سه اغر ، سه الغ

ارتباط تاریخی و موقعیت جغرافیائی چنین ایجاب میکند که اینجا از سه اغر صحبت کنیم ارتباط تاریخی بدان جهت که اینجا درست با عصر الغ بیگ پسر سلطان ابوسعید میرزا مواجه هستیم ارتباط جغرافیائی بدین تناسب که مقبره سه اغر یا سه الغ در فاصله شش صد متری جنوب غرب بالاحصار واقع شده است.(۲۳)

"در شهدای صالحین کابل که در دامنه شرقی کوه تخت شاه منبسط است مقبره ئی بنام سه اغر معروف است که اصل آن "سه الغ" بوده و زبانزد عوام آنرا "سه اغر" ساخته است. این مقبره گنبدی دارد زیبا که از خشت پخته و چونه و گچ ساخته شده و با مرور بیش از چهارونیم قرن مرور زمان بدان آسیبی نرسانیده تنها مجاور خانه ئی که در سمت شرقی اصل مقبره بنا یافته بود، صدمه دیده گنبد آن ویران شده و دیوارهای آن نیمه خراب افتاده است این مقبره از خود احاطه داشته از سنگ مرمر وسیعی که تا سی چهار سال قبل بسیار قسمت های آن از بین نرفته بود و در بین سنگها در یک سنگ کلان که در زمین نصب بود اغرسه بجای آن عمیق کنده شده بود و به عقیده عوام مردم به همین جهت مقبره مذکور را سه اغر .میگفتند البته این یک توجیهی است عامیانه و گمان غالب براین میرود که اصلاً ذهنیت عوام کلمه "الغ" را به "اغر" تبدیل کرده است. شبهئی نیست که این مزار اصلاً در عصر الغ بیگ بن سلطان ابوسعید بحیث گورخانه بمیان آمده است و در آن برخی از الغ ها که در آن جمله بعضی از اولاده پادشاه موصوف هم میباشند مدفون اند. در زیر گنبد مذکور در حال حاضر پنج قبر دیده میشود که سه قبر آن پهلو به پهلو قرار گرفته و سنگ های کلان مرقوم و منقوش دارد دو قبر دیگر بالای قبرهای سه گانه وضع شده که با سنگ های خورد مکعب و مستطیل آباد شده"

"از ظاهر وضعیت قبرها چنین استنباط میشود که قبور اصلی و قدیمه تحت گنبد همان سه قبری بوده که موازی هم افتاده ولی چون تاریخ لوحه سنگ یکی از آنها موخرتر از دو قبریست که در بالای سر قرار گرفته این نظریه برهم میخورد تاریخ لوایح سه قبر پهلو به پهلو عبارت است از: ۹۰۵، ۹۰۶، ۹۴۱و تاریخ لوحه های دو قبر دیگر ۹۱۱و ۹۱۲میباشد."

بهر حال تفصیل مضامین سنگ مزار قبور مذکور بدین قرار است:

 ۱ - از طرف مغرب گنبد سنگ اول:

در سطح فوقانی: کلمه طیبه و اسمای مبارک حضرت نبوی (ص) و ائمه و صحابه کرام (رض). جانب سر و پهلو آیات بینات قرآنی طرف پا: تاریخ وفات امیرالمرحوم المغفور امیر جلال الدین ویسل اتکه ابن المغفور المرحوم امیر محمد المغول طاب الله ثرا هم روز جمعه پنجم ماه مبارک شعبان المعظم سنه خمس و تسمعایه (۹۰۵)."

قراریکه در صفحات پیشتر این اثر نوشتیم ویسل اتکه همان ویس اتکه بن محمد مغل اتالیغ میرزا الغ بیگ بوده که در کشیدن نهر بالاجوی کوه شیردروازه صرف مساعی کرده و آبادی هائی در ویسل آباد هم بعمل آورده است. متن کتیبه ئی را که در موزه کابل موجود است و در این موارد شهادت میدهد، پیشتر دادیم.

