دلوګر تاريخي او جغرافیايي موقف

 کابل دجغرافیایي جوړیت له مخي به یوه غرنی نقطه گيې پروت دی چي دغرونو پردو له نژدي تر ډپرو لیرو په غيم کي نیولی، ددي تاریخي شار په شمال اوجنوب کي دوه تسبتأ پراخي او حاصل خيزيې ساحي پرتي دي چې دواره دکابل انیار خانه شمپرل گیږي لکه خنگه چی کاپیسا کوهد امن او کوهستان تراوتازگی شميري د پرت حاصل خحيزي او تاريخي اثارو دبقاباوله مخي د گابل په شمال کي شهرت لري، تقریب په همدي فاصله په مقابل سمت يعني دپایتخت په جنوب کې يوه بله علاقه د (لوګړ په نوم لرو چې لکه دکابل دشمالي برخې په خیر زر خیزه، حاصل خیزه تراوتاژه أو دویر نفوس الروتکی ده، دا دواره سیمي چي سره و ورته والی لري به عین حال کي دزراعتي تولیداتو يوتوپير هم لري او هغه دادی چي په لومړي ځای یعنې کاپیسا په ډيره پیمانه د انګورو باغونه اوميوې توليدوي او په مقابل کی لوگر دیره غله لري. همدارنګه دوارو سیمو ترمنخ درودخانو او د اوبو دمنابعو توپیر هم موجود دی پدې ترتيب چې كاپیسا ښه مست او خپاند رودونه الري چي له لورو غرونو خخه سرچینه نیسي أو په مقابل کی لوگر بيا يوروه لري چی دلوگر رود په نوم یادیري منتها ددي روداويه ډيري بي ويشل گیمي او اراضي ته به رسيږي او په گرهنه گی تری به گته اخبستلای شی او دگاپیسا ردودوشه په ديړي تیزی، سره حركث لري لکه خومره چي باید تري گته واخستل شی هوهره گنه تري نه اخستل گيږي لوگر لکه دکاپیا په خیر چی دتاریخ په اوودو کي يي ستري دوري ترسره کري دي منتها دکاپیسا په خيئو نقاطو کی لکه بگرام، نهایتاوه، وششرك، او شورو کي

دلروغون پیژندونکو له خوا گيندنی شوي او خیرئی ترسره شوي مگر په لوگر کي مناسفانه تر اوسه هیخ دول علمي او عملي هخي ترسره شوي نه دي، دي علاتي موقعیت د کابل، گردیز اوغزني ترمنخ چي دادري واړه لوي اداري، سياسي او فرهنگي مرکژونه دي او دادري واره دارانبي چي داخومره دتاریخ په ژورو کي دارزشت ور ده تر اوسه مودلوگر دئوم دیادوني له پاره پرته ديوناني مصري جغرافيه ليكونكي بطليموس له يادونې چې په دويمه عيسوي پيړی کې تير شوى نوړ څه نه دي موندلي دهغه دليكنو له مخي چي دپارو پامیزاد) چي عبارت له کابلستان خخه وي دکابل درودخاتي مرستيالانو أومختلفر خاپونو نومونه يي اخستي چي يويي لوگرتنا، ده یوتن انگریز کنتگهم او نورو پوهانو همدا (لوگرنا، دشباهت او ورته والی له مخي همدا اوستی لوگر کری دی لکه خنگه چي اگر، دغره په معنا دی او الو د لوی، مخفف دی وویلای شو چي په لرغوتو زمانوكي دانوم د الوی غر) په معنا وبل شوی او ورو ورو دوخت په تیریدلو دعوامو په ژیه چي اختصار ته متمایل دی د رلوغر او لوگر په بنه مشخ ته راغلى دي لوگر په لرغونو زمانو کي هغه سیمه وه چي هلته راور مری، ژبه ویل کیده چي بقاپایي اوس هم په اپیرگی براف کي ليدل کیږي دانوم اوداسي نور پر نومونه چي النده پادونه به يې وشي ددې محتاج دی چې پري خیرنه وشي او په ارصري، ژبه کي مطالعه به ويره مرسته وكري په لوگر کي دبعضی ایادیو، تهرونو، کاریزوتو توموته واقعا په ذهن کي يوه مفکوره تولیدوي لکه کاریز رسن، کاریز تشن، کاریز روشن داوستی ارزي درویش کاریزخزر، پل جوگی شهراجان، تهر منسجنهر پند جوی بابوس، ده کشن توم)، فمدغه د ابرگی برده شسمبه چي همدا اوس هم يو شمير محدودي گورنی به په همدارنگه د برکی راچان، تسمیه، داور مری ژبي بقایا پرته له يركي براك ته غندی کشن، اد خواب، شانه اوتور چې اور مړي ژبه خبري كوي عجیب نوم نه دی؟ دوزیرستان په کانی گراما کې هم پاتي دی. په لوگر کي داسي نور ډیر خایونه هم شنه چي اوسیدونكو بي باخوشواهد تلاسه کري او یا خو ليدل شوي او يا يي درك لولى. موسهي چی داهم بوله همغو ومو نوخخه دي چي پدي هم ته پوهيرو چي سهي صورت يي خرنگه وليكر

