د يوناني او محلي ښار جوړوني

د کاپيسي بكرام د ښار په پلان ه د يوناني او محلي ښار جوړوني بنستونه

 د تاریخ د متنونوپه شهادت ویلی شو، چي د گوهستان او کوهد امن به حوزه کې مو د کاپیسې په نامه لرغونی ښار درلود ، چې په ۵-۶ پېړی کې د سیروس او ایراني هخامنشي داريوش له خوا اباد شوی و. د دي لرغوني بار موقعیت په خرگند ډول معلوم نه دی، خو په دی کی شک نه شته، چی په بگرام کي به د برج عبد الله ترخنگ واقع و، خو د پبړيو په تبربد لو اوپه وروستیو دورو کي د نوو ابادیو په جورولو او هغه سیمه په زراعتی خمكو له بدلون سره د هغه شار اثار پائی شه دي، نو موږ د بګرام په خرابيو کې دوه ساحې په مشخصه توګه ليدلی شو او تقريبا دواړه سره نښتي دي، چې زموږ د ورځنيو اصطلاحاتو له مځې يوه يې د برج عبد الله) او بله یې دربگرام» په نامه گیلی شو، چي هغه دواره دوه پبری یا تر دي هم د پر دمخه تر میلاده د پونائیانو له خوا جوږي شوي دي امکان لري، چي په برج عبد الله کي د دي ستری او کلکي کلا بنست پخبله سکندر ایی وي او که داسی ته وي، نو باختري يیوتیاتو به د هغه د امر په سر ته رسولو کي اقدام کړی وي، مگر د بگرام په باره کې د لرغون پپژندونكو د رتيني کتنې نه خرگنده شوي ده، چې دا ښار دوه پېړی دمخه تر میلاده د یونانیانو په لاس جور شوی دي د بار جوږوني له نظره د بگرام د کن والو مطالعه ډپره پر زره پوړي ده او دا کار له کیند لو پرته مسکن نه و، خو له نبکه مرغه کله، چي په دویمه نریواله جگره کې د موسیو گیرشمن فرانسوي له خوا كيندني وشوي، داسي نتيجي لاس ته راغلې، چې د هغې په رڼا کې د بګرام د ښار پلان أو تدافعي سیستم يې څرکند شو او معلومه شوه، چی د نار پلان د یونان د کلاسيکو بارونو پر اساس وضع شرى او په دفاعي سیستم كي بي له محلي اساسانو نه کار اخیستل شوی دی. نوموړی فرانسوي پوه د مطالعاتو له مخي د کاپیسي ښار د عمومي جورښت له نظره د یونانی بارونو په اصولود هیپودام، په شکل بعني به مربع دول جور

شوی و ، چې پوي جادې ي له پوي ضلع شه تر بلي ضلع پوري امنداد درلود او د شار عمده خاپونه د جادی دوارو خواوو ته جور شوي وو به همدي ترتیب د شاري پلان له نظره د. کاپیسي - بګرام ښار د يوناني ښار (دورا- اوروپس) له ښار سره يې کامل ورته والی درلود ، چې پاني شوتې يې په امريکا کې د ایال، د پوهنتون پوهانو په لوید یزه اسیا کي كشف کري وو د یوناني ښار جوړوئي پر اساس د بگرام او ديورا ښارونه ډېر ورته والي لري، چي موسیو گیرشمن يو شمبر ورته والی داسي بیانوي په دوارو یادوو شوو بارونو گی هغه دهوال، چی د جلگي په لور واقع دى مظبوط والي ته يي ډپر ارزښت ورکړی شوي دی په دواړو ښارونم کې هغه لارې، چې دسيند پلو ته وتلي دي، په سیند حاكمي دي، په دواړو ښارونو كي عمومي دروازي جنوبی خوا ته د جلگی پلونه ويستل شوي دي او د شار اساسی جاده له همغي دروازي نه پیل شوی او پای يې سیند ته رسيږي په دي کی شک نه شته، چي د دي دوارو شاروتو ډپر ورته والی د دي سيمي د اراضي د ورته والي پر اساس منخ ته راغلی، مگر د موسیو گیرشمن به نظر د ذي دوارو شارونو جورونگیود یونانی نار جوروني له اصولو څخه خبر وو او د دوارو ارونو جورونه يي د یوناتی شارونو په موازنه ترسره کری ده. لکه خنگه چی دا نظر د رپورا، په نار کی ثايت دی، نو هبخ بل دلیل نه شته، چي د گاپیسا - بگرام په اره رصالت ونه لري البشه د دي يادوني حاجت نه شته، چي د بگرام د شار په تدافعي اصولو کي د ایراني نظرياتو، چی محلي بڼه یی خپله کري وه کار اخبستل شوی، چې د هغو أثر په يوناني ښارونو کي نه شته درکاپیسا- بګرام) دښارجنوبي پلوته لویه ضلع او ورسره نژدې برخو او مخصوصا هغه لوی برجونه چې دشار په کنجونو کي وضع شوي دسیمه ایسزي تدافعي مفكوري استازیتوب کوي چي سوابق بي په اردواو دهماغي زماني په غربي نړیکې.نه ليدل کيږي. توموري فرانسوي لرغون پیژندونکی دخپلو پورتنيو نظرياتو دثبوت له پاره دلوستونکي پاملرنه دخوارزم يعني هغې سيمې ته اړوي چې دامو سیند دښي خوا شكتنيو غارو کی پراخه سیمه ده چي يوه موده د پونائي پلوو باختري واکمنو په لاس کي وه، پدي کي شک نشتنه چي پروفيسر تولستف روسي لرغون پیژندونکی چې ذافغانستان او شوروي د دوستۍ دټولنې مشر و خوارزم کي يې پو لر پراخي کيندني او خیرنی ترسره کریدي لکه خنگه جي مي وويل دخوارزم خمکه دامو سیند دکوزنۍ برخې پره لاره په دواړو خواوو لکه چې يې پورته بادونه وشوه پرته ده، لکه چي دوخت په تیریدلو بادونو شگه وراندي راوري اكشرا پخواني ارونه يې پټ کړيدي او دشارونو خرابي چی هرخومره د اموسیند تر لارو لرې پرتې دي زړې اوچې هرځومره ورته نژدې پرتې دي نوې ښكاري.

