کتیبۀ سرخ کوتل بغلان

بقاياي يك آتشکده بزرگ بالای تپه های ۱۵ کیلو متری پل خمری در ولایت تاریخی بغلان شمال افغانستان در ۱۹۵۷ کشف گردید. که درانجا سه نسخه از يک كتيبه قرن دوم میلادی را یافتند. نسخه بسیار مهم این کتیبه بريک سنگ 132×125 سانتی بخط یونانی و زبان تخاری برآمده که ٢٥ سطر و ٩٤٧ حرف یونانی با دو نشان خاص عصر کوشانی دارد و من در سال ۱۳۴۲ ش آنرا در کتابی بنام « مادر زبان دری » تحلیل و خوانده ام.

 دو نسخۀ دیگر عین همین کتیبه با اختلاف املاوی جزوی ولی بخـط بد و ناپخته یی در همین معبد از سنگ کاری داخل چاهی کشف شده  که یکی ۲۱ پارچه سنگ و دیگری ۳۲ قطعه دارد که این پارچه های سنگی را در داخل بنای چاهی بکار برده بودندو

 از روی این کتیبه بانی اصلی بگ لنگ( بغلان) بگ شا کنیشکی نامو برگ بود که بعد از آن در بهار سال ۳۱ عهد كانيشکا (حدود ١٦٠م) بغرض تعمیر مجدد، چاهی را در انجا کندند .

این بنارا که آثار آتش مقدس (ایر = اورپښتو) درآن یافته اند . به لغت هندی مندر یعنی معبد و مالیزیعنی مهادز و حصار بزرگ و نوشال = نوشاد نامیده اند.  و متن کتیبه متضمن فواید بزرگ تاریخی و لسانیست که دران ١٥٥ کلمه زبان تخاری مورد استعمال است.( رجوع به عکس نمبر ١٤ ) .

ترجمه متن کتیبه :

« اینست مهادژ کانیشکه بهره ور: بغلان . که (آنرا) شاه بزرگ

کانیشکه نامور کرد (ساخت) . چون بزودی این مها دژ تمام کرده شد، پس آب این معبد نیست ،شد و چنین (این) مهادژ بی آب (خشک) ایستاد ( شد ) و (چون ) رب النوع نیکوی مقدس آتش معطل ماند، پس خدا پرستان نوشاد تباه شدند ( رفتند ) چون جویهای آب ایستادند (خشک شدند پس) آب اندک شد و مهادژ پدرود گشت.

تا که نو كونزوک كنارنگ فراخدای (مقرر از طرف شهنشاه ) فریستار آب شاه بگپور ( شاهزاده ) لويک بوسر (بن) شیزو گرگ ارواښاد ( شاد روان ) که همواره نامور باد با اراده مهیا (قوی ) به سی و یکم سال سلطنت هنگام نیسان ماه به بغلان آمد این مهادژ را پرورید . تاكه يک چاه کند و از آن آب برآورد. و آنرا به تهداب سنگی استوار کرد چنین آب مهادژ زیاد شد و نه کاهید . وچون رب النوع نیکوی مقدس آتش وجود داشته باشد، پس خدا پرستان نوشاد تباه نخواهند شد.( نخواهند رفت ) و مها در پدرود نخواهد شد. چون آن چاه خام کوب را خشت ریز کرد بنیاد ور ایستاده شد. بدین چاه و بدین خشت ریز همه مهادژ نيک پرورده شد و يک چاه وصحن بزرگ کرد ( ساخت )  .

منم بر زمهر - منم کوزکاشکی پور منم رئیس گانسیگییم (؟)نو کونزیکی کنارنگ مریک بفرمان خدای و (بفرمان) ایمن نوبخت منم مهره من - منم  برزمهر پو رامهره من ، بردیوارهای این معبد آتش ده پارچۀ دیگر سنگی هم یافته اند که بهمین رسم الخط كلمات مختلفی برآن دیده میشود ، و تاکنون ابن کتیبۀ مهادژ بغلان مفصل ترین نوشته ایست که بدین زبان ورسم الخط در دنیا کشف شده است و اوضاع امپراتوری چهارم بزرگ دنیارا دران عصر روشن میسازد.