ناهید نامه

"آمده ایم چادرهای خویش خود را به شما بدهیم که آنرا بر سر کنید.   تفنگ های تانرا به ما بدهید که با دشمنان دین و وطن بجنگیم."
خطاب ناهید صاعد به افسران و سپاهیان دولت
شنبه نهم ثور ۱۳۵۹
این نامه را به ناهید شهید و خواهران وی و همه زنان افغان که در درون و بیرون وطن در برابر قشون سرخ قیام کردند، اهدا می کنم.
عبدالرحمان پژواک، ۱۳۵۹،جمال مینه، کابل

پیشگفتار    

کتاب "ناهید نامه" با سابقهٔ نشر در مجلۀ پرارزش "سپیدی" در پیشاور در دهه ۱۹۸۰ و بعداً به قسم کتاب با اهتمام محترم داکتر اسدالله شعور بانی "بنیاد فرهنگ افغانستان" در سال ۱۹۹۵ در کانادا از آثار چاپ شده ولی کمیاب مرحوم  استاد پژواک در داخل افغانستان است.  متاسفانه تا امروز اکثر مردم افغانستان با این شاهکار ادبی آشنا نبوده  و از تاریخچهٔ الهام این اثر و اهدای آن به همه زنان افغان که در مقابل ظلم و تعرض قشون سرخ قیام کردند اطلاع ندارند.  تجدید چاپ این اثر توسط  بنیاد پژواک با همکاری صمیمانه دفتر ارتباط (TLO) بخش از یک وظیفه ملی و افغانی در راه آموزش و آگاهی مردم  و حفظ آثار ادبی  افغانستان است.  افتخار چاپ اول ناهید نامه به مجله "سپیدی" و چاپ دوم به "بنیاد فرهنگ افغانستان" میرود.

در جریان سفر پرخاطره ای سال گذشته به کابل و سخن ها با دوستان گرامی و بزرگوار، بویژه شهیر ذهین، رئیس کلید گروپ؛ راز محمد دلیلی، رئيس موسسه انکشافی سنایی؛ و مسعود کروخیل، رئیس دفتر ارتباط؛ صحبت بالای ارجحیت معرفی و نشر تمام آثار و افکار مرحوم استاد پژواک بتکرار بلند شد.  توجه دوستان  در این مورد ارمغانی است پربها و نیک که مظهر صمیمیت و علاقهٔ خاص ایشان  و مردم منور  افغانستان به پژواک است.  پسر کاکایم برمک پژواک و من در کنار باقیمانده اعضای فامیل و علاقمندان بارها شاهد و ممنون این توجه و التفات بوده ایم.

 بدین مرام و آرزو، بعد از نشر کتاب "افسانه های مردم" در سال گذشته ،  آمادگی را برای چاپ "ناهید نامه" و چندین اثر دیگر شروع کردیم تا آرزوی دسته جمعی ما برای حفظ  ورسانیدن آثار استاد پژواک به مردم افغانستان زودتر به تحقق برسد.  این نیت و سعی حاصل  یک سلسله پیوند ها و علایق خاص در وطن است که گذشت زمان، مهاجرت ها و دشواری های دیگر نتوانسته از عظمت و استحکام آنها بکاهد.

  این اثر نهایت ارزشمند ادبی که میتوان آن را پهلوی سروده های معتبر حماسی دنیا قرار داد ، به شعر منثور و يا به اقتباس از پیشگفتار جناب داکتر شعور "به شعر سپید نگاشته شده"   كه  "اثریست دارای ارزش بلند ادبی که در نوع خود از حیث مضمون، محتوا و حجم، نخستین و پر ارج ترین سروده در ادبیات معاصر دری شمرده می شود."  

محترم داکتر شعور در مورد الهام و محتوای "ناهید نامه" در پیشگفتار جامع خود چنین ادامه میدهند:

"پژواک سرایش این کتاب را با الهام و تحت تاثیر قیام دختران مدارس کابل بر علیه قوای متجاوز شوروی سابق که به روز سه شنبه نهم ثور ۱۳۵۹ صورت گرفت، در تابستان همان سال در کابل آغاز کرده بود.  زیرا این قیام که از مکاتب عالی دخترانه ی رابعه بلخی و سوریا در کارته چهار، که محل زندگی استاد صرف در پنج یا ششصد متری آن در تپهٔ سلام جمال مینه (منزل برادر کهتر شان عتیق الله پژواک) قرار داشت، آغاز گردید و طی آن ناهید صاعد، وجیهه خالقی و جمعی دیگر از دخترانی که پیشاهنگان این قیام در مکاتب خویش بودند با تیراندازی خود فروخته گان خلقی و پرچمی به شهادت رسیدند.