و

"۲ - سنگ دوم سطح فوقانی: کلمه طیبه و اسمای حضرت نبوی و ایمه صحابه کرام (رض). طرف سر و پهلو آیات بینات قرانی طرف پا: تاریخ وفات امیر زاده مرحوم مغفور امیر شیر محمود کوکلتاش ابن امیر الامرأ اعظم تکه بسل فی یوم الخمیس من شهر ذی القعده سنه ست تسعاً (۹۰۶). محتملاً دو کلمه "تکه بسل" همان "اتکه ویسل" یا "اتکه ویس" است و گمان غالب برین میرود که این امیر شیر محمود پسر ویس اتکه باشد که یک سال بعد در جوار پدرش مدفدن شده است.

"۳ - سنگ سوم: بالای سر: کلمه طیبه باقی اطراف آیات متبرکه قرآن عظیم الشان طرف پا وفات امیر شمس الدین محمد ابن شیر محمد کوکلتاش فی تاریخ نهصد و چهل و یک در حاشیه وسطی سنگ چنین مرقوم است: بلعنت خدا گرفتار شود آنکس که طمع بفروش این سنگ کند."

ناگفته نماند که آقای محمد ابراهیم خلیل اسم امیر شمس الدین کوکلتاش را در صفحه آخر یک نسخه قلمی بسیار نفیس حضرت خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی که به خط خطاط معروف سلطان علی مشهدی نوشته شده، ملاحظه نموده و چنین مینماید که نسخه مذکور به اهتمام امیر شمس الدین مذکور در دارالسلطنه هرات در تاریخ عشرین شهر ربیع الثانی سنه هشت صد و نود و شش (۸۹۶) تحریر شده است. اصل مضمونی که آقای محمد ابراهیم خلیل در نسخه مذکور دیده، قرار آتی است:

"باهتمام جناب امارت ماب امیر شمس الدین محمد کوکلتاش بدارالسلطنه هرات در تاریخ عشرین شهر ربیع الثانی سنه ست و تسعین و ثمانمایه (۸۹۶) من الهجرت النبویه (ص) تحریر شد". به اساس فوق نسخه قلمی دیوان حافظ در سال ۸۹۶ به اهتمام امیر شمس الدین کوکلتاش در هرات به خط سلطان علی مشهدی به اتمام رسیده و ۴۵ سال بعد در سال ۹۴۱ هجری امیر موصوف در کابل وفات نموده

است.

"۴ - سنگ :چهارم قبری که بالای سر سه قبر اول الذکر دیده میشود. مضمون طرف پا تاریخ وفات مرحومه اق بیگم بنت سلطان الغ بیگ غازی مرحومه سنه۹۱۲ . دیگر اطراف سنگ چیزی نوشته نیست."

"۵ - سنگ پنجم: قبر دیگری که بالای سه سر قبر اول الذکر دیده میشود. مضمون طرف پا تاریخ وفات مرحومه مغفوره فخرالنسا بیگم حضره بنت سلطان الغ بیگ غازی سنه ۹۱۱ . سطح فوقانی سنگ مزار منقش و در سائر اطراف آیات بینات قرانی خوانده میشود."

خلاصه از روی مضامین لوایح پنج قبر مذکور چنین استنباط میشود که سه قبر از جمله پنج قبر متعلق به کوکلتاش ها است که جد آنها امیر ویس اتکه اتالیغ الغ بیگ میرزا بوده است. دو نفر دیگر امیر شیر محمد پسر و امیر شمس الدین نواسه او

بوده و دو قبر دیگر متعلق به دختران الغ بیگ میرزا ابن سلطان ابو سعید پادشاه کابل بوده که بنامهای فخر "النسأ بیگم" و "اق بیگم" متعاقب هم در سال های ۹۱۱ و ۹۱۲ هجری قمری اولی چهار سال و دومی پنج سال بعد از وفات پدر خویش رحلت نموده.اند چون وفات امیر شمس الدین کوکلتاش در سال ۹۴۱ بعمل آمده، جسد نامبرده بعد از دختران الغ بیگ میرزا در ین مزار بخاک سپرده شده است.