اله دې لندي شرح ورکولو وروسته که چیرته ښه پاملرنه وشي جبل السراج له خپلی بکلاسره سره د مگلبهار او مناك ترمنخ اوباد پنجشير اوغوریند ترمنخ او باخو هم دسال او لنگک یا سالشگد به خوله کي قرار لري اوکولى شو چي هغي ته دهندو کش جنوبی دروازه ووايو. وايي چې تاريخ تکراريږي. ایا دابه بهتره نه وي چې ووايوثابت جغرافيايي موقف أو موفعبت په تاریخ کي خپل نقش تكراروي لکه خنگه چي اوس جبل السراج دیر ارزشت حاصل گری په راتلونكي کي به تر دي دیر ازرنت تر لاسه کري په لرغونو وخنونو کي يی هم ير اهمیت لاره و داتول ارزیتونه دهغي سيمې په جغرافيايي موقعیت پورې تړلی و چې دهندوکش په درو اومهمو كوتلونو لاري تيري شوي دي او له هغي ورخي چي په دغه درو کې دشیبر پسه لگيدلي ده جبل السراج خپل ارزښت ترلاسه کړی دی معمولا مور خین دلته دیوشار خرگندونه کوي چي په ۳۲۹ ق م کال گي پخپله د سکندر مقدوني په لاس چور گرای شوی، داهمغه دهند وکش دپای سکنذریه با پارو پامیزاه دی، لکه خرنگه چي اسکندر په هغر خایونو کی سکنتدريه جوړوله چې هلنه به تردي دمخه ابادي موجوده وه، شو كله چی مقدوني سردار دهار بناكوله هلته حتمابه مستحكمه كلا موجوده وه چی اوس بی اشارنه خرگندیږي او شه دتاريخ په خاطره کې ځای لرلی. مګر موقف او اقليمي موقعیت يې په يقيني توګه حكم كوي چي وراندي د سکندر دعسکرو تر رسیدلو پدي خای کيی ابادي وه لکه په هري رود کي وراندي د سکندر تر رسیدلوه ارفاكانا كلا موجوده وه همدارنگه حتما دهیرمند په سیمه او ارغنداو کی وراندی د سکندر تررسیدالو موشارونه او مستحكمې کلاگانې درلودلې. جبل السراج با پروان دهندوکش جنویي دروازه وه او په اپنده کی به هم وي، لكه څنګه چې دهوامرغان ددوبي او ژمي پر مهال دمهاجرت په وخت کي دسالن دلارو خه کته اخلی اتسانان هم له همغو او ترڅنگ لاري دپنجشير له دري څخه استفاده کولی. - کندر مقدونی ۲۳ پیری دمخه هلته سکندربه پل کره اود سگندربی دجوړولو پر مهال يي روزانه دسيمې له خلکو څخه دهندو کش دلارو گودرو په هکله معلومات ترلاسه كول مخصوصا دهغو خایونو په اره چې له اوستي جبل السراج سره پیوسث پرانه ذي . ددي ۲۳ پیړیو په اور دو کي بی جغرافیایي جورشت او دلارو وضع دلي ديس توپیر سره بوشان وه او اوس دادی تازه پدي کلونو کي چي موي په کي ژوند گوو دسالنگت وضع شرایط اوعبور وفرور هلته په كلي دول بدل شوى

يو له هغومسایلو خخه چی دافغانستان په دی برخه کی دسکندر دخطو سیر په هکله تر اوسه په يقيني توګه معلومه نده همغه دسکندر په هندوکش باخترته ورتلل اوبیرته پروان ته رآتلل دي. پدې کې يدي کي شاک نشته چي داندراب اوسید ونكي چي له هري نقطي څخه بي وي دخاواك په کوشل شبه ترمنخ بعني به دوه ورخو کی خان گل بهار ته رسوي أو په همدغه دوه ورځو کې يو تن کولی شي چې له اندراب څخه دخنجان په لاره دسالن به كوتل خان جبل الراج ته ورسوي به پهاد شاه نامه، کتاب کي چي دمغلي پاچا شاه جهان دپیر پيني يكي لیکل شوي دي په قول ویلی شو چي هغه وخت چي علي مردان