مجنون هراتی
مجنون بن جمال الدین هراتی مشهور و متخلص به رفیق زیبایی خطش ادبا را رفیق و شیوایی شعرش فضلا را مونس و شفیق بود در اکتساب فضایل و تهذیب نفس کوششها کرد تا مقام و منزلتی عالی یافت و به مساعی و زحمت خلل ناپذیر در مشق خط آن قدر کوشید تا عاقبت کسوت استادی پوشید و در خدمت سلطان غازان خان (۶۹۴ - ۷۱۳) معروف و مقرب گردید و نوازشها و اشفاقات گوناگون دید گویند خط را از دست چپ مانند دست راست بسیار نیکو نگاشتی و در نوشتن هفت خط نیکو ناقصی نداشتی خاصه خط توأمان (دو طرفه) را نیکو نوشتی که هر بیننده را در بوته حیرت بهشتی چنانچه خود گوید.
توأمان مخترع مجنون است
که قلم چهره گشاییها کرد
تا شدم مخترع و صورت کش
خطکم صورتکی پیدا کرد
صاحب خط خطاطان میآورد که مجنون خوش نویس منظومه ای ވ درباره موضوع خط و چگونگی او به رشته نظم در آورده که میگوید:
بیا، ای خامه انشای رقم کن
به نام کاتب لوح و قلم کن
رقم ساز همه اشیا کماهی
پدیدار سفیدی و سیاهی
بسی کلک قضایش اوستادی
گشاید چشم خوبان عین صادی
ز کلک صنعش انشای رقم کرد
رقم بر شیوه نون والقلم کرد
دواتی سازد از چرخ مدوّر
کند موم سر آن ماه انور
بال کند از این دوات سبز مینا
ز سرخی شفق شنگرف پیدا
الهی رحم کن بر جان مجنون
قلم کش بر خط عصیان مجنون
غبار نامهای زنگ عصیان
ز توقیع رقاعم نسخ گردان
گویند مجنون هراتی سه رساله در قوانین خط تألیف کرد اول موسوم به (رسالۀ خط) و سواد دوم (قواعد خطوط) سبعه سوم (رسم الخط) که در ماده تاریخ کتاب سوم این بیت را آورده.
چو از رسم خطش تاریخ دادم
از آنش نام رسم الخط نهادم
رسم الخط نهصد و چهل می شود و حال آن که او در قرن هفتم می زیسته و شاید الخط تاریخش بوده که میشود ۲۴۰