻣﺮوج ﺑﻮد .وﻣﺎ ﻣﺜﺎل آن را از ﻧﺎﻣﻪ ﯾﯽ ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ ﻛﻪ در ﺳﺎل ١١٧٤ﻫ از درﺑﺎر اﺣﻤﺪ ﺷﺎه ﺑﺎﺑﺎ ﺑﻨﺎم ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺛﺎﻟﺚ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﺑﻘﻠﻢ ﯾﻜﯽ از ﻣﻨﺸﯿﺎن درﺑﺎری ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺪ وﻧﻌﺖ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻨﺸﯿﺎﻧﻪ ﻛﻪ دو ﺻﻔﺤﻪ ﻃﻮل دارد آﻏﺎز ﻣﯿﺸﻮد وﺑﻌﺪ ازدوﺻﻔﺤﺔ ﻣﺬﻛﻮر ﻛﻪ آﻏﺎز
ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﺑﺎزﯾﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﻟﻘﺎب وﺻﻔﺎت ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻜﺘﻮب اﻟﯿﻪ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه از ﻗﺒﯿﻞ :ﺑﻬﻤﺎﯾﻮن ﻣﺤﻔﻞ
- 1ﺍﺯﺧﺼﺎﯾﺺ ﻋﺠﯿﺐ ﻧﺜﺮ ﺍﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺟﻤﻊ ﻫﺎﯾﯽ ﺳﺖ ﺑﺎﻟﻒ ﻭﺗﺎﺀ ﺩﺭ ﻟﻐﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﺎﺕ – ﺑﺎﺩﻏﯿﺴﺎﺕ -ﻭﺟﻮﻫﺎﺕ – ﻣﺮﺳﻮﻣﺎﺕ – ﺩﯾﻮﺍﻧﺎﺕ –ﺗﻮﻣﺎﻧﺎﺕ – ﻭﻏﯿﺮﻩ ﻛﻪ ﺍﯾﻦ ﺭﻭﯾﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮﻥ ﻫﻢ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﻧﺎ ﻣﻄﺒﻮﻋﯽ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﯿﺸﻮﺩ ﻣﺎﻧﻨﺪ – ﻛﻨﺮﺍﺕ – ﻏﻮﺭﺍﺕ – ﻟﻐﻤﺎﻧﺎﺕ – ﺑﯿﻮﺗﺎﺕ – ﻗﻠﻤﺎﺕ .
ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﺎﻛﻞ اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت آﺳﻤﺎن رﻓﻌﺖ وﺳﭙﻬﺮ ﻋﻈﻤﺖ و ﺛﺮﯾﺎ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﯿﻬﺎن ﭘﻨﺎه اﳓﻢ ﺳﭙﺎه را اﻟﺦ:
ﺑﻌﺪ ازﯾﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ اﻃﻨﺎب ﳑﻞ ازﺷﺎﻫﯽ ﻧﺎدرﺷﺎه اﻓﺸﺎر وﻣﻈﺎﻟﻢ وﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ ،در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ را
ﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺒﺎدی ﺟﻠﻮس ﺧﻮد ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺷﺎﻫﯽ اﻓﻐﺎن ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ:
ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ دواﻋﯽ وﻣﻮﺟﺒﺎت :
دران زﻣﺎن ﻛﻪ ﺑﺮو ﻧﺎزد اﻓﺴﺮو اﻗﻠﯿﻢ
ﺑﺴﺎﻋﺘﯽ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﻛﻨﺪ ﺑﺪان ﺗﻘﻮﯾﻢ
