کاپیسي- بګرام

دکابل شمال لور ته يوه لویه پراخه تر اوتازه زراعتی أو دباغوئو لرونکی خمکه او سیمه لرو چي له دوو خواوڅخه لويديخ لور ته دپغمان له فرونواو شمال لور ته دپنجشير له غرونو راگبره ده اودوه نورو خواوو ته یی واره او گلر و غرونه پراته دي چې مهم يي دصافي غرونه كوه صافي، دي چي دهغو تورو غرونو به مقابل کي دپغمان او پنجشیر دغروتو بینی واوری دكال په دیسرو. موسمو کی دمناظرو مخالفه وضع توليدوي دالویه، پراخه، حاصل خيزه او دډير نفوس لرونکي سیمه معمولا په دوه نومونویادوو يو (کوهد امن) او بل (کوهستان) ددې دوه سيمو دفاصلي خط معمولا خلور مشترکی رودخاني ودغوریند، سالنگد، شتل او پنجشير) دي چي تول په مشترك ډول دپنجشیر درودخاني په نامه ددې دواړو سيمو له منځنۍ برخي څخه تیریيي هغه څه چی شمال او یادرود کبتي خوأته لبدل گیږي کوهستان هغه سیمه چي جنوب پلو ته با بی خوا ته لیدل گیري کوهد امن توميږي دالوبه سیمه لکه خنگه چی اوس بیرازه تراوتازه او ددپر تقوس لرونگی ده په پخوانیو زماتوگی هم همدغه شان د يرتفوس لرونگي او شیرازه وه دمعیدونو کنډوالو او استوپوموجوديت له تاريخي منابعو سره یوځای دا ثابتوي چې دکوهدامن اوکوهستان سيمې له نفوسه ډكې وې ښارونه يې درلودل لوي كلي يي لرل ،معبدونه اولوي عبادت خايونه يې درلـودل داټول په ښه بنه او لويه پیمانه هلته موجودوو.

لکه څنګه چې ټول پوهيږو دکوهستان، کوهد امن، په لویه اوپراخه دره کې لویه کندواله چي د یو شار په بیه شهادت ور گوي هغه دیگرام کند والي دي چي له چاریکا خخه ختیخ پر لور د ۶۵ گیلو منرو په واټن پرپوي وږي جلگي واقع دي چې دشمالي برخي خوري اوژوري برخي بي دپنجشیر درود پرخوا پای ته رسبږي او ددې کند والو ختيځ لور ته په دوه کيلو مترو کې دپهلوان غر په مخروطي بنه پروت دی چي په لمنو اوندو کی بي ۸۷ استويو او دبودایی وخت عبادت خابونه په رنگه شوي بپه څرگند يږي توري ه پري کشد والي هم د کوهد امن کوهستان په وند گی شته لکه سار سكندري يا حصار سكندري چې سرای خواجه ته نژدې دی اویا په اوپيان کې کنه والي چی دچاریکار شمال لويديخ لور ته واقع دی، همداشان شوري خرابی په ریزه کوهستان کي جي هغه سیمي نه گره تار وایی مگثر هيخ بو دپراخوالي له کې چې ته وايي يو مخي بگرام ته نه رسیري او له بلی خوا دپونانی او گوشاتی دوخت ۶۰ زره سبي موندل چی ۱۴۰ کاله دمخه دچارل مسن انگلیس له خوا په بگرام کی وموندل شوی، همداراز د عاج قیمتي كليكسونونه أو دښیشوگیلاسونه چي به كلي دول انخور کړای شوي وو اومسي مجسمې هم تر لاسه شوي دي اوداسې نور څيزونه چې په دي نقطه کي له دويميی نریوالی جگري دمخه دفرانسي دپلاوي ترگیندلو وروسته داثابتوي چې دبگرام کند والي پرته له شکه ددې علاقې دمهمو ښارونو نمایندگي كوي دامهمي خرابي دلرغوني تاریخ په اوږ دوكي بواخي د گاپسي) په نامه يادې شوي دي، سره له دې چې بګرام پخوانی نوم دی، مګر دې سيمې سره يې دانتساب په رابطه تازه او نوی دی. لومری تن چې دکاپسي نوم بسي زموي شر غورونو راورساوه هفه پاني ني دسانسګرېټ دصرف اونحوي عالم و چې په څلورمه م ز پيړۍ کې دپیښور مربوط دانوسني انذك ثر خوا اوسیده داسرى دمورخينو دپلار یوتاتی هردوت همنهالی و ده دکاپیسي دشرابو ډير تعریف کړی دی، لکه څنګه چي فرانسوي ختيخ پیژندونکي موسیو افردوفوت وايي له پاڼي ني څخه تر هیوان تسنګ چيني پوري يعنې له څلورمې م ز پيړۍ څخه تر اوومې زېږدې پيړۍ پورې یو زر کاله وړاندې داسلام له دوری خخه دکاپیسی نوم اخهتل شوى دی او دا توم دهندوکش دجنوب خوانه د بوتاتی پاچاهانو په سکوکی بادشوی دی اودلرغوتو موار خینو په وله کي چي وروسشی خل بي داسیمه یاده کري ده هغه البیرونی دی او به بل عبارت داسلامی دوري لومری مورخ دی چی دکايا دا لرغونی کلصه مور ته رایادوی أو بافی عربي مورخين او جغرافیه لیکونكي له دغه نامه سره اشنائي نلري اودهغوي په لیکنو کی دکاپیی پر خای هر خه چي دی خو دکابل بحث شوی دي.