استاد پژواک از شعار و این عمل ناهید بیشتر تاثیر پذیرفته بودند که در هنگام ممانعت قوای مسلح از تظاهرات گروه دختران دلیر، ناهید چادر یکی از همراهان خود را گرفته به سوی افسر قهار حزبی پرتاب کرده می گوید شما در برابر روس ها از وطن دفاع نکرده بلکه جهت آن ها را می گیرید، پس بیایید چادرهای ما را شما به سر کنید و سلاح تان را به ما بسپارید تا از آزادی میهن خویش پاسداری کنیم.  و افسر بی مروت و بی فرهنگ حزبی با شنیدن این حرف به سینۀ ناهید قهرمان و چندین تن دیگر از همرهان او آتش می گشاید.

استاد پژواک سخت تحت تاثیر این شعار ناهید قرار می گیرد و با آنکه در بستر بیماری افتاده بودند، صرف دو یا سه ماه بعد از آن سانحه به سرایش ناهیدنامه آغاز کردند و در پهلوی آن دست به تاسیس کمیسیون دفاع از حقوق بشر در افغانستان زدند که البته فشارهای دیگری نیز برای ایجاد همچو تشکلی وجود داشت که بحث روی آن ما را از موضوع دور می سازد." 

با امتنان فراوان از نظر داکتر شعور، کسی دیگر که شاهد جریان حوادث در آن زمان بود، برمک پژواک میباشد.  برمک با عقیدۀ راسخ  و توصیهٔ پدر مبارز و مرحوم خود، پوهاند فضل ربی پژواک، در سطر مبارزین ملی سالها در خدمت استاد پژواک در کابل و دورهٔ مهاجرت در پیشاور  ایستادگی کرد و از احوال و فعالیت مخفی استاد پژواک  تحت نظارت و تداوی در کابل اطلاع نزدیک دارد.  برمک پژواک مینویسد: 

"چنانکه در کتاب خاطرات استاد پژواک زیر عنوان "خلاصۀ فصلی از سر گذشت یک افغان مهاجر" تذکر رفته، پژواک بعد از استعفأ از مقام سفارت در لندن( می ۱۹۷۸) و برگشت خود به کابل تحت توقیف و فشار شدید از طرف حکومت کامونست وقت قرار گرفت که  منجر به مريضي جسمي ناشي از زخم معده شد. استاد پژواک با وجود ناتوانی جسمی در بستر بیماری درمقابل استبداد و مظالم رژیم  بر سر اقتدار آرام ننشسته ودر جستجوی راهی برای  نجات ملت و مملکت از این مصیبت عظیم ملی بود. استاد بعد از رهایی از توقیف منزل،(۱۹۸۰) به خانۀ برادر کهتر شان مرحومِ مغفور عتیق الله  پژواک در جمال مینه نقل مکان نموده و به فعالیت های مخفی شان  شدت بخشیده ، تجاوز و اشغال افغانستان توسط قوای نظامی روسیۀ  شوروی را با جرئت و شهامت خاص تقبیع و در مذمت تجاوز و حکومت دست نشانده موقف آشکار گرفتند.  اقامت در جمال مینه ملاقات و دید وبازدید با دوستان و هموطنان را تسهیل نموده و زمینه را برای وسعت تماس ها و انسجام بیشترفعالیت های ضد رژیم فراهم نمود.  برعلاوه دوستان شخصی اسبق مانند مرحومِ مغفور پوهاند عبدالحی حبیبی، جنرال غلام فاروق خان لوی درستیز، مرحوم خاوری صاحب، مرحوم داکترآصف سهیل، مرحوم سفیر صاحب حسن خان صافی، مرحوم داکترعلی احمد خان پوپل، مرحوم محمد یوسف آئینه و یکعده ديگر ازهموطنان وطندوست و آزادیخواه که مجموعأ از دوستان برادران کهتر شان پوهاند فضل ربی پژواک وعتیق الله خان پژواک بودند و شامل منورین ، استادان پوهنتون وکلان های قوم میشدند با استاد پژواک و افکار و نظریات شان از نزدیک آشنا شدند. از جمع این هموطنان میتوان ازمرحوم پوهاند داکترسیدهاشم صاعد ، مرحوم داكترسيدخليل الله هاشميان مرحوم داکتر یارمحمد کوهسار ، جناب استاد حبيب الله رفيع و جناب داكتر اسدالله شعور  نام برد.   