ﺟﻠﻮس ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻣﺎﻧﻮس ﳕﻮده ﺷﻜﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﻫﺒﺖ ﻋﻈﻤﯽ وﻋﻄﯿﻪ ﻛﺒﺮای ﺣﻖ ﺗﺒﺎرك وﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺠﺎی آورد و
اراده ﺳﯿﺮو ﺷﻜﺎر ﳑﺎﻟﻚ اﯾﺮان وﺗﺎدﯾﺐ اﺷﺮار آن ﳑﻠﻜﺖ ﻓﺴﺤﺖ ﻧﺸﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺼﻤﻢ ﻛﺮده ،ﺳﺮان وﺳﺮ ﻛﺮدﮔﺎن اﯾﻞ
ﺟﻠﯿﻞ اﻓﻐﺎن اﻃﻼع ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺤﻀﻮر آﻣﺪه ﻇﺎﻫﺮ ﳕﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از روی ﲢﻘﯿﻖ وﺗﺪﻗﯿﻖ دﻗﯿﻘﻪ ﭘﯿﻤﺎﯾﺎن ﻋﺮﺻﻪ
ﺟﻬﺎن ﳑﻠﻜﺖ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن وﺳﯿﻊ ﺗﺮ از ﺟﻤﯿﻊ ﳑﺎﻟﻚ روی زﻣﯿﻦ اﺳﺖ وﺳﻠﻄﻨﺖ آن ﳑﺎﻟﻚ ﺑﯿﻘﺮﯾﻦ وﺑﯿﻜﺮان ،اﻟﯽ ﺧﺮوج
اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮان ،ﺗﻌﻠﻖ ﺑﺮوءﺳﺎی ﺟﻠﯿﻞ اﻟﺸﺎن اﻓﻐﺎن داﺷﺘﻨﺪ وﺑﯿﺴﺖ وﻧﻪ ﻧﻔﺮ ) (٢٩ازان اﯾﻞ ﺟﻠﯿﻞ ﻣﺜﻞ
ﺑﻬﻠﻮل واﺳﻜﻨﺪر وﻓﯿﺮوز وﺷﯿﺮﺷﺎه واﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﺎه وﻏﯿﺮه ﻓﺮ ﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ آن ﳑﻠﻜﺖ ﺑﻜﻤﺎل ﻋﻈﻤﺖ واﻗﺘﺪار ﳕﻮده ،ﻧﻘﺶ
ﻧﯿﻜﻨﺎﻣﯽ واﺷﺘﻬﺎر ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ روزﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ.....
اول ﺑﺎ ﺻﻼح ﳑﻠﮑﺖ ﻣﻮروث ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮداﺧﺖ وﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﺑﻬﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﻛﻪ رای ﺻﻮاب ﳕﺎ اﻗﺘﻀﺎء ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ راﯾﺎت ﻋﺰﯾﻤﺖ
ﺑﻪ آن ﻃﺮف ﺑﺎﯾﺪ اﻓﺮاﺧﺖ((...
اﯾﻦ ﺑﻮد ﻃﺮز اﻧﺸﺎی درﺑﺎری ﻗﺮن دوازدﻫﻢ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ،ﻛﻪ ﻫﻤﯿﻦ روﯾﻪ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ دوم ﻫﻢ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ ،واز آﺛﺎر
ﻣﻨﺜﻮر اﯾﻦ دوره واﻗﻌﺎت ﺷﺎه ﺷﺠﺎع در ﺣﺪود ١٢٤١وﻧﻮای ﻣﻌﺎرک ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﯿﺮزا ﻋﻄﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﮑﺎر ﭘﻮری ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ
ﻋﻄﺎﯾﯽ در ﺣﺪود ١٢٤٠ﻫ وﮔﻠﺸﻦ اﻣﺎرت ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻮری ﻗﻨﺪﻫﺎری در ﺣﺪود ١٢٨٧وﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻣﺘﺎﺧﺮ
اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻣﯿﺮزا ﯾﻌﻘﻮب ﻋﻠﯽ ﺧﺎﻓﯽ در ﺣﺪود ١٣٢٥ﻫ وﻏﯿﺮه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺜﺮ اﯾﺸﺎن ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺳﺎدﮔﯽ دارد وﺑﺴﯿﺎر
در ﺗﻜﻠﻔﺎت ﻣﻨﺸﯿﺎﻧﻪ ﳕﯽ ﭘﯿﭽﻨﺪ ﻣﺜﻼ ﳕﻮﻧﻪ ﻧﺜﺮ ﺷﺎه ﺷﺠﺎع اﯾﻨﺴﺖ :
)ﺳﻨﻪ ١٢١٦ﻫ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺎه در اﻟﻜﺎی ﭘﺸﺎور ﺑﺴﻤﻊ اﺷﺮف رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ ،ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﻜﻨﺪر ﺷﺎن ﺷﺎه زﻣﺎن ﻛﻪ ﺑﻌﺰم
ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷﺎه ﻣﺤﻤﻮد از دارااﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﺑﺴﻤﺖ ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ واﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﻧﻮرزاﯾﯽ ﭘﯿﺶ ﻗﺮ اول ﻣﻘﺮر و دوﻣﻨﺰل ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻧﺪ ،ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﺒﺚ ﺑﺎﻃﻦ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻫﻢ از اﳓﺎ رو ﺑﻔﺮار ﻧﻬﺎده ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻓﺮار ﳕﻮد، ازﯾﻦ ﻫﺰﯾﻤﺖ ﻓﺎﺣﺶ در ﻟﺸﻜﺮ ﮔﺎه ﳑﺪوح اﻓﺘﺎد ،ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎه ﻣﻮﺻﻮف درﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﺎﭼﺎر و ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺣﺎل ﮔﺸﺘﻪ از ﻣﻨﺰل ﻣﻘﺮ ﻋﻨﺎن ﻋﺰﯾﻤﺖ را ﺑﺴﻤﺖ ﻛﺎﺑﻞ ﻣﻌﻄﻮف ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ.
از ان ﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﺎﺑﻞ را ﻫﺮاس ﺷﺎه ﻣﺤﻤﻮد در ﺧﻮاﻃﺮ ﻣﺴﺘﻮﻟﯽ ﺑﻮد ،در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﻜﻨﺪر ﺷﺎن اﻫﻤﺎل
ورزﯾﺪﻧﺪ ،ﻟﻬﺬا ﺻﻼح دوﻟﺖ در ﻗﯿﺎم آﳓﺎ ﻧﺪﯾﺪﻧﺪ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺑﻞ ﻋﺒﻮر ﻓﺮﻣﺎ ﺷﺪه ﻋﻨﺎن ﻋﺰﯾﻤﺖ را ﺑﺴﻮی اﻟﻜﺎی
ﭘﺸﺎور ﻣﻌﻄﻮف ﺳﺎﺧﺘﻪ ،ﺑﺴﺒﺐ ﺿﺮورت واﻓﺴﺮ دﮔﯽ راه در ﻗﻠﻌﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﻧﺎم ﺷﻨﻮاری ﻛﻪ ﻗﺮﯾﺐ ﺟﻼل آﺑﺎد اﺳﺖ ﺑﺎ
وزﯾﺮ وﻓﺎدار ﺧﺎن وزﻣﺎن ﺧﺎن ﺑﺎ ﻣﯿﺰاﯾﯽ وﭘﺎﻧﺰده ﺳﻮار ﻏﻼﻣﺎن وارد ﮔﺮدﯾﺪه ﻧﺰول اﺟﻼل ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ((....واﻗﻌﺎت ص