دامفکوره لرغون پیژندونکیو داسي خرگنده کړي چي په دري لومرئیو مخزېږديو پيړيو کې جور شوي دیوالونه برجونه نلري او تبرکشونه دیر نژدي په خپله دبوال کي كښل شويدي چی جانباز کلا، يي بره به بیلګه ده لي وروسته خو په همدي دوره کې په داسي حال كې چې دیوالونه تیرکش لري او تول مربع شکله برجونه له ۱۸ نه تر ۲۶ مترو پوري څرگنديږي اوپرته له مربع او مستطيل ډولو کلاگانو څخه دگردو کلاگانو جوږول هم پیدا شوي د د یوال په امتداد کي دبرجونو فاصلي دخوارزم د کلاگاتو اوبگرا ترمنخ ورته والی پیدا کری دی. دیگرام نار دستري کلا دبرجونو اود بوالونو اثار دموسیو گیرشمن دکیندلو په وجه څرګند شو دښاردلويني كلا اوږدوالی۴۰۰٫) متره او عرض يې د ر۴۵۰) مترو په شاوخوا کي و، دشار دستري کلا دپندو دیوالونو اثار پنه دري خواوو خنيخ، لويدیخ او سویل کی معلومبدل او دبرچونو بنیادونه وروسنه ترکوششونو خرگند شول، دبار شمالي پلوته يوځوخورونه دپنجشير درودخاني پر لور متمابل وو ، چې خامخا يې هغي خوا ته هم لاره درلوده چې اوس يې هوري د زراعتي خمکی بنه خپله کری دشارد یوال په خبل اوږ دوالی او سورگي وتلي لنوتي خاپونه درلودل چې دعسکرو دځای پر ځای کولو له پاره یی ښارته استحکام ور کاوه، دښار جنوب غربي کنج دير کلك و خکه هلته دستر برج پاني شوني موندل شوي دي چې يواخې غربي خواته دیوال ۵۰ متره اوږ دوالی لري حال دا چې دشمال کنج برج به خوخله وروگی و او فقط ۱۶/۶ متره اوږد والی او ۸/۹۰ مثره سور پی درلود دشار ستره درواژه چي دداخمیدلو اساسی لاره وه دجنویي دپوال په منخ کي دکوهد امن دجلګی پر لور کښل شوې وه. له دغي لارې څخه دښار په منځ کې يوه کوڅه نيره شوې وه او دجنوبي ضلع لورته د رودخاني پر غاره دبرج عبد الله ترخنک ختمه شوي وه اوله همدغه خایه دبار اوسیدونگيو أوبه اخستی نو لکه څنګه چې په تاريخي نظریاتو دلرغون پیژند وونکیو پر څيړنو، دلويديزي اسيا له پخوانيو کلاګانو اوښارونو او خوارزم سره يې شرح اودمقايسې یادونه وشوه دکاپیس بگرام بار دوير نوافق لرلو پر وجه چي له پوشاني باروشو سره بې لري دهغي استحکام زموږ په محلي مفکورو اومنطق باندي استوار و. دانقطه ډير ارزپست لري چې د پونائی بار جوروني ته قانونی نظر کولى شي چي دگرام په پلان کي يي مطالعه گړو، پدي چي لويو کوشانياتو ديونانبانو خای ونیر خو به اصل کی دبار به پلان کي بي كوم دير بدلون رانه وست او نول پخواني جوړشوي اساسي خطونه پاتې شول چې لرغون پيژندونكي هم همدغه نظرية تائيدوي.