معبد کنیشکا

درافسانه های بودائی آمده است که (کنیشکا) مانند (آشوکا) پادشاه بزرگ موریا هشتادهزارآبدات و بناهای خیریه ومذهبی دراقصای سرزمین های تحت اداره خود آباد کرده بود.

این رقم با اینکه حتمأ جنبه مبالغه دارد؛ شوق و آرزو ارادۀ پادشاه بزرگ کوشانی را دربسط و توسعه عمران و آبادی نشان میدهد.

چون کنیشکا بزرگترین ومقتدرترین پادشاه کوشانی است(۱) حتمأ آبادی های زیاد و با شکوهی دردورۀ زمامداری خویش بعمل آورده و چون ازهمه مذاهب و ادیان داخل قلمرو وسیع خود چه درخاک های افغانستان و چه درحصص شمالی هند حمایت میکرد معابد با شکوهی برای مذاهب و ادیان مختلف می ساخت.

اولین آبادی که بصورت حتم و یقین بوی نسبت داده شده است؛ معبد بزرگ بودائی بود؛ درعلاقه پشاور که استوپه آن درحدود چهارصد قدم ارتفاع داشت و درسیزده طبقه ازچوب روی صفه های بلند سنگی ساخته شده بود و ۵۸ سال قبل در(۱۹۰۹) با کشف یک جعبه فلزی که صورت ونام کنیشکا درآن ثبت است باراول اولین بنای مذهبی که ازطرف این پادشاه بزرگ کوشانی تعمیرشده بود به جهان علم معرفی گردید.

بعد ازمرورتفریبأ ۵۰ سال اینک جهان علم به گرفتن خبردیگری موفق میشود که حاکی ازبنای یک معبد دیگری است که آنهم درزمان کنیشکا بناءیافته است وبنام او مسجل شده است؛این بنا عبارت ازمعبد بغلان است که آنرا(آتشگاه بغلان)،(معبد کنیشکا) و به صفت های دیگرخوانده میتوانیم و معمولأ به صفت (معبد سرخ کوتل) هم شهرت پیدا کرده است و مقاله های متعددی درروزنامه انیس و مجله ژوندن ومجله آریانا دراطراف آن نوشته ام.

سندی که این گفتار بدان اتکا دارد عبارت ازسنگ نبشته بزرگ و مهمی 

(۱)رساله (کنیشکا) مؤلفه نگارنده این مجموعه مقاله ها ملاحظه شود.

است که به یکی ازالسنه قدیم باختری”بلخی” و برسم الخط یونانی نوشته شده و دو دفعه نام کوشان شاه کنیشکا درآن خوانده می شود.

باوجودیکه هنوزمتاسفانه بعد ازمرورتقریبأ ۱۵ ماه موسیو”ماریک” متخصص بلژیکی عضو وابستۀ به هئیت حفریات فرانسوی به خواندن و ترجمه کامل این سند تاریخی موفق نشده است معذالک قرائت یکی دوفقره سنگ نبشته واضح میسازد که این بنای بزرگ به امرو اراده کنیشکای کوشانی آباد شده است درین سنگ نبشته کنیشکا به صفت پادشاه فاتح یادشده و چنین معلوم میشود که حینی که آبادی معبد راتمام کرد آنرا به نام خود مسمی ساخت وبه صفت “معبد کنیشکا” یاد میشد.

قراریکه یادآوری کردم نام کنیشکا درسال۱۹۰۹ روی جعبه ئی هم خوانده شد که از استوپه بزرگ پشاور پیداشد؛هکذا باید یاد آوری بکنم که نام کنیشکا دردامن قبای مجسمه ئی هم کنده شده است که از"ماتورا" ازجنوب دهلی پیدا شده و درموزۀ "ماتورا"محفوظ است.آنچه بیشتروبخصوص آبادی بنای معبدی را وانمود میکند همین سنگ نبشته سرخ کوتل بغلان است که ازبنای معبدی به امرکنیشکا حکایت میکند واین معبد بنام اوشهرت داشت و ازین جهت آنرا درین مقاله که آغازتحقیقات ما مربوط به کشفیات سرخ کوتل میباشد به صفت “معبد کنیشکا” یاد کردم.

چون ازآغازحفریات سرخ کوتل یک سال و نیمی بیش نگذشته وتا حال جز دوسه مرحله کاوش های علمی سپری نشده و پیش ازگذشت سالیانی چند نتایج آخری را گفته نمی توانیم ومخصوصأ خواندان و ترجمه سنگ نبشته ها شاید سالیان متعددی دوام کند؛عجالتأ هرچه این جا می نویسم و میگویم با قید احتیاط است و مقصد اساسی آکاهی طبقات عامه و شنوندگان رادیو افغانستان ازیک کشف مهم باستان شناسی است که درصفحات شمال وطن دربغلان قدیم درسرخ کوتل حاضردر ۱۸ کیلومتری شمال غرب پل خمری کنارراه عمومی بغلان،سمنگان ومزارشریف صورت و قوع بخود گرفته وروی تپه بلند بقایای یک معبد که حتمأ درنفس خود آتشکده بزرگی داشت با سنگ نبشته ها و کتیبه ها مکشوف گردیده وبه استناد آن ها گفته میتوانیم که کوشانی ها دربغلان آبادی های زیادی داشتند و کنیشکای بزرگ معبد یا آتشگاهی بنام خود روی یکی ازتپه های آن بنا کرده بود.

۴/۸/۳۷