(٢
اﯾﻦ ﻧﺜﺮ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪ وﻟﯽ ﻋﺎﻣﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ ودر ﮔﻠﺸﻦ اﻣﺎرت ﻧﻮری ﻗﻨﺪﻫﺎری اﻧﺸﺎ ﭘﺮ دازﯾﻬﺎ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽ
آﯾﺪ ودر ﻧﻮای ﻣﻌﺎرك ازان زﯾﺎدﺗﺮ وﺑﺎرد وﺳﺮدﺗﺮ اﺳﺖ ،زﯾﺮا ﻣﯿﺮزا ﻋﻄﺎ ﻣﺤﻤﺪ اﻛﺜﺮ ﺳﺨﻨﺎن را ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﳕﯿﮕﻮﯾﺪ وﺑﻪ
اﺻﻄﻼح از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻟﻘﻤﻪ ﺑﺪﻫﻦ ﻣﯽ ﺑﺮد ،ﺑﺠﺎی اﯾﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻓﻼن ﻛﺲ از ﺷﻐﻞ ﺧﻮد ﻋﺰل ﮔﺮدﯾﺪ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ :ﻧﺎﯾﺐ
ﳑﺪوح دردآﺷﺎم ﻗﺪح ﻋﺰل ﺷﺪ ،وﺟﺎﯾﯽ ﻛﻪ از ﺧﻮش ﺻﺤﺒﺘﯽ وﺑﺰم آراﯾﯽ اﻫﻞ ذوق ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺑﺤﺚ ﻣﯿﺮاﻧﺪ ﮔﻮﯾﺪ)) :ﻫﺮﮔﺎه ﺧﻮان رﻧﮕﯿﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮔﺴﺘﺮاﻧﯿﺪﻧﺪ ازﺷﻨﯿﺪن ﻣﻮاﯾﺪ 1ﺳﺨﻨﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻛﺎم ﻣﯿﺸﺪﯾﻢ ((.ﺷﻨﯿﺪن ﻣﻮأﯾﺪﺳﺨﻨﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦ وﺷﯿﺮﯾﻦ ﻛﺎﻣﯽ ﺗﻌﺎﺑﯿﺮ ﻋﺠﯿﺒﯽ اﺳﺖ ،ﺷﻨﯿﺪن ازﻣﻘﻮﻟﻪ ﺳﻤﻌﯿﺎت اﺳﺖ وﻣﻮاﯾﺪ وﺷﯿﺮﯾﻦ ﻛﺎﻣﯽ از ﺑﺎب ﻣﺎﻛﻮﻻت وﻣﻨﻮط ﺑﺬاﯾﻘﻪ اﺳﺖ و در ﺳﺮ ﺗﺎﺳﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻛﺘﺎب ﺣﺬف اﻓﻌﺎل ﺑﺪون ﻗﺮﯾﻨﻪ وﺗﻄﻮﯾﻞ ﻧﺎﮔﻮار ﺟﻤﻞ ودﯾﮕﺮ ﻋﯿﻮب ادﺑﯽ وﺣﺘﯽ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻏﻠﻂ ﻟﻐﺎت از ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺘﯿﻼم 1ﲟﻌﻨﯽ ﺳﻼم ﻛﺮدن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ.
ﺑﻌﺪ از ﺧﺘﻢ ﺟﻨﮓ دوم ﳑﻠﻜﺖ ﻛﻤﯽ آراﻣﺶ ﯾﺎﻓﺖ ،درﯾﻦ زﻣﺎن ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺮزی ﻗﻨﺪﻫﺎری و واﺻﻞ ﻛﺎﺑﻠﯽ و
ﻣﯿﺮاﻟﻔﺖ ﻛﺎﺑﻠﯽ وﺳﺮدار ﻣﻬﺮدل ﺧﺎن ﻗﻨﺪﻫﺎری وﻣﻮﻟﻮی اﺣﻤﺪ ﺟﺎن ﺗﺎﺟﺮ ﻗﻨﺪﻫﺎری وﺳﺮدار ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺳﯿﺎه و ﺳﺮدار اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﻦ اﻣﯿﺮ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن و دﯾﮕﺮان ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﺳﺒﻚ ﻗﺪﯾﻢ ﺷﻌﺮ ﻣﯽ ﺳﺮودﻧﺪ ﯾﺎ ﻧﺜﺮی ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ.