ایریانا ویجه

بعد از مهاجرت دسته از آریائیهای کتله باختری به هند و فارس آنهائیکه در و طن قدیم خود باقی ماندند در اثر مقتضیات زمان در زبان، آئین، متعقد ات و دیگر ممیزات خود پاره تغیراتی بمیان آوردند. چون زبان تحت تغیرات آمد در نام ها هم از جنبۀ صوت و لهجه پاره تغیراتی پیش شد وعوض "آریا ورته" ایریانا ویجه عرض وجود کرد.

این اسم نوهم مرکب از دو کلمه است یکی "ایریا" و دیگر "ویجه"، ایریا همان کلمه "آریا" است که بیشتر معانی و مفهوم آنرا مطالعه کردیم. "ویجه" کلمه ایست که عوض "ورته" یا "ورشه" بیان آمده و در معنی با کلمۀ اول الذکر فرق ندارد. زیرا ویجه هم مسکن و جای معنی دارد و معنی مرکبد "ایریانا ویجه" مانند "آریاورته" مسکن آریا میشود. همان طور یکه کلمه "ورته" یا "ورشه" تا امروز در پښتو بصورت "ورشو" به معنی "چراگاه" باقی مانده ویجه هم عیناً شکل، تلفظ و معنی خود را محافظه کرده و در میان پښتون های ارغنداب به معنی جای و مسکن استعمال میشود. چیز نوی که در میان این دو کلمه دیده میشود حرف (ن) یا کلمه (نا) است که در زبان اوستائی باختر یا زند معنی نسبتی دارد و مسکن آریا را مسکن آریائی ساخته. ایریانا ویجه بصورت "ایریانم ویجو" و "اران وج" هم آمده اوستا سرزمین "ایریانا ویجه" را کنار رود خانه "وانگوهی دیتیا" قرار میدهد و این رودخانه عبارت از آمو دریا است. "سرپرسی سایکس" در تاریخ افغانستان می نویسد که: "اران وج Eranvej" خانه اصلی آریائی بین رودخانه گفته اکسوس و ایگزارت واقع بود پس میتوانیم که آریانا ویجه که آریانا ویجه متذکره اوستا علاوه بر اینکه یادی از خاطره قدیم مهد اقوام هند و اروپائی میدهد با ممیزات مخصوص اوستائی خود قطعه زمین نسبتاً سردی است بین سرچشمه سر دریا و آمو دریا که با مفهوم وسیع گوشه ئی از بدخشان را هم در بر میگیرد.