مولوی غلام محی الدین افغان

اصلا از قوم جمزیانی کندهاری و معلم مدرسه حبیبیه بود ، خانواده او در پشاور میزیست و از جمله فراریان جمعیت سردار محمد ايوب خان فاتح میوند بوده اند . وی در کالج های هند تحصیل کرد و در حدود ١٣٢٤ ق وا پس به وطن آمد و مرد مجرد ، آزاد و پسی خوش مشربی بود که در سرای پشاوری های شور بازار کابل میزیست ، رفقاء همیشه در اتاق او جمع میشدند که شکل کلوبی را بخود گرفته بود در آنجا دیگچه پزانی و شطر نج میکردند و گاهی به مناظره های علمی و ادبی وسیاسی می پرداختند . افغان یکی از نویسندگان سراج الاخبار وشاعران پشتو است که با محمود طرزی هم محشور بود و همواره كمک قلمی میکرد و محمود طرزی در یکی از شماره های سراج الاخبار درباره او چنین نوشته بود : " یک عالم با علم افغانی نژاد افغانی زبان وطنی ما جناب مولوی غلام محی الدین افغان سر کرد ه مدرسه دارالمعلمین است که به زبان های شرقی مانند پشتو ، پارسی، عربی و زیاده برآن بز بان های متنوعه هندوستان مانند اردو ، گور مکهی شاستری ، سانسکریت و غیر بدر جه یی که ترجمه بتوانندآگاهی دارد .

معرکۀ مذهب وساینس" که جناب غفران ماب شیخ شبلی نعمانی آنرا تر جمه به زبان اردو نموده، این مرد فاضل افغانی ما به زبان فارسی ترجمه میکند ..."

افغان که در مشرو طیت اول در سنه ۱۳۲۷ ق محبوس گردید و بعد از مدتی رهایی یافت مدير دار المعلمين ومرد ملت دوست شاعر و ادیبی بود  که اشعار پشتو و مقالات فارسی او در سراج الاخبار انتشار می یافت.

افغان شخصیت پرورنده و محبوبی داشت و همواره مرکز تجمع یاران روشنفکر و جوانان افغان بود ، که از و هم چیزی می آمو ختند و هم میشنیدند . چون روز چهار شنبه ۱۲ اسد ۱۳۰۰ ش در کابل وفات یافت و در تمام عمر خود مجرد زندگی کرده بود ، همین یاران بزم و پروردگان محفل او جنازۀ اش را با تاثر واحترام برداشتند و در مقبره عمومی شهدای صالحین به خاک سير دند و برلوح مزارش نخستین بار به زبان پشتو كتيبه معرف شخصیت او را نوشتند که متن آن چنین است :

مولوی غلام محی الدین افغان په کندهار کی متولد سو او هلته یی دینی تعلیم حاصل کر . پس په معیت دسردار ایوبخان په راو لپندی و لاهور کی یی دفرار په حالت کی له انگریزی مکتبو څخه جدید تعليم واخيست . چی بیرته کابل ته راغی، دامیر حبیب الله خان په عهد دمكاتب ابتدا نيو ممتحن مقرر سوپسله خدمت د ١٤ کالو دمعارف ، دامیر امان الله خان غازی په روشان دوران کی مدیر د دارالمعلمین سو او هغه خیالات او ارادی د اصلاح او ترقی د ملت چی د دوولس کاله پخوا یی په مجلس د جان نثاران اسلام کی معاقده کړی وی، دظل الهی تر سیوری لاندی پخپله ثمر ته ورسیدی . په داکیف مطمئن او را ضی دعباد الله په خدمت کی داخل ، په اجل دو بای هیضه و پروردگارته راجع سو او هغه د ټولو څښتن په جنت کی داخل کړ.

چی په یارپسی ترخان او جهان تیروی

څوک كولاى شي دا هسی مشقت

دعا د (ځوان افغان) په یاد دهغه دوطندوستى او وفا له زړه خیژی دشپیتو کالود صلاح او تجرد او خوانی په ژوند کی ملگری دځوانمردانو ، اهل او صالح د هر مشرب و چی ټول یی آمرزش غواړی

به روز مرگ که یوم وصال یارانست

کسیکه دست من آن دم گرفت یار آنست

تاريخ وفات چهار شنبه ۱۱ اسد سنه ۱۳۰۰ ش مطابق ۲۸ ذیقعدة الحرام ۱۳۳۹ هجری."

راجع به آثار و افکار افغان به مجموعه مقالات "افغان یاد" که در سنه ١٣٦١ ش در کابل از طرف پوهنځی ادبیات طبع میگردد و نیز رساله دغلام محی الدین افغان افکار او آثار" طبع پوهنتون کابل١٣٦٠ ش رجوع شود.