خان له کابل نه دبدخشان دنسخبر په قصد حرکت گاوه، هغه نه وویل شول چی دهندوكش له درو څخه وير عسکرنه شی تیریدای، شوخکه هغه له لس زره پرو سره دپروان، آهنگران سالنگ، اودوشاخ دلاري ورتیر خنجان ته ورسیدل اتدراب ه په رسیدلو له سراب او دطول وخاوالك آله کوتل نه ورتیر اشین ته أو له هغه خایه ارخه دينجشير حاكم نشيني سيمې ته راغی او له هغه خایه ګلبهار ته ستون شو. اگر چی دعلیمردان خان تلل او راتلل په ۱۱ هجري شمسي پيړۍ کې (۱۷ مسيحي پیړۍ) کې ترسره شوی دی مګر موږ ته ښه معلومات راکوي اوکولی شو ترنشیجی اخستلو وروسته وواپوچی به دیر باور سکندر مقدوني هم ۲۳ پیری دمخه له همدغو دو، لارو او دوه کوتلوتو سالنگد أو پنجشیرنه گنه اخبتی بعنی دسالنگ پرلار تللی او دخاواك او پنجشبر پر ارگلبهار او له هقه خایه دپروان سكندريي ته يي مراجعت کړی دی. دامفکوره راته هغه مهال پیداشوه چې تیره اوني می پروان، گلبهار او پنجشير ته سفر وكر پدي سفر کي مائته ثابته شوه چي سكندر لدي دوه لارو استفاده کري ده جبل السراج او د پروان سکندربه لکه خنكه چی ۲۳ پیری دمخه دجلوبی هندوکش دروازه وه ببا دنوی سرک به خلاصيدلر ، سالنگ لوی تاریخی موقعیت بيا له سره نوی کی دلوكر تاريخي او جغرافیايي کابل دجغرافیایي جوړیت له مخي به یوه غرنی نقطه گيې پروت دی چي دغرونو پردو له نژدي تر ډپرو لیرو په غيم کي نیولی، ددي تاریخي شار په شمال اوجنوب کي دوه تسبتأ پراخي او حاصل خيزيې ساحي پرتي دي چې دواره دکابل انیار خانه شمپرل گیږي لکه خنگه چی کاپیسا کوهد امن او کوهستان تراوتازگی شميري د پرت حاصل خحيزي او تاريخي اثارو دبقاباوله مخي د گابل په شمال کي شهرت لري، تقریب په همدي فاصله په مقابل سمت يعني دپایتخت په جنوب کې يوه بله علاقه د (لوګړ په نوم لرو چې لکه دکابل دشمالي برخې په خیر زر خیزه، حاصل خیزه تراوتاژه أو دویر نفوس الروتکی ده، دا دواره سیمي چي سره و ورته والی لري به عین حال کي دزراعتي تولیداتو يوتوپير هم لري او هغه دادی چي په لومړي ځای یعنې کاپیسا په ډيره پیمانه د انګورو باغونه اوميوې توليدوي او په مقابل کی لوگر دیره غله لري. همدارنګه دوارو سیمو ترمنخ درودخانو او د اوبو دمنابعو توپیر هم موجود دی پدې ترتيب چې كاپیسا ښه مست او خپاند رودونه الري چي له لورو غرونو خخه سرچینه نیسي أو په مقابل کی لوگر بيا يوروه لري چی دلوگر رود په نوم یادیري منتها ددي روداويه ډيري بي ويشل گیمي او اراضي ته به رسيږي او په گرهنه گی تری به گته اخبستلای شی او دگاپیسا ردودوشه په ديړي تیزی، سره حركث لري لکه خومره چي باید تري گته واخستل شی هوهره گنه تري نه اخستل گيږي لوگر لکه دکاپیا په خیر چی دتاریخ په اوودو کي يي ستري دوري ترسره کري دي منتها دکاپیسا په خيئو نقاطو کی لکه بگرام، نهایتاوه، وششرك، او شورو کي دلروغون پیژندونکو له خوا گيندنی شوي او خیرئی ترسره شوي مگر په لوگر کي مناسفانه تر اوسه هیخ دول علمي او عملي هخي ترسره شوي نه دي، دي علاتي موقعیت د کابل، گردیز اوغزني ترمنخ چي دادري واړه لوي اداري، سياسي او فرهنگي مرکژونه دي او دادري واره دارانبي چي داخومره دتاریخ په ژورو کي دارزشت ور ده تر اوسه مودلوگر دئوم دیادوني له پاره پرته ديوناني مصري جغرافيه ليكونكي بطليموس له يادونې چې په دويمه عيسوي پيړی کې تير شوى نوړ څه نه دي موندلي دهغه دليكنو له مخي چي دپارو پامیزاد) چي