ایریا
در اوایل فصل دوم مفهوم عمومی و خصوصی و اصطلاحی و تاریخی کلمۀ "آریا" را شرح دادیم و متذکر شدیم که آریاهای کتلهٔ باختری به شهادت وثایقی که از خود باقی گذاشته اند در سرود ویدی خود را "آریا" و در اوستا "ایریا" خوانده اند. با وجود اختلاف زمان بین عصر ویدى و اوستائی در اصل مفهوم این کلمه تغیری پیش نشده جز در لهجه و تلفظ که آنهم فقط منحصر به حرکت حرف اول کلمه است. اصل مفهوم این کلمه در عصر ویدى و اوستائى "نجیب" معنی داشته و جنبۀ دین داری در هر دو عصر فوراً بدان اطلاق میشد و بعدازان با دار و مالک و حرو دیگر صفات بدان پیوست میگردید در عصر او ستائی در اثر ایجابات زمان و محیط خارجی که در مقدمه این فصل شرح داد یم با تقویت یافتن روحیات قومی در آریانا "ایریا" یک اندازه بیشتر مفهوم قومی و ملی هم پیدا کرد. درینوقت ایریا از نقطه نظر دیانت تنها پیروان اوستا را در بر میگرفت و از نقطه نظر قومی و ملی بر کسانی اطلاق میشد که در خاک هاى او ستائی یعنی در آریا نا زندگانی داشتند و اقوام بادیه نشین شمال و باشندگان مازندران و تبرستان اعم از آریائی گرفته تا غیر آریائی تحت این اسم نمی آمدند و اسمای دیگری در مورد آنها اطلاق میشد مانند تورا Tura که آریا های ویدی شمال اکسوس را در بر میگرفت و ازین مسایل در مبحث علیحده سخن خواهم راند. معنی اصطلاحی کلمۀ ایریا در عصر اوستائی بیشتر راستگو و راستکار بود. و خود میدانید که اوستا در مسئله راستی و راست گوئی و راست کاری چقدر اهمیت بزرگ قایل شده بود.