جرگه کابل

درین هنگام که دولت انگلیس میخواست با روسیه اگریمانی را بر اساس حفظ منافع طرفین امضا نماید، از هند اطلاعاتی رسید که گورنر ماورای کسپین از عشق آباد و دیگر مامورین سرحدی روسیه نامهائی را به نایب الحکومه هرات فرستاده اند (کتاب مذکور ۵۱۸) و بعد ازان در درباریکه امیر حبیب الله خان به سال ۱۹۰۲ در کابل تشکیل داد، پیغام ذیل دولت روسیه از طرف امیر دران خوانده شد:

" به عقیدۀ دولت روسیه اکنون وقت آن رسیده که روابط آزاد تجارتی بین افغانستان و روسیه موجود گردد، چون بین دولت روسیه و بریتانیه روابط دوستانه موجود است بنا بران امیر افغانستان نباید از تجاوز روسیه بترسد. ازینروست که دولت روسیه به امیر افغان دعوت میدهد که راه کاروانهای تجارتی را بین کشک و هرات و کشک و کابل بکشاید."

 (مقاله روابط هند و افغان در عصر کرزن از هملتون).

در مقابل دولت روسیه اجازت میدهد، که تجار افغانی به آزادی در متصرفات روسیه تجارت نمایند و اگر امیر درین باره جواب مثبتی بدهد یقیناً دولت بریتانیه نیز موضوع را تحت غور خواهد گرفت، و ادعای روسیه خیلی قوت خواهد یافت (مقاله مذکور در تبصره پانزده روزه LXXXVI ص ۹۰۳).

چون این نامه قرائت شد امیر عقیدۀ درباریان و اهل جرگه را پرسید ولی معلوم شد که مردم مخالف این پیشنهاد روسیه اند، و علی یار خان از طرف جرگه گفت: "بگذارید این سگ ترکی را که پیام کفار آورده آنقدر سر کوبی نمائیم، تا سرش از تن جدا گردد و اینست جواب ما به روسیه!" (مقالۀ مذکور ص ۹۹۳)

چون امیر عقیدۀ اهل جرگه را بدین نمط دید، به سر منشی خود امر داد که از وصول نامۀ دولت روسیه اطمینان داده و بنویسد: که در آینده هر نوع مکاتبه و اطلاع خود را مانند عصر پدرش امیر عبدالرحمن بوسیلۀ حکومت هند با امیر بنمایند

(مقاله مذکور، ص ۹۹۴).

ازین مظاهرۀ در بار امیر واضح نمیشود، که آیا حقیقتاً اظهار متابعت با انگلیس مراد بوده و یا اینکه همان بدظنی دیرینۀ خود را راجع به نفوذ اجنبی، ابراز کردن میخواستند؟ ولی لارد کرزن متوهم بود، که این اوضاع اتحاد امیر را با روسیه نتیجه خواهد داد، چنانچه در نامه ۲۷ نومبر ۱۹۰۲ بوزیر هند نوشت: "اگر امیر" دولت بریتانیه را ترک گوید و اظهار بی میلی نماید، پیمان شکنی علنی افغان یا روسیه یا هر دو بثبوت میرسد، درینجا باید سیاست ۲۰ بلکه ۶۰ سال گذشته را در نظر بگیریم ،و اگر نمیخواهیم که روسیه را تکان دهیم پس کم از کم امیر را زیر سزا بگیریم. اگر میخواهید که یک نفر و یا حکومت مربوطه اش با شهنشاهی بریتانیه استهزا نماید، پس باید اکنون بوجه احسن فعالیت های علنی و پس پردۀ خود را انجام دهیم.1

اما وزارت داخله کرزن را شدیداً از انجام چنین حرکات باز داشت، و کابینۀ لندن با عقاید ویسرا موافقت ننمود، زیرا ممکن بود این وضع امیر حبیب الله را بکلی از حکومت هند دور میداشت (کتاب مذکور ۲/۲۶۸).