تركيب در زبان دری

كلمۀ مركب آن است که از دو کلمه وارسته یاد و وارسته و یک یا چند وابسته ساخته میشود.

کلمه مرکب دارای این ویژگیهاست:

- در میان کلمۀ مرکب کلمۀ دیگری جا نمی گیرد .

- معنای ترکیب غیر از معنای هر یکی از آن هاست.

- پسوند جمع در فرجام کلمه مرکب میآید . یعنی در جمع بستن نمی شکند

۴- گاهی معنای مستقل نداشتن یک جزء دلالت به مرکب بودن کلمه می کند ، مانند کارو بار ، جمع و جور ، وازو ولنگ ، تیت و پرک.

۵- وصل نزدیک ، مانند : فرهنگ انگلیسی - دری ، دری – انگلیسی ، شاهراه کابل - کندهار ، فاصله ء كابل – مزار.

انواع ترکیب

ترکیب آن یکجایی چند کلمه را میگویند که هنگام جمع بستن نشکند

ترکیب در زبان دری چهار گونه است:

۱- ترکیب امتزاجی

۲- ترکیب تکراری

۳- ترکیب عطفی

۴-  ترکیب پیوسته

ترکیب امتزاجی

در این نوع ترکیب معنای همه کلمه معنای هریکی از اجزای کلمه نیست ، بلکه غیر از آن هاست.

ترکیب امتزاجی بدین صورتها ساخته می شود : 

۱- از دو کلمه مستقل ، (اسم یا صفت) ، مانند : 

خرگوش ، فیل مرغ، آسیا ، سنگ ، روزنامه ، لاله رخسار ، سلسله مو، ياسمن بو، كج قلم.

۲- اسم یا صفت و ماده مضارع فعل ، مانند : 

نور افگن ، ذره بین ، کمربند، دست مال ، گلگیر ، کاغذگیر ، چشم چران ، دوربین ، دکه خور.

صفتهای فاعلی از گونه پرگوی ، گلفروش ، بوت دوز ، قلم تراش ، قالین باف ، گپ شنو . صفتهای مفعولی ، از گونه دست نویس ، پیاده رو ، دست آموز، دل شکسته ، دل باخته ، رنگ پریده، خواب آلوده ، وحشت زده.

۳- اسم و ماده ماضی فعل مادهٔ ماضی فعل ، مانند : دست پخت، پای بست ( = بنیاد ) ، زر خرید ، سرگذشت.

۴- عدد و اسم ، مانند : چهار راه ، دوروی ، چهل پای

و با اضافه های غیر ملفوظ اسمها و صفات و قیدهایی از گونه سه برگه ، چهار آتشه ، چهار جلوه

۵- ضمیر مشترک خود با ریشهء فعل یا اسم  یا صفت می سازد به این نمونه ها بنگرید:

خود کار خود آموز، خود رنگ ، خود ساز، خود نما

۶-  اسم و صفت ، مانند: شیرین زبان ، پیشانی ترش ، پاک دامن ،

سیاه بخت ، ریش سفید.

ترکیب تکراری

ترکیب تکراری از تکرار دو کلمه با کلمههای اضافت یا بدون آنها و یا با میانگینی ( آ ) ساخته میشود ، مانند: بگیر بگیر ، بدوبدو ، آدم نق نقی ، خواندن سرسری ، دست به دست ، روبه رو ، سرتاسر، روز به روز ، پی درپی ، لبالب ، سراسر ، برابر رویاروی

ترکیب عطفی

تركيب عطفى باواو عطف ساخته میشود: مانند : آب وهوا، دست گربیان ، کارو بار ، سروصدا ، نشست

و برخاست، برد و باخت ، گفت و گو، شست و شو ، رفت و رو ، لنگ و لاش ، ناز و نخره ، کاروبار

ترکیب پیوسته

ترکیب پیوسته از همنشینی دو اسم ساخته میشود ، مانند : پیرهن تنبان ، پدر مادر ، کله پاچه ، كرته ایزار ، خانه داماد ، کوفته چلاو ، نارنج پلاو ، دامن جاکت

در نگارش امروزین بین اجزای این ترکیبها خط جدا کننده می گذارند ، چون این نمونه ها : شاهراه کابل - ،مزار فرهنگ دری - آلمانی ، قرارداد تجارتی افغانستان - ایران