والشتان
والشتان پا بالشتان ازبلاد وقلاع معروف غوربود،که دراین کتاب والشتان آمده واکنون بالشتان به همین نام موجود و دربین حکومتی تیری قندهاروجنوب شرق غورافتاده است.
درکتاب پټه خزانه پشتو بحواله تاریخ سوری سابق الذکر نگاشته است: که پسرامیرپولاد سوری درحدود (۱۳۹ ه ) تمام قلاع غوررا که ازآن جمله بالشتان است بدست آورد.
شیخ کټه مؤرخ دانشمند افغان که درحدود (۷۵۰ ھ) زندگانی داشت، کتاب تاريخ سوری را دربالشتان دیده بود(۲) وازاین برمی آید که دراوقات زندگانی این مورخ هنوزبالشتان معمورومشهوربود.ولی بالشتان درکتب تاریخی و جغرافی (والشتان) ضبط گرديده،که ابدال (وب) همواره دراسمای اماکن مطرد و معمول است،مانند زاول = زابل وغيره.
بدانکه والشتان = بالشتان را بیهقی درردیف بلاد غوربنام گوروالشت آورده (۳) وهمین طوروالشت است، که درطبقات ناصری نیزدیده می شود،ودریکی ازنسخ خطی آن که درپتربرگی بود غوروالشت نوشته شده (۴) که بين تكيناباد ومندیش غورواقع بود،وموقع کنونی بالشتان عينأ باید همان غوروالشت باشد.
درتاریخ سیستان هم درردیف زمین داورو بست،والشتان مذکورگردیده (۵) که بلا شبهت همين بالشتان است.وابوالحسن علی بن زید البيهقي معروف بابن فندق نيزوالشتان را نادی یکی از بست می پندارد که مرکزآن دیهی بود سیوارنام (۶) واین همه اسناد تاریخی دلالت دارد،برین که والشتان - بالشتان از بلاد معروف غوربود،ومنهاج سراج هم والشتان را از غورشمرده،وبه سفلی وعليا تقدیم می کند وگوید:که اهالی آنجا درعصراميرسوری مسلمان نبودند.
(۱) جغرافیای خلافت شرقی ص ۴۱۶،(۲) پټه خزانه ص۲۹ - ۲۲۱ (۳) بیهقی ص ۷۶ (۴) حواشی راورتی برترجمه طبقات (۵) تاریخ سیستان ص ۲۰۶_۲۰۸۔ (۶) تاریخ بیهقی، ص ۳۶۷
(۳۳۶) جبال غور تعلیقات
اما باید این نام را با والس = بالس=والشستان که بیهقی دررديف مکران و قصداروطوران ضبط کرده (۱) ومقدسی بالش آورده (۲) وحدود العالم بالش نوشته (۳) والبیرونی درقانون مسعودي والصيدله، بالش ووالشستان (۴) و الیعقوبی نیز همچنین ضبط کرده (۵) مورد اشتباه نشود،زیرا والشستان و بالس = بالش در بلوچستان وسند موجوده واقع بود،که اکنون ازسوی تاسیون سنددران شامل است.والبیرونی هم درقانون مسودی سیوای و مستنگ را که اکنون دربلوچستان داخل اند، وسیوان که درهند کنونی است،ازبلاد والشستان می نویسد: دربرخی ازنسخ خطی طبقات عوض والشتان، والیان نوشته شده واین هم سه نويسندگان است و طوریکه درمتن و حواشی طبقات می بینید واليان شهری بود علي حده، که واین هم نوشته می شد.