  دامنه این دوستی خصوصأ بعد از مصیبت عظیم ملی در ۶ جدی سال ۱۳۵۸ گسترده تر ګردیده و استاد پژواک و دوستان همفکرشان را وادار به مقاومت جدی تر و متشکل تر در برابر متجاوزین روسی و مزدوران داخلی شان گردانید. از جمله فعالیت های این دوره میتوان از تشکیل انجمن حقوق بشر افغانستان و کمک و همکاری با جريانات مقاومت ملی ضد اشغال روس مانند اتحادیه استادان ‌پوهنتون کابل و جبهه آزادیخواهان افغانستان نام برد  ( برای تفصیل بیشتر در مورد این دو جریان مقاومت ملی  به مجله آيينه افغانستان که به اهتمام مرحوم داکتر صاحب هاشمیان برای مدت بیشتر از بیست سال در امریکا نشرشد مراجعه گردد.)  استاد پژواک شخصاً  درنوشتن اعلامیه ها ، شبنامه ها وغیره مطالب  ضد روسي چه در زبان های ملی و چه در لسان انگلیسی سهم داشتند که اکثراً بخاطر افشا نشدن هویت نویسنده ، نوشته هاي شان توسط من و دوستانی دیگر نقل گردیده و بعداً با امکانات معدودی که میسر بود توسط ماشین گستتنر و یا فوتوکاپی تکثیرمیگردید. با تذکراز تاسیس انجمن حقوق بشر افغانستان که استاد پژواک درایجاد آن نقش کلیدی را داشتند و به گمان غالب اولین نهاد مدافع حقوق بشر در کشوربود، بايد از سهم فعال استاد پژواک در طرح  ‍‍، تدوين ، تصويب و تجديد نظر بالای میثاق های مهم بین المللی مانند منشور سازمان ملل متحد ، حق تعين سرنوشت مردم و ملل و يا حق خود اراديت  و اعلاميه جهاني حقوق بشرنیز يادآوری کرد.  اسىناد و شواهد وافر به ارتباط بيانات ، نوشته ها و عملكرد استاد پژواک بر موارد بالا موجود است.   بطور مثال میتوان از بیانیه مرحوم کوفی عنان سرمنشی اسبق سازمان ملل متحد در اجلاس سالانه کمیسون حقوق بشر در سال ۲۰۰۰ میلادی یاد کرد.  مرحوم کوفی عنان در بیانیه خود از استاد پژواک به ارتباط سازمان ملل متحد و اهميت حقوق بشرچنین  تذکر میدهد: اجازه بدهید تا در اولین جلسه کمیسون حقوق بشر در قرن بیست و یک ،  سخنان خود را با نقل قول از عبدالرحمان پژواک نماینده افغانستان و رئیس اسامبله عمومی در سال  ۱۹۶۶یعنی زمانیکه میثاق حقوق بشر به تصویب رسید ختم نمایم : اگرلازم میبود که سازمان ملل از خود یک آیدیالوژی میداشت، بايست  ، بالا تر و مقدم تر از همه ، حقوق بشر اين آیدیالوژی را تشكيل ميداد.   با تأسف بايد تأكيد كرد كه با وجود دسترسی به اسناد ومدارک معتبر در آرشیف های وزارت خارجه و سازمان ملل متحد درمورد نقش استاد پژواک در موارد فوق الذکر و خصوصاً اعلامیه جهانی حقوق بشر،  دولت فعلي افغانستان كه به حمايت سياسي و مالي جامعه جهانی  رويكار آمده و به آن سخت وابسته است ، تا حال هيچ گونه اقدامی در تجلیل و یا برجسته ساختن این سهم قابل قدر افغانستان به جامعه جهانی نکرده است. 

تذکر بالا در مورد فعالیت های استاد پژواک در کابل ودر اوج تجاوزنظامی روسیه بدین ملحوظ است تا به آنعده هموطنانی که با شخصیت چند بُعدی ایشان آشنایي کامل ندارند ، گوشهٔ از عملکرد استاد پژواک را در جهد و تلاش دایمی شان برای تأمین حقوق و آزادی های فردی مردم کشور در یک افغانستان آزاد و مستقل بیان داشت.  اعتقاد راسخ استاد پژواک به حقانیت پروردگار متعال و کرامت و آزادی انسان ، اساسات عقيدوي و فكري ایشان را تشکیل میداد. استاد پژواک روحانیت را در نیایش "ضمير هاي پاک" و " وجدان هاي دلیر" و عبادت را بر "تكبر با ستمگر" ، نماز بر "كرامت" ، درود به "آزادی" و ستايش "زیبايی"  جستجو ميكرد.  با وجود اينكه استاد در هنگام سرودن ناهید نامه در بستر بیماری قرار داشتند و جسماٌ ناتوان بودند اما در پرتو ایمان وعقیده محکم ؛  دل شان نیرومند ، ضمير شان روشن و وجدان شان آزاد بود . "

محترم داکتر شعور که در آن هنگام در کابل تشریف داشتند و از بیماری استاد پژواک  آگاهی داشتند  در  مورد قصد استاد پژواک درسرودن ناهید نامه در شرایط خاص آن زمان  چنین  ابراز نظر میکنند: 

" ازینرو کوشیده است که در ناهید نامه تمام مکنونات قلبی خویش را با بیان رسا، روشن و شاعرانه باز گوید.  نیایش های او اغلب دعاهای پیامبران کرام را در ذهن خواننده تداعی می کند و با بهره های که پژواک درین اثر از قران مجید، کتب مقدسۀٔ دیگر و اساطیر کهن آریانا، یونان و روم گرفته است؛ خواندن کتاب بیشتر نیایش های پیامبر بلخ باستان زردشت را در ذهن القا می کند.   مخصوصا اینکه درین اثر ناهید بهانه ایست برای راز و نیاز بلا واسطه با خالق یکتا؛ در کتاب مقدس نیاکان ما اوستا به ویژه در ویشت ها اردویسور، ناهید همین نقش را دارد که این امر تشابۀٔ عجیب را بین ناهید نامهٔ پژواک و یشت های اوستا به وجود می آورد.  بیان این اثر نیز از لحاظ پختگی کلام، شیوه و قوت بیان و کاربرد واژه های بسیار کهن زبان دری و استفادۀ وسیع از اسطوره ها و کلام شعرا و متفکرین بزرگ مغرب زمین ویژه گی های خاص به این کتاب می دهد و شباهت های بیشمار بین این اثر دلپذیر و کتب مقدسهٔ ادیان مختلف به هم می رساند.   

ناهیدنامه را می توان سرآغاز فصلی نوین در بخشی از شعر امروز افغانستان خواند و یقین داریم با انتشار وسیع این کتاب تاثیر گستردهٔ آن  را بر شعر نو کشور به زودی شاهد خواهیم بود...."

یکبار دیگر از دانش و کوشش داکتر شعور در راۀ حفظ و گستردن فرهنگ و ادبیات باستانی و معاصر افغانستان اظهارسپاس گذاری میکنیم.  علاوتاً آرزومندیم که دانشمندان، محصلین و علاقمندان با توجه و تحلیل علمی در بارۀ این اثر به معرفی آثار و شخصیت استاد پژواک  حصه بگیرند و ما را مستفید سازند. 

بلی،استاد پژواک در "ناهید نامه" آرزومند بود که قبل از مرگ پیام آخرین خود را به سبک نیایش های باستانی و کتب آسمانی بمردم خود برساند.  قابل تذکر است که سالها بعد در عالم مهاجرت اجباری در واشنگتن و بستر مریضی در یک بیمارستان، اثر والای دیگری بنام "آلماس ناشکن" به ارمغان میدهد که از نظر سبک و مکنونات قلبی او با "ناهید نامه" شباهت های دارد.  پژواک در این اثر نیز از قهرمانی و قربانی ناهید و خواهرانش با درود و نیایش یاد میکند. انشالله این  اثری زبده را نیز بفرست چاپ و تقدیم علاقهمندان خواهیم کرد.