دپورنه څرگندونو له مخي چې دکاپيسي نوم په خلورمهم زپیری د پاني ني له خوا يادشوی نو مخکې له دې چې سکندر مقدوني دې سيمې ته راشي په دغه سیمه گي چي تن دبگرام کندوالي پرتي دي دکاپیسی شار پنجشير ته نژدي و لکه چې په خینو ماخدوتو کي دسیروس فخامنشي په اره چي هغه په شیرمه م ز پیری، کی تیر شوی، او ددي شمار له خلکو سره بي مقاومت کری یادوني شوي دي د ۱۹۴۱ کال په پای او د ۱۹۴۲ کال په اوږدوکي چې فرآنسوي پوه موسیوگیرشمن کومی کیندتي ترسره کړي دهغو کیندنو به اثر داسی خرکنده شوه چې دیوناني باخشري په واکمتو دورو کي ددويمي قم پیری په لومری نیمايي کي داله نار جور گرای شوی چي هغي ته بوناني کاپیسي شار ویلی شو آیايونانيانو دخپل ښر بنست دکاپیسي دپخواني ښار پر ځاي ایښی او که ترخنگ بي ورته چون کری؟ دامستئله لانوره مطالعه غواري مور فعلا به بگرام کی دوه معلومي كندوالي لرو :يویرج عبداله چی دپنجشير ډيري اوبه ی ترخنگد دي اوبل ۵۰۰ متره پورته شمال لور ته چې کنډوالې يې يوڅه زياتې دي: يوشمير په برج عبد اله گی يوكلا گوري چي د سکندر په وخت کی جوره شوي وه نه پوهیږم چې دهغوی دلايل څه دي؟ د گیندالو په ترڅ کي يوشمیر خامي خښتي چی نقش کرای شوي وې او ديوناني الفبا حروف پرې لیکل شوي داهم هلته موندل شوي، آیا له دي نه نتیجه اخسنلای شو چي هلته کلاد سکندر په وخت کی جوره شوي ؟ هو ددي احتمال شته چي له سکندر ته وروسته يونانی باختري شاهانو هلت کلا آباده کړې وی. موسیو هاکن پخپله دبگرام کند والي دنوي شاهی بار په صفت ياد دي کري دي چې بشست يې لکه چې پورته يي يادونه وشوه دگیرشمن دکیندلو پراساس چې وایي دا د دويميم ز پیږی په لومړی تيماتي کي ایښودل شوی دی همدغه ښار کوشانیانو دمسيحي پیری په پيل کې له يونانیانو څخه نیولى دی چي دايي بو مرکز او پوپایتخت و، داښار په تولو بدالوتوتو او دورو کي د كاپيسي په نامه باديده او حنی د مسيع په اوومه پیری او داسلام پبه پیل کي هم به همدغه توم یادشوی او پوره شهرت بي لاره، او حتی هیچا په اوومه مسيحي پیړی او داسلام په پیل کې او همد ارنګه دهجري په لومری پیړۍ کې دبگرام په نامه ندی یاد کری او زموي قاطع ثبوت البیروني دی چي هغه هم داځای د کاپیسي په نامه پادوي نه د بگرام) البته مور دیگرام أوبگرامی به نامه دوه سیمي لرو مگر د کلام روح دلته دی چي دپیریو په او دو کي يوزر کاله تر اسلام دمخه همیشه دکاپیسي نوم اوریدل شوی او دداسي كوم ماخذ درك نلرو چي پدي تاکلي ځای کي بي دیگرام یادونه کړي وي. آیا احتمال شته چي د بگرام توم لويو كوشانياتو أو با وروکوشانيانو اويا هم يغتلي شاهانو منخ ته راوږی وي؟ مگر ولی چینی کتونکی هیوان تسشگد په اوومه مسيخي پيړۍ او خلور سوه کاله وروسته له البيروني څخه بیا هم دربگرام) په خای درکاپیی دنامه بادونه کوي؟ دابو لي پوښتني دي جي فانع کوونكي خوابونه غواړي. هغه څه چې څيړل شوي أو سم دي دادي چې : و لوي کندوالي د گوهد أآمن، کوهستان په سهمه يعنی بگرام کي موجودي دي آو بگرام هغه نوم دی چې دهغې په واسطه نژدې یوه نیمه پیی را دي خوا دې کندوالو شهرت موندلی دی ، فو په لیکنو او ماخذونو کي چي له يوي نيمي پیری را په دې خوا ليكل شوي اومخصوصا له هیغه وخته چې چارل مسن په دي سيمو کی تگ راتگک و کرړ او يو شمير سكي بي رانولي کړي نو وروسته له هغي دبگرام نوم به کتاب کي داخل کرای شو البته په دي کي شك نشته چي دنوم وضع دعوامو له خوادسوابقو سره امتداد لړي او په دې باور دی چې دبکرام نوم دسیمې دعوامو په خاطرو کې پخوانی دی او داهم له شاك نه لیري نه ده چي د رکاپیسيا توم ورو ورو دخلكو له خاطرو او دماغو خخه وتلی او په خای بي عام نوم لکه بگرام راغلى وي. داتوموته کچ او انداژه شوي او تردیره په خاطرو اوحافظو کي راغلي او همهلته خوندي شوي اولہ لږه په دغو دوو پيړيوکې څرگند شوی دی.