عبارت له کابلستان خخه وي دکابل درودخاتي مرستيالانو أومختلفر خاپونو نومونه يي اخستي چي يويي لوگرتنا، ده یوتن انگریز کنتگهم او نورو پوهانو همدا (لوگرنا، دشباهت او ورته والی له مخي همدا اوستی لوگر کری دی لکه خنگه چي اگر، دغره په معنا دی او الو د لوی، مخفف دی وویلای شو چي په لرغوتو زمانوكي دانوم د الوی غر) په معنا وبل شوی او ورو ورو دوخت په تیریدلو دعوامو په ژیه چي اختصار ته متمایل دی د رلوغر او لوگر په بنه مشخ ته راغلى دي لوگر په لرغونو زمانو کي هغه سیمه وه چي هلته راور مری، ژبه ویل کیده چي بقاپایي اوس هم په اپیرگی براف کي ليدل کیږي دانوم اوداسي نور پر نومونه چي النده پادونه به يې وشي ددې محتاج دی چې پري خیرنه وشي او په ارصري، ژبه کي مطالعه به ويره مرسته وكري په لوگر کي دبعضی ایادیو، تهرونو، کاریزوتو توموته واقعا په ذهن کي يوه مفکوره تولیدوي لکه کاریز رسن، کاریز تشن، کاریز روشن داوستی ارزي درویش کاریزخزر، پل جوگی شهراجان، تهر منسجنهر پند جوی بابوس، ده کشن توم)، فمدغه د ابرگی برده شسمبه چي همدا اوس هم يو شمير محدودي گورنی به په همدارنگه د برکی راچان، تسمیه، داور مری ژبي بقایا پرته له يركي براك ته غندی کشن، اد خواب، شانه اوتور چې اور مړي ژبه خبري كوي عجیب نوم نه دی؟ دوزیرستان په کانی گراما کې هم پاتي دی. په لوگر کي داسي نور ډیر خایونه هم شنه چي اوسیدونكو بي باخوشواهد تلاسه کري او یا خو ليدل شوي او يا يي درك لولى. موسهي چی داهم بوله همغو ومو نوخخه دي چي پدي هم ته پوهيرو چي سهي صورت يي خرنگه وليكر هلته هم وړوکې مجسمې موندل شوي چې ختينې جچوړې او پخې شوې داسپ او دسوار کار مجمي په لاس راغلي دي چې يوه يادوه تمونې بي دکابل په موزیم کي موجودې دي او په لي اختلاف يي جوړه له بکرام نه هم په لاس راغلی دی اومعموا هغه د کوشاتیاتودوروستيدوري يعني دعيسوي ددریمي پیی ته تسیت ورگولی شو د هادخواب شانه، له چار چاپبره زراعتي ځمکو اوباهونو غخه دغزئویانواوکوشاتیاتوسکی ترلاسه شوي او تر لاسه کیږي او خيني فلزي مجسمي اوفلزي مهرونه او نورتري هم ترلانه شوي دي، په ياده شوې سیمه کې رخم هندو) چي د رکنگار، شرق لوري ته واقع دی دخلكو دوينا له مخې ډيرئ سکې پیداكيږي او همدارنگه له نورونقاطر خخه لکه (نخت شاه او استي میدان کي تاريخي شواهد كله كله تر نظره گیري پدي کی شلک نشته چی سیمه ایز او فولكور داستانونه په دیر پیمانه دانومونه خپل گړي دي، همدا پاد خواب شانه ډيري مختلقي كيسي لري وائي جي اصلا دانسمبه باد خوائ " و او دسهار نسیم به دلته دير به چلیده او دغزنویانوخواب خانه باخوب خای همدلشه ونویادخواب شانه أصلیادخواب شاهاته تعبیر کولای شو پوشمير تور ددي ځای په چينو کې توري کیسي گوږي او واتي چې ددي چینو او د سلطاني پور چینوتر منخ دخمكي لاندي ارتباط موجود دۍ پدي کي شك نشئه چ دلوگر دپاد خواب شانه او دجلال اباد دسلطان پوږي چننی دکایل داهل هنود په عرف كي متبرك مقام لري اوتر اوسه هم يدی دوارو برخور کی کال په کال ستري ملي ترسره گيږي. لشره داچی دلوگر منطقه چيه واغجان آله تنگی نه والشمور تر کوتل پوږي او همدارنگه له چرخ نه شر سجاند) پوري لويه علاقه را چاپیره ده چي په اسلامي اوتر اسلام دمخه دورونو کي بي فرهنگي دوري تر سره کړي دي او هغه شواهد چي پدي ناحيه کي حد په حد ليدل كيږي دلثه باید حنما هڅې صورت ونيسي.