در اثر "آلماس ناشکن"، زمانیکه مقاومت ملی افغانها در مقابل حملات نظامی روسیه شوروی، کشور را در اوج آتش جنگ، ویرانگی و آوارگی کشانیده بود، استاد پژواک در اندیشۀ آینده و در حالیکه از پیروزی نهائی در میدان جنگ اطمینان دارد ، از عواقب اشغال افغانستان و خاکستر سیاسی اغراض آن به دنیای آزاد اخطار میدهد. استاد پژواک پالیسی سیاسی غرب و اغراض پاکستان را موجب بروز و گسترش افراطیت و نفاق بین افغان ها میداند و از عواقب وخیم آن به مبارزین ملی و احزاب مجاهدین اخطار میدهد.  در جواب به شعر ویلیام پت روت به نام "شبنامه به مجاهدین افغان"  هوشدار میدهد: 

آتشی که از دشمن به ما می رسد

ما را می کشد و تباه می کند

خاکسترهای سیاسی ما را کور می سازد

نمی دانیم سرانجام

دشمن ما را زندۀ جاودان خواهد ساخت

یا کوری خواهیم بود ناتوان

و اسیر ظلمت های بی پایان؟!

چنانکه امروز پیداست،  با وجود خروج قوای نظامی اتحاد شوری سابق و فرو پاشیدن بعدی رژیم دست نشاندۀ شان،  قرارهوشدار پژواک خاکستری سیاسی چنان سبب کوری و تاریکی ها شد که جنگ و مصیبت ناشی از آن تا امروز در افغانستان جریان دارد.  افغان ها که بالا ترین قیمت شکست کامونیسم را داده بودند، از قربانی عظیم خود کدام بهره نبردند. حق خود ارادیت، حاکمیت ملی، حقوق بشری و آزاد های شان همچنان دستخوش اغراض بیگانه و"اسیر ظلمت های بی پایان" مینماید.  البته مسئولیت راه نجات و تعین آیندۀ بهتر در دست خود افغانهاست، چه بیگانه طبعاً در فکری منافع و آیندۀ خودست. 

استاد پژواک در حیات و آثار "آوای آزادی و علم بردار حق" گفته شده میتواند و در سخت ترین لمحات به تحقیق و یقین در امال اتکا دارد.  با وجود آنکه در زمان نگارش ناهید نامه "دل او پُراز کین است"، او با پاکی، دلیری و ایمان میجنگد و در مرحلۀ نهائی نمیخواهد که اندوه و نفرت بر روح او غلبه کند.  او  اطمینان و اعتقاد دارد که در مرحلۀ نهائی زمان او را "شاعر سرور و شادمانی انسان خواهد خواند."

بنیاد پژواک مسوولیت نشر وطبع این اثر را بدوش گرفته و از خواننده گان محترم بنسبت هر نوع کمبودی  فنی و یا غلطی های تايپی قبلاَ صمیمانه معذرت میخواهد.  علاوتاً، خواهشمندیم تا با بزرگواری خود و خدمت در راۀ حفظ فرهنگ و ادبیات افغانستان در شرح لغات، تلمیحات و اساطیر با نشر نظریات و توضیحات عالمانه خود ما را کمک  و مستفید سازید.

بنیاد پژواک از همکاری و التفات دوست محترم انجنیر فهیم حکیم در طرح پوش این کتاب و از زحمات محترم محمد نبی تدبیر و همکاران شان در دفتر ارتباد در ترتیب چاپ صمیمانه قدردانی و تشکر میکند. در خاتمه، بنیاد پژواک ازهمکاری و التفات همهٔ علاقمندان، دوستان و مردم شریف افغانستان در جمع آوری، نشر و تحلیل آثار و افکار مرحوم استاد پژواک تشکر نموده  و با تعهد کامل  و با توکل به ایزد متعال در خدمت شان باقی خواهد ماند.  

                                                                                                  با ارادت و دعای خیر

                                                                                                       فرهاد پژواک