حدود آریانا

قراریکه از روی متن اوستا و شهادت نگارشات مورخین وجغرافیه نگاران یونان و لاتین بر می آید آریانا حدود و سرحدات مشخص و معین داشته و تا جائی که معلوم میشود سرحدات مذکور هم بیشتر طبیعی بود حدود آریانا قرار نگارشات استرابو بدین قرار بود:

• سر حد شرقی رود اندوس (سند)
• حد جنوبی اوقیانوس بزرگ (بحر هند)
• خط شمالی آن کوه پارو پامیزوس و یک سلسله کوهستاناتی بود که از شمال هند تا در بند خزر امتداد داشت.
• قسمت غربی آن را خطی معین میکرد که پارتیا را از مدیا و کرمان را از فارس و پاره تا کنه Paraetakene جدا می ساخت.

استرابو در نظریات خود این جمله را هم علاوه میکند که آریانا بعضی حصص فارس مدیا، بکتریا و سغدیان را هم در بر میگرفت. زیرا باشندگان این نقاط تقریباً به یک زبان متکلم اند "اپولو دوروس" هم این جمله آخیر "استرابو" را تائید و تکرار نموده میگوید که آریانا بعضی حصص فارس و مدیا و مناطق شمال باختر و سغدیان را در بر میگرفت.

مشار الیه مخصوصاً این نکته را خاطر نشان میکند که بکتریانا قسمت عمده آریانا بشمار میرفت چنانچه بزبان ادبی تر میگوید که "باختر مروارید آریانا است" پس بدون اینکه اینجا به تفصیل نظریات نویسندگان اروپائی پرداخته شود با معلوماتیکه از نویسندگان کلاسیک یونان ولاتین به ما رسیده میتوان گفت: از زمانیکه مورخین و جغرافیه نگاران مذکور به کشور ما تماس پیدا کردند یعنی سه چهار قرن بیش و یکی دو قرن بعد از عهد مسیح سرحدات آریانا نزد باشندگان آن کاملا مشخص وحدود معین داشت به این ترتیب که سرحدات شرقی و جنوبی آن طبیعی معین بود. شرق آنرا از گلگت تا اوقیانوس هند رود اندوس (سند) معین میکرد و سمت جنوبی آن را اوقیانوس بزرگ یا بحیرۀ هند محدود ساخته بوده چون بکتریانا قسمت عمده آریانا و مرارید این کشور زیبا خوانده شده نه تنها جزء لا یتجزای آن با که بهترین ولایت و مر کز آن شمرده میشد سغدیان که همیشه در ادوار باستنائی ضمیمه و جزء باختر محسوب می شد قرار شهادت مورخین کلاسیک یونان و لاتین داخل آریانا بود، پس سرحد شمالی آن عبارت از سر "دریا"، یا رود سیحون بود. میماند قسمت چهارم یعنی غرب و آنرا خطی معین میکرد که کرمان و پارتیا را به آریانا مربوط میساخت ومدیا و فارس را بطرف غرب میگذاشت به این ترتیب حدود آریانا از نقطه نظر اوستا و مورخین کلاسیک و معتبر یونان طوری بود که شرح یافت در فصل آینده ولایات و قطعات خاک آریانا از نقطه نظر او ستا شرح داده شده است.